Vísir Sunnudagsblað - 23.05.1943, Blaðsíða 4

<4
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
umhverfis sig í miklu stærra
Iilutfalli en smæð hennar gefur
ástæðu til að ætla að hún geti,
Þegar líkami mannsins, sem
lúsin nærðist á, efr kólnaður i
dauðanum, þá leitar hún sér
liælis annars staðar. Þegar hún
bítur mann næst, streyma sýkl-
arnir úr henni inn um bitsárið
og þar með er maðurinn smit-
aður.
Sjö til fjórtán dögum eftir
að maðurinn hefir orðið fyrir
biti lúsarinnar verður hann
skyndilega yfirkommn al’ mátt-
leysi og svima, jafnvel svo
mjög, að hann dettur eins og
skotinn. Hann fær 40 stiga hita
og hitinn fer vaxandi, unz hann
kemst upp í næstum 42 stig, en
jafnframt fær maðurmn af-
skaplegan höfuðverk og óráð.
Eftir tvær vikur hverfur hitinn
eins skyndilega og hann kom,
en þá er hættan að mestu liðin
hjá. Meðal ungs hrausts fólks
deyr að jafnaði tíundi liver mað-
ur, sem veikina fær, en allt að
sjö af hverjum tíu af miðaldra
fólki. En þeir, sem lifa, vei-ða
oft ekki jafngóðir, fyrr en eftir
marga mánuði og jafnvel þá
eru þeir ekki úr allri hættu.
En lýsnar geta ekki komið af
stað drepsóttinni einar saman.
Það, sem er einna sorglegast við
taugaveikina, er að það er hægt
að forðast hana með því að við-
halda almennu hreinlæti — með
því að nota heitt vatn og sápu,
skipta oft um föt og eta góða
og heilnæma fæðu. Það er líka
hættulegt að búa í litlum og
þröngum húsakynnum. Styrj-
aldir koma æfinlega í veg fyrir
það, að þessi varnarskilyrði séu
fyrir hendi, þetta stríð meira en
nokkuð annað, og því er aldrei
meirihætta en nú á því, að þessi
drepsótt gjósi upp þegar minnst
varir. ! 1
Heimsstyrjöldin fyrri sýndi
ljóslega, hvernig lúsin og út-
brotataugaveikin geta ráðið úr-
slitum herferða og stríða. Það
var varla búið að skjóta fyrsta
skotinu, þegar drepsótt gaus
upp meðal hinna köldu, svöngu
og lúsugu serbnesku hermanna
á vigstöðvunum umhverfis
Belgrad. Og drepsóttin breidd-
ist örskjótt út, því að herdeildir
voru sendar hingað og þangað,
smitaðir fangar voru fluttir
langar leiðir inn í land og íbúar
héraðanna næst vígstöðvunum
flýðu sem skjótast eins Iangt og
þeír komust. Vorið 1915 var tal-
ið að herspítalarnir tækju við
2500 nýjum taugaveikisjúkling-
um dag hvern, en þá er ótalinn
fjöldi þeirra, sem aldrei kom-
ust undir iæknishehdi og dóu
drpjtní sinum þar sem þeir voru,
þegar veikin bugaði þá. Á sex
mánuðum létust 150.000 serb-
neskir hermenn og 60.000 aust-
urískir fangar, sem þeir höfðu
tekið. Serbar liöfðu aðeins 400
læknum á að skipa og hver ein-
asti þeirra tók veikina, en 125
létust af völdum hennar.
Serbar voru þá svo þjakaðir,
að þeir hefðu á engan hátt get-
að varizt. Auslurrikismenn
þorðu samt ekki að liefja sókn
á hendur þeim, því að þeir ótt-
uðust drepsóttina, og létu sér
nægja að hefja litilfjörlega stór-
skotahríð á Belgl-ad. Það má
segja, að taugaveikin hafi drep-
ið vígstöðvarnar í dróma i sex
mánuði, og þessi töf kom á
tíma, sem var afar mikilvægur,
svo að það rná vel telja, að hún
liafi ráðið úrslitum í striðinu.
