Tíminn Sunnudagsblað - 26.09.1965, Blaðsíða 6

I
una, þjóðernið og rétt til að vera
sj álfstæð þjóð. Glúm kvað hann
hafa tapað virðingu sinni, er hann
gaf spjótið og feldinn bláa, eftir að
hann sór tvíræðan eíð í hofinu í
Djúpadal, og um einkagripina, er
þjóðin ætti, væru orð Vigfúsar á
Vors enn í gildi:
„Meðaa þú átt gripina, vænti ég
að þú týnir ekki virðingu, en þá er
ég hræddur um, ef þú lógar þeim.“
. Þó væri hættan mest, ef það ætti
fyrir þjóðinni að liggja, að sverja
tvíræðan eið um þau mál, er hana
varðaði mestu, og gefa einkagripi
sína að því loknu.
Sumarið 1908 var óvenjulega sól-
ríkt og hagstætt, en mér finnst, að
sunnudagsmorgunninn 16. ágúst hafi
verið fegurstur allra morgna sumars-
ins. Það var dúnalogn og
sól í heiði. Faðir minn var árla á
fótum, feað mig að sækja hesta til
erðar og bauð mér jafnframt að
veröa sér samferða að Ljósavatni um
daginn. Mér hafði eigi áður boðizt á
stjórnmálafund og fannst til um boð-
ið. Hestarnir voru auðfundnir og
auðteknir, og við feðgarnir lögðum
af stað heiman um dagmálin 'eða
aðeins litlu siðar. Leiðin lá yfir
Fljótsheiði, 'um brýrnar á Skjálf-
andafljóti og upp Ljósavatnsmóa.
Það er hæg tveggja klukkustundaferð
á hesti. Ég reið átján vetra gömlum
hesti, er talinn var eign móður minn-
ar, einum atkvæðamesta gæðingi hér-
aðsins, er jafnan hafði meira ráðið
í okfear skiptum, ef honum sýndist
svo, en var svo vitur, að hann hafði
alltaf kunnað skil á því, hvað hann
mátti bjóða mér, og var ég því í
mikilii þakkarskuld við hann. Faðir
minn reið ungum hesti, rauðkinnuð-
um eins Kinnskær Gull-Þóris, dótt-
ursyni gamla gæðingsins, góð-
gengum hesti, en óstýrilátum og ráð-
ríkum, svo að aldrei tófest að temja
hann, nema að því leyti, að hann
var aldrei með óspektir í fylgd með
gamla gæðingnum, afa sínum. Mér
er eigi minnisstæð ferðin lengra en
yfir FJjótsheiði, en af þeim hluta
leiðarinnar hef ég tvenns að minnast.
Annað er útsýnið til suðurs og
austurs af háheiðinni. Ég var þama
margkunnugur smali, en þvílíkrar
birtu til fjallanna í suðri og austri
hafði ég aldrei fyrr notið. Lengst
í fjarska sá til Bárðartungu í gló-
andi sólskini, t>g sem snöggvast brá
Herðubreið fyrir milli fj alla og yfir
fjallahringinn. En umfram alt voru
það þó litbrigði heíðarinn-
ar, er nú bar fyrstu einkenni
haustsins, og svo litbrigði og
formauðgi fjallanna umhverfis Mý-
vatn og á ofanverðri Eeýkjaheiði, er
töfruðu mig ómálgan.
Hitt, sem mér er minnisstætt, var
nágranni okkar, er kom á veg okkar,
sfeammt fyrir ofán heiðarbrúnina yf-
ir Einarsstöðum. Hann virtist hafa
margt að tala við föður minn um
sambandslagafrumvaxpið eða uppkast
ið, eins og það var oftast kallað.
Hann lýsti yfir andstöðu sinni við
uppkastið og færði ýmislegt til, en
flest var það kunnugt úr blöðum
uppkastsandstæðnga. En bezt lét
honum að gera gabb að sambýlis-
manni sínum, er hann sagði viður-
kenna, að margt mætti að uppkast-
inu finna, en þó yrðu menm að vera
með því vegna þess, að annars væri
einskis kostur. Einhvem veginn
fannst mér þessi samferðamaður ekki
eins sterkur í sannfæringu sinni og
hann lét, en eigi var ég viss um,
hvort hann var að leita eftir nýrri
sannfæringu hjá föður mínum eða
hann var að deila á hann fyrir af-
stöðu hans og hefði sambýlismann
sinn í blóra, því að vissulega var
afstaða föður míns til málsins ekki
fjarri hans afstöðu.
Þegar að Ljósavatni kom, var þar
enn fátt fundarmanna fyrir, en víða
sá til hópa, er þangað stefndu, sumra •
fámennra, annarra fjölmennra. Þama
að Ljósavatni hvarf faðir minn á vit
þeirra, er undirbjuggu fundinn, en
ég fór einn sér, horfði eftir mann-
ferðum og hlustaði á mál þeirra, er
komnir voru. Þegar margt manna
var komið, heyrði ég á tal tveggja,
er söknuðu þess, að Mývetninga
vantaði enn á fundinn, og tóku síðan
að snúa þeim söknuði sínum í ljóð-
mæli:
Enginn kemur ofan úr Sveit,
allir heima bíða,
tiggjar hugsa um töðureit
og temprast við að ríða.
