Tíminn Sunnudagsblað - 08.10.1967, Side 6

að litlar, jimarkaðar örður mynd
ast rétt undir yfirliúðinni, og geta
þær verið svo smáar, að sjúkling-
ar veita þeim enga eftirtekt eða
halda þær vera saklausa díla. Örð-
urnar stækka brátt og verða að
hnútum. Hnútarnir eru bninrauð
ir, yfir þeim liggur gráleit slikja,
og þeir líkjast þrímlasóttarút-
brotum. Venjulega myndast hnút
arnir fyrst í andliti, og samtím-
is geta augnabrúnir horfið.
Hnútarnir stækka, ýmist smám
saman eða allt í einu, nýir hnút-
ar verða til og gamlir eyðast og
hiverfa. Stöku hnútar geta orðið
4 til 5 sentimetrar í þvermál. Hnút
arnir renna iðulega saman í stóra
hnútafleti, sem eru sundurklofnir
af djúpum skorum. Fleti þessa
er einkum að finna i andliti, og
þar miynda þeir hið svonefnda
„ljónstrýni“, facies leonina. Sé
um mjög slæmt tilfelli að ræða,
geta hnútamir breiðzt um allan
líkamann. Langvinn graftarbólga
skaddar iafnframt slímu í nefi,
munni, koki og barka. Oft fá
sjúklingar söðulbakað nef, þeir
missa framtennur úr efra gómi,
og margir verða blindir og heyrn
arlausir. Holdsveikisýklarnir, sem
skipta nú milljörðum, eru allsráð-
andi í húð og slímu sjúklingsins.
Sýklarnir herja einnig á taug
ar, en fara sér þar hægar í
fyrstunni. Taugarnar þrútna og
verða teinlaga eða kúlulaga. Má
einkum sjá þessar breytingar á
hálsi, við úlnliði, rétt fyrir ofan
olnboga, neðan við hnjáliði og
meðfram hásinum. Bólgan getur
verið svo heiftug, að taug,
sem venjulega er ekki meiri um
sig en saumnál, fær gildleika
litla fingurs. Sökum taugaskemmd
anna verður röskun á starfi ýmissa
líffæra. Hendur og fætur tútna þá
út, og tíðum fúna fingur og tær
og falla af líkamanum.
Sjúklingnum hrakar stöðugt.
Hann tekur aðrar sóttir, og eftir
fimm til tíu ár deyr hann af völd-
um berkla, heimakomu, „blóðeitr-
unar“, nýrnakvilla eða annarra
sjúkdóma. Stundum ber svo til, að
sýklarnir drepast og líkþráin
„kulnar út“ Sjúklingurinn er þá
smitlaus og getur náð háum aldri,
en líf hans verður næsta öniur-
legt. Rithöfundurinn Graham
Greene lýsir lífi slíkra „sjúki-
inga“ i sögunni „A Burnt-
Out Case“.
Auðkenni limafallssýki eru allt
önnur. Sýklarnir berast þá ekki
um líkamann, heldur sitja þeir
um kyrrt í örfáum taugum.
Þær gildna smám saman, verða
aumar viðkomu og valda miklum
kvölum,- Stundum myndast eins
konar „taugaígerð", og leiðir
meinsemd þesSi til ■ truflunar á
starfi skynfæra, lömunar — og
fúa í tám og fingrum, sem detta
loks af.
Annað meginauðkenni limafalls
sýki eru flekkirnir. Þeir eru af-
markaðir greinilega, kringlóttir
eða egglaga og sjaldnast fleiri en
þrjátíu á Hkama sjúklingsins. Þeir
eru misstórir, hinir smæstu á
við tíeyring, og í einstaka tilviki
þekja þeir allt bakið. Höfuðsér-
kenni flekkjanna eru næmis-
breytingar. í fyrstunni er sýkta
húðin afar næm, en tilfinning-
in dofnar og jafnvel hverfur með
öllu úr flekkjunum. Samtímis fá
sjúklingar lömun í þau 'liffæri,
þar sem taugar hafa skemmzt,
og sé það útlimur, falla af hon-
um tær eða fingur.
Eins og fyrr getur stafar lítil
smithætta af limafallssjúklingum.
