Tíminn Sunnudagsblað - 05.02.1967, Side 20

Atriði úr ,,Horfðu reiður um öxl" eftir John Osborne. Jimmy lumbrar á Cliff. —
Myndin er frá sýningu í Þjóðleikhúsinu, og hlutverkin skipa Gunnar Eyjólfsson og
Bessi Bjarnason.
raunverulegs umhverfis, til dæmis
herbergi búið húsgögnum, teppi á
gólfi og myndir á veggjum. Leik
skáldið beitir listbrögðum raun-
sæisstefnunnar Þess er ekki kraf-
izt, að hann túlki eðlilegar og
sannar tilfinningar eða líti ver-
öldina sömu augum og við í dag-
legu brauðstriti okkar, en geri
hann sh'kt, er hann raunhugull.
Með öðrum oróum: Orðið „raun
hygli“ skal lýsa innihaldi leik-
verks, efni þess, hugsun skálds-
ins, en „raunsæi", hvernig skáld
ið býr hugsun sína til flutnings á
sviði.
Einkenni raunsæis eru auðþekkt,
og flestir geta hæglega dæmt um,
hversu skáldinu hafi tekist að ná
settu marki. Hins vegar er áhorf-
endum meiri vandi á höndum,
þegar þeir leita listbragða, sem,
flokka má til raunhyglistefnunnar,
en ég vona, að skýringar í grein
þessari auðveldi leitina. Við getum
að auki kanriað eitt leikverk, til
dæmis „Beðið eftir Godot“ eftir
Beckett. Umgerð verksins er ekki
afsprengi' raunsæisstefnunnar. hún
er því hugmótuð (stiliseruð), en
innihald þess, hugsunin, ber öll
einkenni raunhygli, — að minnsta
kosti er hreint ekki fráleitt að
telja svo vera.
Án efa munu heimspekingar ráð-
ast gegn skýringum á orðum eins
og „raunsæi" og „raunhygli."
Þeir hafa lengi bisað við að skil-
greina raunveruleikann, og marg-
ir segja hann ímyndun sérhvers
einstaklings, hugsmíð mannsins, og
enginn lifi í sama „raunveruleik-
anum“, hinn raunverulegi raun-
veruleiki sé öllum hulin gáta. Séu
orð þessi höfð í huga, er jú ákaf
lega heimskulegt að telja leikverk
„raunsæisverk" eða „raunhyglis-
verk“, þar eð enginn getur dæmt
um slíkt, og leikverk eins og „Dýr
in í HálsasKógi“ eða „Pétur Pan“
bæru fullan rétt til að vera nefnd
„raunsæisverk11. Þessi afstaða til
raunveruleikans hefur nú þegar
verið túlkuð í bókmenntum og
kvikmyndum, til dæmis í verkum
eftir Robbe-Grillet, en hann skrif-
aði handritið að kvikmyndinni
„Marienbad", og ef til vill mun
leikmenntin túlka hugsanir heim-
spekinga von bráðar. En svo lengi
sem við samþykkjum hefðbundnar
skilgreiningar á raunveruleikanum
og segjum líf sérhvers manns lúta
almennum lögmálum, getum við
skammarlaust notað „raunsæi" og
„raunhygli" í leikmenntarumræð-
um.
í þriðju meginfylkingu leikrita-
höfunda eru hin svonefndu firru-
skáld (absúrdistar.) Héitið er
óþjált, villandi, og merking þess
dularfull, torfundin. Því er klínt
á jafn ólíka listamenn og Ionesco
og Pinter, og í þokkabót mætti
nota það um Tsjekhov.
Þekktur leikhúsfræðingur, Mart
in Esslin, smíðaði orðið og segir,
að það skuli tákna leikskáld, sem
flytji þá skoðun í verkum sínum,
að tilvera mannsins sé röklaus
svefnganga án takmarks og til-
gangs, eða móti mannlíf, sem virð-
ist undanþegið siðgæðismati og
eigi sér engin náttúrulögmál. Essl-
in segir og, að firruleikmenntin
sé afleiðing félagslegra vandamála:
Maðurinn sé hættur að trúa á guð
dóminn og hafi glatað trausti sínu
á göfugum kennisetningum þjóð-
ernisdýrkunar og sósíalisma.
Skýringar Esslins bregða sára-
litlu ljósi yfir verk þeirra skálda,
sem fylgt er undir stríðsfána firru
stefnunnar, og þær geta vart tal-
izt einhlítar. Tökum til dæmis
Harold Pinter. Ekkert er honum
jafn fjarri skapi og að fást við fé-
lagsvandamál nútímans. Hann lang
ar einfaldlega að skrifa leikverk.
116
TÍIHINM - SUNNUDAGSBLAÐ