Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.2003, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 29. NÓVEMBER 2003 3
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 8 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R | U M S J Ó N Þ R Ö S T U R H E L G A S O N
EFNI
Sjón
hefur sent frá sér nýja skáldsögu er nefnist
Skugga-Baldur. Í samtali við Þröst Helga-
son segist hann hafa verið að dunda við að
setja sér dogma-reglur um skáldsöguskrif.
„Niðurstaðan er sú að aðeins eina reglu
þurfi; að skrifa söguna þannig að ekki sé
hægt að kvikmynda hana.“
Hvernig á að
skrifa sögu?
er spurt í viðtali Gunnars Hersveins við
nýja ritstjóra tímaritsins Sögu, Hrefnu Ró-
bertsdóttur og Pál Björnsson, en Saga
stendur á nokkrum tímamótum um þessar
mundir.
Sjálfstætt fólk
nefnist grein Einars Más Guðmundssonar
þar sem segir frá heimsókn hans á heima-
slóðir vestur-íslenska rithöfundarins Bills
Holms í Minneota. Fjallað er um skáldskap
Holms og birt ljóð eftir hann úr vænt-
anlegri bók.
Hálf-
bróðirinn
eftir norska rithöfundinn Lars Saabye
Christensen er mögnuð skáldsaga að mati
Soffíu Auðar Birgisdóttur sem skrifar ýt-
arlegan ritdóm um bókina.
FORSÍÐUMYNDIN
er ljósmynd Ólafs Magnússonar (1889–1954) af lögregluþjónunum Kristjáni
Jónssyni og Ólafi Stefánssyni, tekin árið 1916. Yfirlitssýning á verkum Ólafs
er nú í Hafnarhúsinu.
Þ
egar Maastrichtsáttmálinn frá
1992 gekk í gildi breyttist
Efnahagsbandalag Evrópu í
Evrópusamband. Áratugina á
undan, eða frá 1970, var aukn-
ing landsframleiðslu á mann í
ríkjunum fimmtán sem
mynda Evrópusambandið vel
yfir 2% á ári. Þau drógu ört á Bandaríkin
þar sem meðaltal fyrir árin 1970 til 1990
var milli 1,6% og 1,7%. Eftir stofnun Evr-
ópusambandsins hægði á hagþróun í ríkj-
um þess og aukning landsframleiðslu á
mann dróst töluvert aftur úr Bandaríkj-
unum. Á árunum 1990 til 1997 var hún
áfram um 1,6% á ári í Bandaríkjunum en í
Evrópusambandsríkjum fór hún niður í
1,2%. Til samanburðar má geta þess að
meðaltal fyrir allan heiminn frá 1950 til
loka tuttugustu aldar er rúm 2% á ári.*
Með dýpri samruna Evrópusambands-
ríkja og upptöku sameiginlegs gjaldmiðils
seig enn á ógæfuhliðina. Joseph E. Stiglitz,
sem fékk Nóbelsverðlaunin í hagfræði
2001, segir í grein sem birtist í Morg-
unblaðinu 6. september 2003: „Hagvöxt-
urinn í Evrulandi frá því að gjaldmiðillinn
var tekinn upp fyrir hálfu fimmta ári hefur
verið sáralítill og skammtímahorfurnar eru
litlu betri. Samt var evrunni ætlað að örva
hagvöxtinn með því að stuðla að lægri vöxt-
um og auknum fjárfestingum. Þótt þetta
kunni að hafa gerst í nokkrum löndum hef-
ur það ekki orðið raunin á evru-svæðinu í
heild.“
Eins og Stiglitz bendir á hefur efna-
hagur sumra landa í Evrópusambandinu
batnað nokkuð eins og t.d. Írlands. Batn-
andi kjör þar í landi má að nokkru rekja til
mikilla skattalækkana. (Tekjuskattur á Ír-
landi var milli 35% og 40% á flestar tekjur
árið 1989 og var kominn niður í 22% til 24%
árið 2000.) En þegar á heildina er litið hef-
ur aukinn pólitískur samruni ekki orðið til
að bæta kjör almennings í sambandslönd-
unum, öðru nær. Ekki er nóg með að hægt
hafi á hagþróun í flestum ríkjum Evrópu-
sambandsins. Þeim gengur líka illa að
vinna á atvinnuleysi og fleiri félagslegum
vandamálum.
