Tíminn Sunnudagsblað - 31.01.1971, Blaðsíða 5

höfundi undir þessum fagra hætti
fornaldar, jafnvel undir sjálfu
fornyrðislagi, hættinum, sem svo
oft getur legið á mörkum bund-
ins og óbundins máls.
Auk hefðbundinna hátta eru í
Ijóðakveri Einars Braga hálfstuðl-
uð ljóð, laust formuð og alger
Kvöldsnekkja snjóhvít.
Snortið oddrauðum vængjum
silfurfljót svefniiljótt.
Sitrandi dropum telur
eilífðin stundir ókkar.
Hér eru þá dæmi um tvö nú-
tímaljóð islenzk, og þau síður en
svo af verra tæinu. — Óðurinn
um hreininn er þó ef til vill at-
hyglisverðastur fyrir þá sök, að
hann gæti eins verið tekinn úr frá-
sögn eftir lipran blaðamann elleg-
ar ferðalang og náttúruskoðara.
En hann gæti allt að einu verið
úr ritgerð eftir greindan skólanem-
anda. Og hvar eru þá orðin landa-
mörk óbundins máls? Hitt ljóðið
— stefið um kvöldsnekkjuna
— á ekkert skylt við ferðasögur
eða skólaritgerðir. Jafnvel þótt leit
að væri aftur til aidamóta rnundu
einungis örfáir skólanemendur,
jafnvel aðeins einn til tveir, hafa
verið þess umkomnir að fella sam-
an svo fágað form og hugsun —
hvað þá nú. Hvað veldur? Svarið
er aðeins eitt: Sú gáfa, að geta
komizt á vald háttbundinni hrynj-
andi, orðið rýtmiskur í hugsun og
tjáningu, hún er aðeins fáum gef-
in í vöggugjöf. Og það er einnig
fáum gefið að geta þroskað þá
gáfu með sér. Samt er það ef til
vill þessi eiginleiki, sem gerir mun
inn á ljóði og prósa, á ljóðskáldi
og prósaskáldi. (Sem dæmi mætti
nefna Þorgils gjallanda, sem gat
ritað fagran, áhrifamikinn stíl í
óbundnu máli, en fékk aldrei sett
saman stöku).
Jón Helgason talar um „aga
hinnar þrískiptu greinar“, sem ís-
ienzk ljóðskáld séu undirorpin.
Þar á hann að sjálfsögðu við Ijóð-
stafasetninguna, einn þátt hinnar
háttbundnu hrynjandi íslenzks
kveðskapar, og ekki léttvægan. í
evrópskum kveðskap hefur hrynj-
andi Ijóðs, eins og alkunna er,
grundvallazt á háttbundinni skip-
an bragliða, léttra ,og þungra, á
prósaljóð, og ©ru þau í yfirgnæf-
andi meiri hluta. í síðari helmingi
bókarinnar er niðurskipan þannig,
að annars vegar eru Ijóð í óbundnu
máli, hlns vegar hefðbundið form
eða léttstuðlað. Ég vel hér sýnis-
horn tvö af handahófi (kvæðin
Stef og Við kvöldmál):
Við kvöldmál sá ég ungan hrein
sem
rásað hafði sumarlangt með hjörð-
inni, horfa með söknuði á sölnað
strá við fætur sér og hverfa sein-
lega úr högum Kiðjafellshliða að
deyja í auðninni, þar sem ekkert
bærðist nema kaidir geislar sem
skinu á skjannahvít hornin.
lengd ljóðlína eða mislengd, af
hætti ljóðs, ef svo má að orði
kveða. Endarím er hér og að vísu
þáttur. En það er athyglisvert, að
einmitt hjá sumum meisturum
ljóðformsins í Norðurálfu, skýtur
stuðlum stundum upp úr kafinu,
ekki sízt þegar skáld kemst á flug.
Ég tek hér dæmi úr hinu fræga
kvæði Rilkes um orðið:
,,Jede Wendung der Winde
war nur Wink oder Schrecken“.
Alveg eins mætti taka dæmi úr
Sankúntala eftir Drachmann, úr
ýmsum af ljóðum Nis Petersens
eða enska skáldsins Swinburnes.
