Tíminn Sunnudagsblað - 02.04.1967, Side 17

bak við málverk og lokar glugga.
Á meðan talar hann.
—Það, sem hrjáir íslenzka lista
menn í dag, er sko þetta, að frels
ið er ekkert frelsi. Það er orðið
svo erfitt og mikið verk að halda
í skottið á tjáningarfrelsinu, að
það er verra en nokkurt tugthús.
Tilfinningar eru bannvara. Manni
er bókstaflega bannað að hrífast.
Maður má barasta ekki hrífast.
Gott, ef manni leyfist að verða ást
fanginn, það er alveg spursmál.
Þessi liöft eru nú lögð á allar list
ir, skáldskap, tónlist og myndlist.
Hann er aftur seztur í legubekk
inn.
—En svo er annað. Hinir merki
legu listamenn hafa allt of háar
hugmyndir um sjálfa sig. Stundum
mætti túlka orð þeirra svo, að
þeir væru komnir miklu lengra en
— ja til dæmis Rembrandt. Þeir
væru miklu merkari listamenn, já
miklu fullkomnari en hinir gömlu
snillingar. Nú ef svo er, hljóta
þessir menn að vera komnir með
kúlur út úr enninu, eins konar
útibú, sem taka við öllum þeim
forða af mannviti, er Rembrandt
hafði ekki pláss fyrir. Þeir þykjast
jafnvel vera komnir á endapunkt
inn. Sem sagt: Næsta kynslóð list
málara verður atvinnulaus. Þetta
er engin lygi. Þessir menn láta
svona. Meðalmennirnir í dag þykj
ast vera komnir miklu lengra en
stóru andarnir fyrrum.
—Alla vega gengur fólki verr
að skilja og meta verk þeirra.
— Auðvitað geta sárafáir notið
svona merkilegrar listar. Þessir
menn eru nefnilega allt of langt
á undan sinni samtíð. Ég fékk einu
sinni þá hugdettu að bera fram á
aðalfundi í mínu félagi tillögu þess
efnis, að refsa bæri mönnum, sem
eru of langt á undan sinni samtíð.
Það er bara spursmál, hvort ætti
ekki að gera það. Hvern andskot-
ann eru menn að gana svona á
undan? Geta þeir ekki haldið sig
á mottunni, verið einhvers staðar
í námunda við sína samtíð? Það
koma listmálarar fyrir árið þrjú-
þúsund. Við höfum ekkert að gera
með að stelast svona á undan. Sum
ir þessara merkilegu listamanna
eru jafnvel miljón árum á undan
sinni samtíð, og það er afleitt, því
myndirnar þeirra verða löngu
orðnar ryk og skítur áður en mað
urinn hefur öðlast nægilega þrosk
að heilabú að njóta þessara lista-
verka.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
— Mér hefur nú heyrzt á þess-
um mönnum, að það sé ekki öðru
að kenna en skilningsleysi fólks,
að verk þeirra eru ekki metin
„að verðleikum11.
— Þeir eru óskaplega frekir.
Það vantar -ekki. Mér finnst það
beinlínis frekja og dónaskapur að
ætlast til þess, að fólk taki við
öllum nýjungum möglunarlaust.
Segjum svo, að ég flytti búferlum
í annað land. Það tæki mig tölu-
verðan tíma að aðlagast umhverf-
inu og semja mig að lifnaðarhátt-
um annarrar þjóðar. Ef til vill
tæki það mig alla ævina. Nú, —
svo kemur fólk sem hefur
kannski aldrei séð myndir
af öðru en landslagi og fólki,
það hefur barasta ekki séð annað,
og einhverjir menn heimta, að það
sé tilbúið að samlþykkja *gla og fer
inga og strik eða klessur á stund
inni. Þetta er frekja. Fólk væri
öheilbrigt, ef það gæti samþykkt
svona á stundinni. Maðurinn er
ekki svo andskoti sveigjanlegur.
Þegar fólk hristir höfuðið yfir
ferningamyndunum, verða lista
mennirnir æfir og kalla það „al-
menning“ og „venjulegt fólk“ og
ég veit ekki hvað. Ha? Menn geta
þó verið kurteisir.
