Tíminn Sunnudagsblað - 06.01.1973, Blaðsíða 5

Jóhann Hjaltason
Síðari hluti
Frá kyni til kyns
Þó að beinaleifar
tegundar þessarar séu frekar fáar og
smáar, nokkur hauskúpubrot, hlutar
úr handleggsbeinum, lærleggjum og
mjaðmarbeinum, er hægt að sjá með
fullri vissu, að þessi svonefndi „suður-
api” hefur gengið uppréttur og notað
hendurnar á sama hátt og vér.
Það er bersýnil., að hér er um
afar markverða og sérstæða veru að
ræða. Að sumu leyti minnir hún mjög á
stóru mannapana, það er að segja hef-
ur fremur litið heilabú og tiltölulega
stórt andlit, en hefur á hinn bóginn
önnur einkenni, sem eru alveg mann-
leg eins og uppréttan gang, manns-
tennur, lögun og form heilans o.s.frv.
Einstaka visindamenn og könnuðir,
sem rannsakað hafa beinaleifar þess-
ara „suðurapa” hafa haldið þvi fram,
að þeir hafi notað vopn og áhöld úr
beini, veitt og drepið önnur apakyn,
sér til matar og annarra nota.
t sama jarðlagi og leifar „suðurap-
ans” hafa einnig fundizt steinrunnar
leifar bavianapa, einkum allmikið af
hauskúpum, sem allar eru sundur-
brotnar á sama veg. Þeir menn eru til,
er reynt hafa að sanna og haldið þvi
fram, að „suðurapinn” hafi búið sér til
vopn og áhöld úr steini, og jafnvel
þekkt og notað eld. Meira að segja
hafa sumir slikra manna nefnt eitt kyn
hans „Prómeþevs”, eftir sagnahetju
þeirri forngriskri sem rændi eldinum
frá Ólympsguðum. Erin sem komið er,
munu þó flestir sómakærir visinda-
menn telja slikt ósannað mál og vafa-
söm fræði.
En jafnvel, þótt vér afneitum öllum
æsifregnakenndum staðhæfingum um
„suðurapann”, standa þó eftir sérlega
athyglisverðar staðreyndir. Þar er
sem sé um að ræöa dýrategund, eins
konar „dýrakóng” ef svo mætti segja,
sem sameinar langa röð af sérkennum
apa og manns. Er tegundin ef til vill
hinn lengi þráði milliliður þeirra teg-
unda? Ef vér aðeins virðum fyrir oss
það, sem vitað er um liffæra- og
likamsbyggingu „suðurapans” er
sennilegt, að ekki einu sinni áköfustu
formælendur þróunarkenningar
Darwins og Lamarcks á sinni tið hafi
búizt við, að nokkru sinni mundi finn-
ast svo fullkomin vera sem tengiliður
dýrs og manns.
En gallinn er bara sá, að ekki er
hægt með neinni vissu að segja til um á
hvaða timabili jarðsögunnar „suður-
apinn” var uppi. Þó er helzt álitiö, að
elztu og minnst þróuðu kynslóðirnar
hafi verið uppi i lok tertiertimans, fyr-
ir ca. tveimur milljónum ára, en það
er samt mjög svo óviss timaákvörðun.
Yngztu og þróuðustu kynslóðirnar eru
aftur á móti álitnar vera frá fyrri
hluta kvartertimans, fyrir um það bil
einni til einni og hálfri milljón ára. En
það þýðir, að liklega er „suðurapinn”
of ungur, of seint fram kominn i
sköpunarverki náttúrunnar, til þess að
geta verið eða komið til álita sem
beinn og milliliðalaus forfaðir vor
mannanna.
Það eitt vitum vér með fullri vissu,
að i lok tertiertimans, fyrir svo sem
tveimur milljónum ára, kom fram nýtt
kyn, er mjög liktist mannöpum, og
stóð á mun hærra þróunarstigi en þeir.
Er timar liöu fram breyttist það smátt
og smátt i átt til hins mannlega.
Einstaklingar þess og heilir hópar
yfirgáfu trén i skógunum og tóku sér
bólfestu á flatlendinu, gresjum og
sléttum hitabeltisins. Fóru að ganga
uppréttir á tveimur fótum og fengu
mannstennur, jafnframt þvi, sem heil-
inn þroskaðist meir og meir. Einhver
kyn tegundarinnar, hafa ef til vill
smám saman þróazt upp i það að
verða forfeður frumstæðra manna,
sem nú eru úr sögunni fyrir langa
löngu, meðan önnur hafa lifað lengri
eður skemmri tima og dáið út, án þess
að ná mannlegu þróunarstigi. Eins og
sakir standa vitum vér alls ekki, hvort
„suðuraparnir” eru vorir eiginlegu
forfeður, ellegar sýnishorn af hliðar-
grein, sem geispað liefur golunniv>i
blindgötu.
En hvað sem um það er, þá virðist
tilvera þessarar tegundar mannapa
(suðurapinn) leiða i ljós, þróunarstigið
frá dýri til manns. En hvernig urðu þá
frummenn að menningarfólki? Eins
og fyrr var að vikið, þá stigu mennirn-
ir fyrsta sporið á sinni óralöngu
menningarbraut, er þeir tóku eld-
inn i þjónustu sina. Það er fyrsti sigur
mannsins á öflum náttúrunnar. Upp-
I fyrri hluta þessarar greinar
i siðasta Sunnudagsblaði ræddi
höfundur um fyrstu menn.sem
kunnir eru af fornminjum. Þar
sem staðar var numið i siðasta
blaði ræddi hann um bein
manns eða mannapa, sem fund-
ust i S-Afriku, en þeirri veru
hefur svipað meira til manns en
apa. Hann heldur áfram að lýsa
þessari afrisku mannveru.
haflega var eldurinn einungis vörn á
móti kulda og árásum rándýra, en
bráðlega hefur hann einnig orðið ljós-
gjafi og nauðsynlegur til matsuðu. Sið-
ar var hann svo ómissandi hjálp, við
gerð betri og fjölbreyttari áhalda og
vopna en fyrr. Þannig hóf maðurinn
sig stig af stigi, yfir allar aðrar lifandi
verur, og varð þar með drottnari og
herra jarðarinnar.
Raunar kunna sum dýr að búa til
haglega gerð hreiður og hiði, og einnig
að safna matarforða til seinni nota. Til
dæmiskann Simpansapinn að gera sér
skýli, gegn regni og nætursvala, skýli,
sem hann endurnýjar með nokkurra
vikna millibili. Dýr kunna einnig að
mynda samfélag, þar sem strangar
reglur gilda um skiptingu vinnunnar.
Maurategund ein, rekur bæði jarð-
yrkju og hefur húsdýr, það er að segja,
hún ræktar svampa og heldur blaölýs
sem nokkurs konar mjólkurkýr. En á
jarðriki finnast engin dýr, sem kunna
að kveikja og nota eld, þótt þau kunni
að meta og nota þann y 1, sem frá hon-
um leggur. Ýmsir leiðangrar, bæði
landkönnuða og annarra, hafa þá sögu
að segja, að bavianapar sækist ákaf-
lega eftir þvi að verma sig við bálin,
meðan þau eru að kulna út, og
leiðangursmenn horfnir úr næturstað.
Á hinn bóginn er ekki kunnugt um
nokkra kynslóð eða kyn manna, hvorki
i fortið né nútið og hversu lágt sem
þróunarstig var og er, að ekki þekki
þaö eldinn og notkun hans. Jafnvel
hefur verið látið að þvi liggja eða á þvi
tæpt, að mannapinn, elzta tegund
Sunnudagsblað Tímans
13