Stuðlar með eða án höfuðstafs
hafa magnað og borið uppi hrynj-
andi íslenzks kveðskapar langt
fram á þessa öld. Meðferð þeirra
og óskeikul tilfinning fyrir réttri
skipan þeirra í ljóðlínum hefur
um langan aldur verið eins kon-
ar mælikvarði á getu til kveðskap-
ar, skipt mönnum í skáld eða hag-
yrðinga annars vegar, hins vegar
bögubósa. Mælikvarðinn er að vísu
í eðli sínu einstrengingslegur, en
hefur þó orðið visst aðhald, jafn-
vel skáldum með sljóvgað brag-
eyra. En hvað felst í raun réttri
1 þessari kröfiu um hrynjandi ljóðs
og ljóðstafasetningu, sem svo
lengi hefur viðtekin verið? Er það
ekki tilfinning um að það sé hljóm
fall, hrynjandi, sem í raun réttri
geri kvæði, — óljós vitund um, að
á valdi háttbundinnar hrynjandi
komist mannshugurinn algerlega
úr hversdagshamnum. Listasagan
fræðir okkur um, að ætíð þá er
maðurinn opinberi innsta eðli sitt,
verði hann ósjálfrátt rytmiskur, þá
breytist gangur hans og hreyfing-
ar í dans, tal hans í söng og kveð-
andi. Háttbundin hrynjandi kftýr,
eða kallar með öðrum orðum fraiR
orðmyndir, orðasambönd, sem
ella væru skáldinu ef til vill ekki
tiltæk. Hann er kominn út fyrir
hversdagsleikann — prósann. Þeg-
ar bezt tekst, nefnist hugarástand-
ið innblástur.
Hin forna list þjóðar vorrar,
sem sprottin er upp af andlegri
glímu hennar við hinn ytri heim,
örlögin og sjálfan guð, er skáld-
skapurinn. Germanska sögnin, sem
þar heyrir til, „zu dichten", merk-
ir að þjappa einhverju saman. Ein-
stök orð eru hrifin út úr enda-
lausum flaumi hins mælta máls og
bundin saman í nýtt form. Vitur
tunga viðhefur um athöfn þessa
sögnina að yrkja, samstofna nafn-
orðinu orka. Að yrkja virðist þann-
ig frá öndverðu eiga að vera í því
fólgið að hlaða orðin orku, krafti,
sem varðveitir þau og firrir
gleymsku. Með því að binda orðin
þannig saman með stuðlum, höf-
uðstöfum og hvers konar bragregl-
um skyldi þeim skapað form, sem
auðvelt yrði að muna og geyma.
Víkjum aftur að ljóðasýnishorn-
unum tveimur hér að framan.
Hvort mundi líklegra til langlífis,
til að lifa á vörum manna? Hvort
myndar heild að hugsun og formi,
jafnvel langt ofar flaumi óbund-
ins^máls?
Á tveimur síðustu áratugum
hafa uppi verið háværar raddir
meðal rithöfunda og margt ritað
um þörf hvers konar nýbreytni á
sviði skáldskapar. Krafan uni nýtt
form hefur aldrei verið hvassari.
Þeim, sem kunnugir eru ljóðabók-
um Einars Braga — ekki sízt ljóða-
bókunum Gestaboð um nótt og
Hreintjarnir — mætti ef til vill
finnast þeirri kröfu undarlega
fram haldið i þessari hans nýju
bók.
Ofar öllum kröfum um ytra
form skáldskapar, er sú þrá og
þörf, að nýtt efni skapist, ný hugs-
un verði til. Andspænis þeirri
kröfu verða viðbrögð skáldanna
misjöfn. Eitt er víst: prentverkið
eitt fær aldrei svalað þeirri þrá.
Að endingu vitna ég hér til fag-
urra ljóðlína, sem Einar Bragi ger-
ir að einkunnarorðum bókar sinn-
ar:
Það er sorg mín og hamingja
að hjartsláttur lífsins
heldur fyrir mér vöku.
Arnheiður Sigurðardóttir.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAl
77