Mér fannst kveðskapurinn ganga
treglega, og þetta væri aumasti aft-
urfótaburður, og af því að ég þekkti
mennina ekki, og var þar á ofan
reynsluminni en nú, trúði ég því, að
það hlytu að vera utanhéraðsmenn,
er þannig þnoðuðu vísu saman.
Rétt í sama mund og vísan komst
saman, sást jóreykur mikill sunnan
og neðan Ljósavatnsmóanna, og varð
brátt ljóst, að þar fóru Mývetningar
og höfðu farið gamla heiðarveginn
niður hjá Amdísarstöðum. Þeir tóku
af hestum sínum við rétt utan tún-
Igirðingar, slepptu þeim í hrossa-
hópinn, er var í geymslu eftirlits-
manna neðan við túnið. Síðan gengu
þeir í hóp heim á staðinn. Það vakti
eftirtekt, að fremst gekk ung stúíka
í reiðbuxum og stuttum jakka, og
þótti sumum sá búningur furðulegur.
Meðan þess var beðið, að fundur
yrði settur, var ýmisiegs til getið,
hverjir mundu einfeum koma fram
á fundinum og hvernig lið mundi
skipast milli fylgismanna og and-
stæðinga frumvarpsins. Það þótti fyr-
irfram lMegt, jafnvel sjáifsagt, að
Steingrúnur Jónsson sýslumaður, er
verið hafði í millilandanefndinni, er
frumvarpið samdi, mundi verða frum
mælandi í sambandsmálinu, og einnig
mundu ræður flytja frambjóðeniurn-
ir, Pétur Jónsson á Gautlöndum, er
verið hafði þingmaður héraðsins í
fjórtán ár og nú bauð sig enn fram
sem fylgismaðux frumvarpsins, og
Sigurður Jónsson á Arnarvatni, sem
bauð sig fram sem andstæðingur
þess. Um Pétur var samt ekki margt
talað. Hann þekktu allir héraðsmenn.
Hann hafði frá bernsku sinni þótt
sjálfsagður forystumaður, fyrst í sveit
sinni, síðar í héraðinu öllu, og var
um þessar mundir eflaust valdameiri
og áhrifameiri en nokkur
héraðshöfðingi hafði áður ver-
ið í Suður-Þingeyjarsýslu, var í
senn formaður og framkvæmdastjóri
kaupfélagsins og kaUaður til úr-
lausna í hverju því máli, er vand-
ráðið þótti. Eigi var vald hans og
áhrif fólgið í yfirborðsmiklum höfð-
ingjabrag, heldur var hann manna
alþýðlegastur. Eigi þótti hann heldur
svo málsnjall eða ritsnjall sem vms-
ir héraðsmenn aðrir, en hann var
öruggur til úrræða og framkvæmda,
drengskaparmaður í öllum skiptum
og einlægur í málfærslu og störfum.
Engum andstæðingi hans í sambands-
málinu kom til hugar að saka haon
um nokkra óeinlægni í fylgi sínu við
málið, né að hann fylgdi því af öðru
en eigin sannfæringu, byggðri á
sjálfs hans athugun og vandlegri um-
hugsun. Um hinn frambjóðandann
var fleira talað. Menn gerðu ráð íyr-
ir, að meira mundi á hann reyna
á fundinum og þótti forvitnilegt,
hvernig hann dygði, og gerði þó
enginn ráð fyrir því, að hann yrði
sér eða málstað sínum til vanza, því
að almennt var á hann Iitið sem lik-
legastan mann til forystu hinna yngri
manna í héraðinu. En það fundu
andstæðingar hans honum til for-
áttu nú, að hann skyldi gefa sig í
vonlaust framboð, meðan þess væri
enn kostur að njóta nágranna hans,
Péturs, sem forystumanns heima í
héraði og fulltrúa héraðsbúa á al-
þingi. Einnig heyrðist það fært hon-
um til ámælis, að hann nyti stuðn-
ings aðalkeppinautar kaupfélagsins,
Stefáns kaupmanns Guðjohnsens. Nú
þótti það tíðindum sæta, að Guð-
johnsen var mættur þarna á fund-
inum. Hvísluðu frumvarpssinnar því
á milli sín, hver öðrum til brýn-
ingar, að hann hefði látið þau orð
falla, að þótt meirihluti atkvæða hér-
aðsbúa kynni að verða með frum-
varpinu, mundi það eigi verða meiri
hluiti himia vitrari og gáfaðri maruia,
er á þá sveifina snerist.
Það var líka kunnugt orðið, að
ýmsir þeir menn, er litið var upp
til sem gáfumanna héraðsins, voru
andstæðingar frumvarpsins. Svo var
870
T í M l N N — SUNNUDAGSBLAÐ