Í fjölmennustu ríkjum sambandsins hef-
ur atvinnuleysið lengi verið nálægt 10% og
um 40% þeirra sem eru atvinnulausir í
þessum löndum hafa verið án vinnu í meira
en ár. Sambærilegar tölur fyrir Bandaríkin
eru um 5% atvinnuleysi og um 6% atvinnu-
lausra þar hafa verið án vinnu í ár eða leng-
ur. Síðan 1970 hafa orðið til um 57 milljónir
nýrra starfa á almennum vinnumarkaði í
Bandaríkjunum. Á sama tíma hefur fjöldi
starfsmanna hjá einkafyrirtækjum í Evr-
ópusambandslöndum nánast staðið í stað.
Sú litla fjölgun starfa sem orðið hefur er að
mestu hjá því opinbera.**
Talsmenn Evrópusambandsins tala
gjarna fjálglega um allar þær miklu efna-
hagslegu framfarir sem fylgja pólitískum
samruna, landamæralausum innri markaði,
sameiginlegum gjaldmiðli og samræmdum
reglum um viðskipti. En þótt þeir slái ný
og ný met í sjálfshóli dragast ríki sam-
bandsins æ lengra aftur úr Bandaríkjunum
og fleiri iðnríkjum í efnahagslegu tilliti.
Þegar hagur sambandsríkja er borinn sam-
an við hag annarra Evrópuríkja sem ekki
voru á áhrifasvæði Sovétríkjanna eins og
t.d. Íslands, Noregs og Sviss hljóta menn
að efast um að aðild að sambandinu stuðli
að mikilli hagsæld. Fjölmennustu ríkin í
Evrópusambandinu bjuggu við ýmislegan
hagstjórnarvanda fyrir stofnun þess. Póli-
tískur og efnahagslegur samruni sem
fylgdi stofnun sambandsins átti að leysa
þennan vanda. En hann hefur ekki minnk-
að heldur þvert á móti aukist. Þarna er
eitthvað meira en lítið að. Þeir sem staldra
við og reyna að átta sig á ástæðum þessa
eru ekki sammála um neina eina skýringu.
Sumir skella skuldinni á umfangsmikil vel-
ferðarkerfi. Aðrir benda á ósveigjanlegan
vinnumarkað og reglugerðafargan og enn
aðrir á að mennta- og rannsóknarstofnanir
búi við fjársvelti og þröngan hag.
Meðan sérfræðinga um efnahagsmál
greinir á ættu leikmenn ef til vill að full-
yrða sem minnst. Ég ætla samt að leyfa
mér að giska á hvers vegna þetta basl er á
efnahag Evrópusambandsins. Tilgáta mín
er sú að þeir sem þar ráða ferðinni séu það
sem heitir á vondu máli „kontrólfrík“, þ.e.
menn sem mega hvergi sjá óreiðu, eða
hömlulausa sköpun án þess að reyna strax
að koma böndum á hana. Hvar sem fólk
gerir eitthvað öðru vísi, víkur frá stöðlum
eða fer inn á eitthvert svið sem engar regl-
ur ná yfir finnst þeim að hið opinbera verði
að gera eitthvað í málinu. Fyrir vikið fitnar
regluverkið sem heyrir undir acquis
communautaire eins og púkinn á fjósbit-
anum og er nú um hundrað þúsund blaðsíð-
ur. (Já, án gamans, löggjöf sambandsins
fyllir um það bil eitt hundrað þúsund blað-
síður.) Sumar þessar reglur eru nógu vit-
lausar til að vera þokkalegt spaugstofuefni,
t.d. bananareglugerðin sem hvað mest hef-
ur verið skopast að. Hún er númer 2257 frá
árinu 1994 og hægt að finna á vef sam-
bandsins á http://europa.eu.int/eur-lex/en/
search/search_lif.html. (Þegar síðan kemur
upp þarf að slá ártalið 1994 og númerið
2257 inn í reitina sem merktir eru „Year“
og „Number“.) Texti reglugerðarinnar er
rúmar 5 blaðsíður og þar er meðal annars
kveðið á um að bananar sem seldir eru
ferskir í verslunum skuli ekki vera óhóf-
lega bognir (í enskum texta reglugerð-
arinnar er notað orðalagið „free from …
abnormal curvature“). Bananar sem not-
aðir eru til iðnaðarframleiðslu, svo sem í
aldinmauk, munu undanþegnir ákvæðinu.
