Tíminn Sunnudagsblað - 05.02.1967, Page 8

Ingólfur Jónsson, frá Prestbakka:
Margt býr
Þegar ég heyri upphaf þessarar
gömlu vísu, koma mér oft í hug
þau tvö skipti, er ég hef viilzt í
þoku.
í fyrra skiptið var það á Laxár-
dalsheiði í ágústmánuði 1929, en
í seinna sinnið á afréttum Út-Bæ-
hreppinga tveim árum síðar í ann-
arri leit.
Það olli því, að ég fór Laxár-
dalsheiði 1929, að allir hestar heim
ilisins að Prestbakka höfðu lagt
á strok vestur í Dali, nema brún
hryssa, sem fyrir tilviljun var
geymd heima í túni. Hestarnir voru
allir komnir vestan frá Kvenna-
brekku í Miðdölum og þar uppald-
ir og kunnu bezt sínum átthögum
Ilafði orðið fyrr að gæta þeirra
vel, svo að þeir ekki strykju. Þeir
höfðu sézt að heiman um morg-
uninft, en síðan horfið úr augsýn,
og fréttum við af tilviljun, að
þeirra hefði orðið vart inni með
firði.
Þar sem ekki var gert ráð fyrir,
að þeir væru komnir langt, var
látið undan þrábeiðni minni, að ég
fengi að fara á Brúnku á eftir
þeim.
Ég hraðaði mér nú af stað og
hafði skozkættaðan fjárhund, er ég
átti og Loðinn hét, að förunaut.
Þessa leið hafði ég farið áður,
bæði um vorið ári fyrr, er við
fluttumst að vestan og einnig um
haustið, er ég fór með föður mín-
um að sækja kindur þær, er hann
átti vestra.
Taldi ég mig því kunnugan leið-
inni og kveið engu.
Það var áliðið dags, er ég lagði
upp, og tekið að rökkva, er ég
hafði farið um á Hlaðhamri og i
Laxárdal og spurt um hestana, en
þeirra hafði ekki orðið þar vart.
Lagði ég þó ótrauður á heiðina,
enda veðrið milt og gott, en gráir
þokuhnoðrar á holtum og hlíðum.
Laxárdalsheiði er greiðfær og
stutt. Nú er þar góður bílvegur,
en þá voru þar aðeins troðningar
og þeir líklega mest eftir lestir Lax-
dælinga, sem fóru kaupstaðarferð-
ir til Borðeyrar, en Dalamenn áttu
mikil viðskipti áður fyrr á Borð-
í þokunni
eyri, og var þá þessi leið fjölfarin
úr yestursýslunni, en menn úr
Suður-Dölum munu oft, einkum á
sumrin, hafa farið Haukadalsskarð.
Ein fyrsta vísa, sem ég lærði,
er ég var barn fyrir vestan, var
þessi staka sem gömul kona
kenndi mér:
Bráðum kemur babbi heim með
brauð og sykur,
rúsínur og rara klúta
frá rekkunum við f jörðinn Hrúta.
Vísa þessi er víst allgömul, og
veit ég engin skil á höfundi henn-
ar. En þetta er útúrdúr og bezt
að halda sér við efnið.
Þegar ég kom upp á heiðina,
þétti þokuna, og þar sem ég hafði
aldrei verið sérlega vegviss, varð
ég brátt snarvilltur og vissi ekkert,
hvert ég fór. Kom nú í mig óhug-
ur og rifjaðist upp fyrir mér, að
á þessari heiði hefði ég heyrt, að
ýmsir voveiflegir atburðir hefðu
átt sér stað.
Hér mundi hafa gerzt harmsag-
an um Árna og Guðrúnu, sem
endur fyrir löngu höfðu átt heima
á Hlaðhamri í Hrútafirði, en sög-
una um þau hafði ég lesið í Þjóð-
sögum Jóns Árnasonar. Guðrún
hafði verið einkadóttir efnaðs
bónda, en Árni örfátækur vinnu-
piltur.