— En mun tíminn ekki skera
úr um það, hvað af þessu sé í
raun og veru list?
—Jú, að sjálfsögðu tíminn, og
ekki sízt fólkið sjálft.
Við vitum mæta vel, að ein-
ungis örfáum listamönnum tekst
að gæða verk sín innblæstrinum,
hinu æðra, hinu upphafna. Verk
hinna eru flest ef ekki öll tiltölu
lega köld, fallegir hlutir, en ekki
meira. Þau hrífa ekki. Og taktu eft
ir, að fólkið er .nefnilega nokk
uð naskt á þessa æðri tilfinningu.
Það finnur hana miklu fremur en
listamennirnir sjálfir, hvað pá
þessir merkilegu listamenn, sem
vita ekki sitt rjúkandi ráð mitt
í hringiðu af alls konar „úreltum”
formum og „nýjungum.“ Hverjir
hafa kallað Kjarval snilling? Hverj
ir kusu hann mestan allra íslenzkra
málara? sem hann jú ótvírætt er.
Var það ekki fólkið, sem útnefndi
Kjarval? Það skynjaði innblástur
inn í verkum hans. Það voru ekki
kollegar mínir, listamennirnir, ab
straktmennirnir, sem nefndu Kjar
val meistara. Þeir kunna þvert á
móti ekki að meta hann og hafa
ekkert af honum lært, og væru
þeir þó betur settir, ef þeir hefðu
lært eittihvað af honum. Þeir hafa
meira að egja hunzað Kjarval,
komið skammarlega fram við hann.
Þegar ég var í háspekifélaginu, átti
maður alls ekki að líta á Kjarval
sem listmálara. Hann var ekki í
prógramminu. Hann var bara
„svona gamall landslagsmálari".
Hann tilheyrði prjónakerlingum
og neftóbakskörlum. Kjarval hef
ur alltaf staðið einn. Hann hefur
alltaf orðið að berjast einn gegn
öllum öðrum listamönnum, en til
allrar hamingju er hann svo hátt
yfir þessa menn hafinn, að hann
getur leyft sér að brosa að smá-
sálarlegum óþverraskapnum í
þeim.
— Líður þér betur eftir umskipt
in, Sverrir, þykir þér þú hafa tek
ið rétta stefnu frá sjónarmiði sálar
og hjarta, ef ég má kalla það svo?
—Mér líður mun betur. Raun-
ar gekk svolítið á, þegar breyting
in var að gerast, en nú þykir mér
ég vera frjáls maður, að minnsta
kosti miðað við það, sem ég var.
Mér finnst ég geta staðið einn.
Ég þarf ekki að fara í neina
klíku til þess að fá húrrahróp og
stuðning. Svo hefur þetta önnur
áhrif: Ég er farinn að taka eftir
lífinu í kringum mig. Ég er ekki
lengur hátt yfir það hafinn. Ég
tek þátt í lífinu. Ég mundi ekki
núna láta nokkurn mann komast
upp með það að berja saklaust
barn í næsta húsi. Ég mundi strax
þjóta út og berja hann í hnoða.
Þannig kemur þetta líka út. Núna
kemur mér eiginlega allt við. Ég
tek ósjálfrátt afstöðu, mína eigin
afstöðu til allra hluta og
allra mála. Ég þarf ekki
lengur að velta því fyrir mér,
nvort hún passi eða passi ekki. Ég
tek hana bara. Hún er oft óþægi-
leg fyrir hina, passar ekki í súp-
una hjá þeim, og ég er kallaður
skammarkjaftur og sérvitringur
fyrir bragðið. En mér er andskot
ans sama. Einhvern tímann munu
þessir Narkissusar uppgötva sér
til hrellingar, að tjörnin, sem þeir
nota til að spegla sig í, er löngu orð
in þurr.
Og Syerrir kremur sígarettu-
stubbinn í leirbakka,. sem flatmag
ar á sóffaborðinu milli okkar.
jöm
281