Nú kann mönnum að virðast sem reglu-
gerð, um að bananar skuli ekki vera óhóf-
lega bognir, sé harla léttvæg og ólíkleg til
að hafa mikil áhrif til eða frá á efnahag
heilla þjóða. En hvað ef bananabóndi
kemst að því að ein plantan hjá honum ber
bragðbetri og hollari banana en hinar en
jafnframt töluvert bognari? Ætli hann
reyni að nota hana til að kynbæta plöntu-
stofninn hjá sér? Líklega ekki ef hann veit
af reglugerðinni og sér ekki fram á að geta
selt þessa bragðgóðu og hollu banana nema
til iðnaðarframleiðslu. Ef bóndinn býr hins
vegar í landi þar sem ekki hafa verið settar
neinar bananareglugerðir er mun líklegra
að hann fái líffræðinga og búvísindamenn í
lið með sér og reyni að hafa sem mest gagn
af plöntunni góðu.
Ef til vill er ósennilegt að nákvæmlega
þetta gerist. En þegar komnar eru hundr-
að þúsund blaðsíður af reglum um alla
skapaða hluti er næstum öruggt að eitt-
hvað þessu líkt gerist og það dögum oftar.
Drifkraftur efnahagslegra framfara er hjá
fólki sem hefur augun opin og grípur ófyr-
irsjáanleg og óvænt tækifæri. Þéttriðið net
reglugerða og smásmugulegs eftirlits
dregur kjark og dug úr slíku fólki og veld-
ur stöðnun, deyfð og drunga þar sem ann-
ars væri skapandi og fjörugt atvinnulíf.
Hvort sem þessi tilgáta dugar til að
skýra hversu illa gengur að bæta efnahag
Evrópusambandslanda er ljóst að þýskir
og franskir sósíaldemókratar og mið-
flokkar ráða að verulegu leyti ferðinni í
sambandinu, og munu fá enn meiri ítök ef
þau drög að stjórnarskrá sem liggja fyrir
verða samþykkt. Það er einnig ljóst að
þeim hefur gengið illa að leysa efnahagsleg
vandamál í heimalöndum sínum. Mér
finnst því fyrirkvíðanlegt í meira lagi ef
þeir fara í enn auknum mæli að troða sinni
mislukkuðu hagstjórn upp á restina af álf-
unni.
Heimild: „Economic Development in OECD Count-
ries during the 20th Century“ eftir G.M. Carmen og
C.M. Teresa við háskólann í Santiago de Compostela á
Spáni. Liggur frammi á www.usc.es/economet/eaa.htm.
** Heimild: „EU Enlargement – Costs, Benefits, and
Strategies for Central and Eastern European Count-
ries“ eftir M.L. Tupy. Liggur frammi á www.cato.org.
REGLUVERKIÐ
FITNAR
RABB
A T L I H A R Ð A R S O N
atli@ismennt.is
KRISTJÁN KARLSSON
III
Kjarni lífsins er ef til vill jafn óljós,
ég man bjartari jaðra en grásprengd
rithönd vindsins leggst oní miðjar hlíðar
eins og krot eftir alþjóðleg guðlaus
börn: einungis trúaðar þjóðir og smáþjóðir
skrifa vel?
úti í nesi handan vogar
stendur leirljós hestur og hófar hans snúa
rétt sem er góðs viti, eitt er víst að sjái
ég hann ekki hvenær sem er verður mér órótt
nú,
um leið og þekking mín fer minnkandi.
Kristján Karlsson (f. 1922) á að baki níu ljóðabækur. Ljóðið hér að ofan
er úr nýjustu ljóðabókinni hans Kvæði 03 (2003).