Maðurinn snýst til varnar.
Árið 1941 tókst að brugga lyf
gegn holdsveiki: prómín. Fram að
þeim tíma höfðu læknar notað
einkum olíu af chauimoogra-
trénu, lyf, sem öldum sam-
an þekktist í Indlandi og gerði
sumum sjúklingum eitthvert
gagn.
Sérstæð er sagan um leit
vísindamanna að lyfjum gegn holds
veiki, Hún hefst árið 1908: Þá lán-
aðist tveimur efnafræðingum að
búa til efni, sem hefur formúl-
una Di-amio-di-fenyl-sulfon,
skammstafað DDS. Fyrst í stað
var efni þétta talið hafa lítið sem
ekkert notagildi, en síðar kom í
ljós, að DDS var einhver hin bezta
gjöf, sem maðurinn hefur þegið af
efnafræðinni. DDS er sem sé
grunnefni við framleiðslu á súlfa
lyfjunum, er komu á markaðinn
árið 1987, en þá byrjar „súlfaöld“
í sögu lyflækninga. Á árunum,
er í liönd fóru, tóku vísinda-
menn að reyna hin margvíslegu
súlfalyf við öllum hugsanlegum
sjúkdómum, þar á meðal holds-
veiki. Tilraunir þessar báru lít-
inn árangur i fyrstu, en að lókum,
árið 1941 eins og fyrr getur,
fannst súlfaefnið prómín. Pró-
mín hefur undraverðan lækn-
íngamátt gegn lioldsveiki og
hjálpar jafnvel dauðvona sjúkl-
ingum, en notkun þess er ýmsum
vandkvæðum bundin og það er
dýrt í framleiðslu. Þar eð prómin
reyndist svo öflugt, þrautprófuðu
vísindamenn fleiri súlfaefni á
holdsveikisjúklingum, og árið 1958
lauk leitinni við DDS, efnið, sem
flestir höfðu talið einskis nýtt
fyrir fiuimtíu árum. Síðan hefur
nær eisgöngu DDS verið notað
gegn holdsveiki. Sjúklingar fá af
því fullan bata, og að auki er lyfið
ódýrt og öllum vandalaust að
nota það. DDS hefur gerbreytt
framtíðaríliorfum holdsveikisjúkl
inga og stöðu þeirra í mennsku
samfélagi. Alheimsstyrjöld gegn
holdsveiki er þegar hafin, og
þó að vart sjái enn þá högg á
vatni, hefur DDS leitt af sér meiri
hamingju og fegurri bros en nokk
ur trúarritning.
Holdsveiki þekkist einungis í
mönnum, og sjúklingar smita því
aðeins séu þeir í náinni sambúð
við heilbrigt fólk. Talið er, að 5%
þeirrá, sem lendi í smithættu, taki
veikina og um það bil helmingur
hinna sýktu fái þnútóttu teg-
undina, líkþrána, en hún veldur
fyrst dauða eftir 5 til 10 ár,
eins og getið var hér að framan.
Eftir seinna stríð hófst mikil
herferð gegn mýrarköldu, bólu-
sótt, kóleru og fleiri drepsótt-
um í Afríku, Asíu og Suður-
Ameríku. Sóttimar lutu í lægra
haldi fyrir vígbúnum hjúkrun
arsveitum og mögnuðum lyfj-
um, og sökum þessa hefur dreg-
ið mjög úr barnadauða í fyrr-
greindum álfum en holdsveiki
sjúklingum fjölgað. Eins dauði
er annars brauð, segir máltækið,
og á þetta ekki hvað sízt við um
sýklana. Börn og ungmenni, sem
ganga með holdveikissýkilinn,
deyja nú fæst á undirbúnings-
skeiði sjúkdómsins, heldur ná
þau að veikjast og verða smit-
berar. Fyrir því hækkar tala
holdsveikisjúklinga í heiminum
og ber öllum þjóðum að styrkja
þá og efla, sem berjast gegn þess-
um voða.
Saga holdsveikinnar, stutt yfir
lit.
Líkþrá veldur sérstæðum beina
breytingum kringum neftóttina,
870
TlMilVN - SUNNUDAGSBLAf)