Frá Serbíu komst plágan til
vígstöðvanna i Rússlandi og
varð þar 3.000.000 manna að
bana, en 30.000.000 að auki
tóku veikina. Það liefir vafa-
laust komið sér vel fyrir Rússa
að undanförnu, að margir lier-
menn þeirra hafa tekið veikina
á bernskuskeiði og eru þvi ó-
næmir nú, en sama er ekki að
segja um her Þjóðverja. Veikin
brauzt norður til Póllands og
varð til þess, að Hindenburg
afréð að senda ekki lið frá aust-
urvígstöðvunum veslur til
Frakklands, enda þótt mikil
þörf væri fyrir það þar. Hann
óttaðist, að hersveitir að austan
mundu smita herinn i Frakk-
landi og gera hann óvígan.
Þrátt fyrir þetta tókst tauga-
veikinni að stinga sér niður á
vesturvígstöðvunum, en einhver
tilviljun réði þvi, að Banda-
rikjamennirnir þar tóku hana
ekki. Læknar eru ekki á einu
máli um það, livað hafi valdið
því. Liklegust er sú skoðun, að
kyrrstaða hafi verið svo lengi
þar, að tóm hafi gefizt til að
koma upp aflýsingarstöðvum,
en slíkar gagnráðstafanir eru
mjög erfiðar nú, vegna þess
hve mikil ln-eyfing er á lierjum
og vígstöðvum.
Hans Zinsser, sem nú er lát-
inn, en starfaði við Harvard-
háskólann og var einn af
allra fremstu bakteríuveiðurum
heimsins, hefir lýst því greini-
lega og í fáum orðum, hver
áhrif taugaveikin getur liaft á
gang styx-jalda. Hann var starfs-
maður heilbiigðismálanefndar-
innar, sem Ameríski Rauði
krossinn sendi til Serbiu í síð-
asta stríði. Hann hefir látið svo
um mælt um þetta efni: „Tauga-
veildn getur með alveg jafn-
miklum rétti talizt sigurvegari
í stríðinu eins og Iwer hinn^
stríðandi þjóða,“
Fram til ái’sins 1826 var það
til mikils trafala við baráttuna
gegn taugaveikinni, að nienn
héldu að hún væri sama veiki og
vægari sjúkdómur, sem stafar
af allt öðrum orsökum og hefir
mjög frábrugðnar verkanir.
Þessi sjxlkdómur er nefndur nú
ó dögum „typhoid“, en það þýð-
ir að hann sé líkur taugaveiki.
Það var maður einn að nafni
Gei-hard sem álti heima í borg-
inni Filadelfiu i Bandai’ikjun-
um, sem sló þessum mismun
föstum. Samt liðu 70 ár, þangað
til Charles NicoIIe, starfsmaður
við Pasteur-stofnunina i Paris,
sem var við rannsóknir meðal
innborinna manna i Alsír, gat
sannað, að það væri lúsin, sem
væri sökudólgurinn og liann
sannaði, að hundraðasti liluti
sýktrar lúsar gæti smitað mann.
Um það leyti geisaði tauga-
veikifaraldur í Mexikó og þar
var staddur ungur efnilegur
starfsmaður við Chicago-há-
skólann, Hoxvard Taylor Rick-
etts að nafni. Hann var ýmist
að bregða blóðsellum úr tauga-
veikissjúklingum eða sellum úr
innýflaveggjum smitaðra lúsa
undir smásjána sína. Hann tók
eftir því, að hann sá jafnan i-
langar bakteríur, hvort sem var
undir smásjánni. Ricketts varð
þó ekki svo langlifur, að hann
fengi að vita um mikilvægi upp-
götvunar sinnar, því að sýkt lús
beit hann og hann andaðist eftir
.þrjár vikur. Það féll í skaut
síðari vísindamönnum, eins og
Pólverjanum Stanislas von
Pró'wazek, sem einnig féll í bar-
áttunni við sjúkdómana, að
sanna, svo að ekki varð um
villzt, að þessar ilöngu bakteri-
ur væru laugaveikisbakterí-
urnar. Til heiðurs þeim tveim
mönnum, sem féllu í barátlunni
við taugaveikina, var bakterian
látin heita í höfuðið á þeim og
gefið nafnið Rickettsiae prowa-
zeki.