Þau felldu hugi saman, en fað-
ir hennar þvertók fyrir, að þau
fengju að eigast. Tóku þau þá það
til bragðs að flýja upp á heiði með
það lítið, er hún átti. Var þeirra
lengi leitað án árangurs.
Svo var það á öðru ári frá
stroki þeirra, að Hlaðhamarsbónd-
inn, er bæði mun hafa verið stór-
lyndur og heiftrækinn, því að
hann hélt áfram leitinni eftir að
aðrir gáfu hana frá sér, kom þar
á heiðina, er hann sá reyk leggja
upp úr hól. Hélt hann þangað og
fann dyr á hólnum. En þau Árni
og Guðrún höfðu holað innan hól-
inn og búið þar um sig. Moldina
höfðu þau flutt burt og byrgt svo,
að hún kæmi ekki upp um þau.
Gekk nú bóndi í hólinn og lá þar
Árni í fleti veikur og veturgamalt
barn hjá honum. Eigi var Guðrún
heima, og mun hún hafa verið á
silungsveiðum úti á heiðinni, þar
sem þetta var að sumri til. Veitti
nú bóndi Árna áverka mikla og
skildi við hann helsærðan, og hélt
svo heim til sín. Hefur verið öm-
urleg aðkoma Guðrúnar til unn-
usta síns deyjandi og lítils barns
í bjargarlitlu hreysi.
Guðrún virðist ekki hafa verið
skaplaus frekar en faðir hennar,
þar sem hún fór strax og Árni
var dáinn til byggða með barnið,
kvaddi með sér menn og tók votta
að sárum hans og lét síðan sækja
föður sinn til saka og létti ekki
fyrr en hann var tekinn af lífi fyr-
ir ódæðisverkið.
Þessi saga og fleira rifjaðist upp
fyrir mér, er ég reið um heiðina
villtur og vissi enga vegi.
Svo fór þó um síðir, að ég kom
að lágum og litlum kotbæ sunnan
til á heiðinni. Bær sá hét Kvíslar
og var afskekktur mjög og nú
löngu í eyði. Þó var búið þar frá
1855 og að mestu óslitið til 1937.
Síðasti bóndi var Hermann Daníels
son, er þar dvaldist í eitt ár, 1936—
1937, ásamt Sigurrós Guðmunds-
dóttur, konu sinni. Þau eiga nú
bæði heima í Reykjavík.
Enginn var heima í Kvíslum, er
ég kom þar, en þokuna var tekið
að létta. Tók ég það ráð að fara
upp á hæðirnar vestanvert við bæ-
inn og skyggnast um. Áttaði ég
mig þá á kennileitum og gat álp-
azt á rétta leið. Kom ég mokkru
seinna að Svalhöfða í Laxárdal og
knúði dyra. Kom bóndinn þar, Sig-
urjón Jónasson, til dyra, og tjáði
mér, að hestarnir væru byrgðir í
húsi á Dönustöðum. Varð ég því
harla feginn og þeysti nú á
þreyttri, en viljugri hryssunni nið-
ur að Dönustöðum, sem var stutt
leið. Varð ég að vekja þar upp,
en klukkan var tekin að ganga tvö
um nótt. Skúli Jóhannesson, bóndi
á Dönastöðum, kom út og hjálp-
aði mér að koma hestunum af stað.
Hafði hann þekkt hestana, gert okk
ur þann vinargreiða að hefta frek-
ara strok þeirra og komið þeim í
hús, þótt styggir væru.
Kvaddi ég nú Skúla og hélt sem
leið lá til baka. Þokuslæðingur var
enn á heiðinni, og í hvert sinn er
fugl flaug upp með snöggu hljóði
hrökk ég svo við, að mér fannst
hjartað ætla út úr brjóstinu á mér.
Framhald á 118, sí'ðo.
104
1 I M I N N — SIINNUDAGSBLAÐ