Tíminn Sunnudagsblað - 05.02.1967, Blaðsíða 12

*
I.
1 siðasta Sunnudagsblaöí Tímans
er frásaga eftir Guörúnu Aðal-
steinsdóttur í Klausturseli um
sunnlenzka konu, sem hún kynnt
izt í æsku, fornlega í háttum og
vart við alþýðuskap. Hún er sögð
upprunnin í Hrunamannahreppi í
Árnessýslu og virðist hafa víða
dal «g Jökuldalsheiði. Hún er
meira að ségja fyrir fráman hjá
Bjarna Þorgrímssyni í Veturhús-
um, hinum nafnfiæga heiðarbónda
með vörtuna á kinnina, hnellnum
og tasvígum og gyrtum reiptagli
í kaupstaðarferðum á Reyðarfjörð
— iíklega síðasta manninum, sem
skrifaði andskotanum bréf og hét
á hann sér til fulltingis í kvon-
bænamálum. En seint grær um
þann steininn, sem oft er hreyfður
og konan að sunnan festir hvergi
rætur í sveitum Austurlands. Hún
rekst áfram stað úr stað, amasöm
við börn og elsk að köttum og
kindum, sannur dýravinur. Þannig
þraukar hún elliárin, vantrúuð á
Sunnlenzka konan
á Fljótsdalshéraðl
flækzt, og öll er sagan af þessari
konu með hætti að blæ og efni,
að hún hlýtur að vekja forvitni.
Þótt aðeins sé stuttlega drepið á
það, sem fyrir hana hafði borið,
þá er sumt af því svo válegt, að
allir hljóta að staldra við: Hún
vaknaði í baðstofu að næturlagi
við seytl eða leka, sem reyndist
blóðrennsli úr banasári, er geð
biluð manneskja hafði veitt sér
með vasahníf í rúmi sínu, og hún
var einn g þar nálæg, er lík kom úr
heystrái, er drengur tók til hey
handa fé á beitarhúsum. Gamla
konan í Klausturseli virðist hafa
lifað bæði eitt og annað.
Um það leyti er Friðrik konung-
ur VIII sótti heim land og þegna
og Bjarni Jónsson frá Vogi og
ungmennafélagarnir helguðu blá
hvíta fánann á Lögbergi, er hún
svo allt 1 einu komin austur á
Páskrúðsfjörð, og þar giftist hún
um þær mundir, kornrn nær fer-
tugu En ekki eru mörg ár liðin,
er hún missir mann sinn, og enn
ber straumur óþekktra atvika hana
i ókunn byggðarlög — enn lengra
frá upphaflegum heimkynnum
hennar. Hún ræðst upp á Fljóts-
daláhérað, þar sem hún er ýmist
eldabuska eða ráðskona á meira
en tug bæja um Fljótsdal, Jökul-
árgæzku og aðrar heillir og
sólgnust í pestarkjöt og láguað
spað, unz hún lokar brá í síðasta
sinn í Klausturseli, komin mjög til
aldurs.
Ósjálfrátt verður lesandanum að
spyrja: Hver var hún eiginlega,
þessi Guðbjörg Ólafsdóttir, og
hvað er hæft í þeim sögum sem
. hún sagði?
Við víkjum á vit Árnesinga til
þes að kanna það.
II.
Hrepparnir eru fáum sveitum
h'kir. Milli langra, iágra fjaJla,-
hálsa og ása, sem liggja út og
suður, skerast lægðir og dalskorur
með krikum og kimum. Eftir
einni af þessum löngu dalskorum
rennur Litla-Laxá, unz hún sleppur
úr kreppunni og nær fram á lág
lendið fyrir neðan Berghyl. Innst
í þessari lægð eða dalskoru, á
að gizka sex eða sjö kílómetra
innan við Berghyl, var fyrr meir
ofurlítill bær í kvos á barmi Lax
árgils, aðkrepptur mjög, svo að
þaðan af hlaði sást vart annað en
brekkurnar í kring. Þar hét í
Hildarseli, og sér þar enn fyrir
tóftunj og tröðum.
Afskekkt var á kotbæ þessum,
og þó hvergi nærri sam í Hruna-
króki, öðru fjallabýli, þar sem
Einar páskabandingi, elskulegur
eiginmaður Sunnefu hinnar hisp-
urslausu, bjó um miðja nítjándu
öld, og til næsta bæjar, Klufta,
var stutt leið. Eftirsótt bújörð var
Hildarsel auðvitað ekki, en þó við-
hlítandi kindakot þeim mönnum,
sem áttu ekki völ á ríflegra
jarðnæði og voru fegnir að fá að
bjaka einhvers staðar, þar sem
þeir voru ekki annarra handbendi.
Á þessu'm litla bæ _ var bernsku-
heimili Guðbjargar Ólafsdóttur.
III.
Þessu næst er að hverfa niður
í Flóa. Neðan vert við þjóðveginn
um láglendið austan Selfoss er
bær sá, er heitir Langsstaðir,
gömul Hraungerðishjáleiga. Þar
bjó um miðbik nítjándu aldar um
tugi ára sá maður, er hét Sigurður
Jónsson, ættaður austan úr Holt-
um. Kona hans var Ingibjörg Jóns
dóttir, borin og barnfædd á
Langsstöðum, en þó að nokkru
kynjuð úr Holtum sem maður
hennar. Þau voru örsnauð, fákæn
og fáfróð, ábýlið niðurnítt og allur
heimilisbragur eftir því. Börn áttu
þau hjón mörg, sem til aldurs
komust þrátt fyrir aðbúðina, en
flest urðu þau ólik öðru fólki.
Voru þeirra kunnust Langsstaða-
Steini, er svo var kallaður, sem
lengi flakkaði um sveitir austan
fjalls og fór með eftirhermur og
leikbrögð, og Jón berhenti, sem
aldrei gat vettlingalaus verið og
flutti Friðrik konungi og fylgdar-
liði hans kóngstónið íræga af þúfu
undir brekkunum norðan við Skip
holt í Hrunamannahreppi og þá
að launum mestan auð, er í hend
ur hans hafði komið um dagana,
tíu eða tólf krónur. Yngsti sonur
inn, Guðmundur er síðar bjó á
Langsstöðum, átti barn með systur
sinni einni í föðurgarði, enda var
hann látinn sofa hjá henni fram
yfir tvítugt.
Svo herma sagnir, að Sigurði
bónda yrði að orði, er fermt var
síðasta barn hans, er fermingu
náði: „Og hafi ég nú bölvaða
skömm fyrir“. Var ekki örgrannt
um, að þetta þætti rétt ályktun,
því að margra manna mál var, að
hörmulegt uppeldi hefði verið ó-
gæfa barna hans.
Meðal eldri systkinanna var
stúlka, sem hét Guðfinna, fædd
vorið 1833. Hún fór ung í fóstur
að Ásgarði í Grímsnesi til Guð-
108
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