Þegar búið var að koniast að
þessari smitunarliringferð lús-
ariimar, var næsta skrefið að
finna bólusetningarefni, sem
hindraði bakteriuna í að auka
kyn sitt. Árið 1920 fann Rudolf
Weigl, sem var forstöðumaður
rannsóknarstofu pólska rikisins
í Lodz, bóluefni, sem kom að til-
ætluðum notum, en sá galli var
á gjöf Njarðar, að það var ekki
liægt að framleiða það i nægi-
lega rikum mæh. Til skamms
tíma var þetta eína bóluefnið,
sem til var, og Þjóðverjar, sem
munu liafa handtekið Weigl
ásamt öðrum póJskum vísinda-
mönnum, hafa framleitt eins
mikið og þeir h^fa mögulega
getað.
W ' • * •
En loksins árið 1939 varð til
það varnarvopn, sem virðist
ætla að duga. Það varð til í
rannsóknarstofu í Ivlettafjöll-
unum, sem vann að því að finna
bóluefni gegn sérstakri tegund
liitaveiki, sem gerir vart við
sig sumsstaðar í Bandaríkjun-
um. Einn starfsmannanna þar
heitir Herald R. Cox og liann
fann það ráð, að koma blóði úr
sýktum naggrís inn í rauðuna
á frjófguðum eggjum með þvi
að gera örlítið gat á annan enda
þeirra og renna lílilli liolnál inn
um það. Bakteriurnar döfnuðu
ágætlega og þeim fjölgaði geysi-
ört. Cox tók þá rauðurnar úr
eggjunum, þurrkaði þær og
drap hinar lifandi hakteríur
með karbólsýru og formalíni.
Hann komst að því, að eitt egg
gaf af sér fimmtán til tuttugu
skammta bóluefnis og liann
fann það líka með útreikn-
ingum, að þrír menn gátu
framleitt 2.000.000 skammta ó
einu ári. Það var þetta bólu-
efni, sem Dyer og Topping
höfðu með sér til Boliviu.
Framleiðsla þessa bóluefnis
er ekkert leyndarmál fyrir
Þjóðverja. í septetmber 1939,
nokkrum dögum áður en Var-
sjá féll, hélt Cox fyrirlestur um
rannsóknir sínar og árangur á
þriðja alþjóðamóti bakteríu-
fræðinga í New York. Bæði
þýzkir og japanskir vísinda-
menn voru viðstaddir. Ef menn
hafa verið í einhverjum vafa
um það, að þeir hafi hagnýtt
sér þá fræðslu, sem þarna var
að fá, þá varð liann að engu,
þegar rannsóknarstofa í Berlín
tilkynnti í maí 1941: „Aðferð
Cox reyndist mjög vel“. Þrátt
fyrir þetta hefir svissn. lækna-
nefnd, sem þýzka herstjórnin
bauð að fei’ðast um austurvig-
stöðvarnar, látið svo um mælt
eftir lieimkomu sina, að liorfur
sé alvarlegar vegna skorts á
bóluefni.
Orsökin er auðfundin. Fram-
leiðsla bóluefnisins krefst eftir-
lits margra lærðra lækna og
starfsmanna. Æðsti jirestur
læknavisinda Þjóðverja nú,
Conte að nafni, aðhyllist nátt-
úrulækningar. Margir af beztu
læknum Þýzkalands hafa verið
teknir af lífi og dráps þeirra
mun hefnt þúsundfalt af smit-
andi lúsum, sem þessir læknar
einir hcfðu gelað haldið i skef j-
um. -
Það er ef tíl vill þetta, sem
gefur skýringuna á þeim ör-
væntingartón, sem kominn er í
frásagnir Þjóðverja af baráttu
sinni gegn taugaveildógninni.
Prófessor einn, Kpdicke að
nafni, þefir verið útnefndur sér-
. í:: t-liO' 1