Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.2004, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 31. JANÚAR 2004
G
allerí Hlemmur var stofn-
að í september 1999 af
Þóru Þórisdóttur og Val-
gerði Guðlaugsdóttur. Í
upphafi leigðu þær hús-
næðið við Hlemm sem
vinnustofu, en fannst
það strax bjóða upp á
möguleika gallerísins. Þóra segir að fyrir þeim
hafi vakað að skapa vettvang sem þeim fannst
þá ekki vera fyrir hendi í borginni. „Við hugs-
uðum um það hvernig tækifæri við myndum
vilja fá sem myndlistarmenn, og í hvernig gall-
eríi við myndum vilja sýna í. Við ákváðum að
sýningarstefnan yrði grundvölluð á ungri og
framsækinni myndlist af okkar eigin kynslóð,
og við myndum sjálfar velja og bjóða þeim sem
við vildum að sýndu hjá okkur. Okkur fannst
við ekki hafa burði til að vega og meta kynslóð-
ina á undan okkur. Þá var það grundvallar-
atriði í okkar huga að geta boðið myndlistar-
mönnum að sýna án endurgjalds.“
Þetta gerðu þær Þóra og Valgerður, og
höfðu galleríið opið sex daga í viku, sáu um
undirbúning og sátu sjálfar yfir sýningunum.
Eftir ár sáu þær að dæmið myndi ekki ganga
upp. Þær þurftu að vinna launavinnu á nótt-
unni og sjá um galleríið á daginn ásamt sínum
eigin myndlistarstörfum, og tekjurnar dugðu
ekki fyrir kostnaði. „Þetta var einum of erfitt.
Fyrst tókum við til bragðs að stytta opnunar-
tímann, og svo báðum við myndlistarmennina
að sitja yfir eigin sýningum að hluta til. Að
endingu varð það að ráði að taka upp gjald af
myndlistarmönnunum til að greiða niður
kostnað, og það fannst okkur skref afturábak,
sem við vonuðum þá að yrði aðeins tímabund-
ið. Því eðlilegra væri að borga listamönnum
fyrir framlag sitt en að rukka þá fyrir fram-
kvæmdina. Þetta þátttökugjald sem við tókum
upp eyðilagði líka þá hugmynd okkar að geta
„boðið“ fólki að sýna, að þurfa svo að útskýra
að það þyrfti samt að taka þátt í kostnaðinum.
Þetta kom sér sérlega illa þegar við vorum að
bjóða erlendum listamönnum að sýna í gall-
eríinu.“
Sýningarsalir fella niður gjöld
Þóra segir að síðan þetta var hafi margt
breyst. Á þessum tíma voru fáir sem engir
ókeypis salir fyrir unga og upprennandi mynd-
listarmenn. „Það sem hefur breyst er það, að
sýningarstaðirnir hafa smám saman verið að
fella niður gjald fyrir sýningarsali sína. Þetta á
meðal annars við um Gerðarsafn, Hafnarborg,
Listasafn ASÍ og Nýlistasafnið. Sýningartæki-
færi yngri kynslóðarinnar hafa einnig stórauk-
ist, jafnvel á kostnað þeirra eldri. En það má
segja það um okkar kynslóð að hún hafi verið
einstaklega dugleg við að skapa sér sjálf vett-
vang og tækifæri.“
Þóra segir að þær Valgerður hafi ekki ætlað
Gallerí Hlemmi að vera faglegt sölugallerí í
byrjun, enda hafi þær hvorug haft menntun né
reynslu á því sviði; - þær séu fyrst og fremst
myndlistarmenn. „Við vildum hins vegar stilla
þessu upp sem listamannareknu framsæknu
tilraunagallerí sem sýndi gagnrýna samtíma-
myndlist, ynni eins faglega og kostur væri á,
og álitum að þannig fengjum við reynslu og
gætum byggt upp orðspor sem gerði okkur
kleyft að sækja um og fá opinber framlög á
menningarsviðinu.“
Í fyrsta skiptið sem þær Þóra og Valgerður
sóttu um framlag til Reykjavíkurborgar,
fengu þær 200 þúsund krónur, og segir Þóra
að þær hafi verið mjög ánægðar. „Það hjálpaði
talsvert upp á reksturinn, fyrir utan að vera
viðurkenning á starfseminni og hvatning til
þess að halda áfram. Næsta ár fengum við 300
þúsund króna framlag frá borginni og vorum
enn ánægðar, enda engin fordæmi sem við
vissum um á þessum tíma um hærri framlög til
starfsemi af þessu tagi, eftir svo stuttan
starfstíma.“
Á þeim tíma hætti Valgerður og Þóra tók
ein við rekstrinum. Hún segir það hafa verið
erfitt, því ljóst var að með honum þyrfti hún að
greiða úr eigin vasa eftir sem áður. Hún fékk
til liðs við sig listamenn sem höfðu sýnt í gall-
eríinu og myndaði stjórn til þess að vinna með
sér að stefnumótun og sýningarstjórn, – ekki
til að taka þátt í rekstrarkostnaði né yfirsetu,
enda myndlistarmenn sjaldnast aflögufærir
með peninga og tíma þar sem þeir vinna sína
eigin myndlist oftast á eigin kostnað sem þeir
fjármagna með launavinnu. Í þessum hópi
voru Erla S. Haraldsdóttir, Pétur Örn Frið-
riksson og Magnús Sigurðarson. Þetta eru allt
myndlistarmenn sem Þóra segir hafa nóg að
gera í myndlist, en hafi meðfram henni lagt
fram ómetanlegt starf í þágu gallerísins. Þá
hafi myndlistarnemarnir Þorbjörg Jónsdóttir
og Auður Jörundsdóttir aðstoðað við starfsem-
ina og Særún Stefánsdóttir myndlistarmaður
hafi starfað með galleríinu síðastliðna mánuði.
Í þriðja sinn sem Gallerí Hlemmur sótti um
framlag til Reykjavíkurborgar hækkaði það
enn um 100 þúsund, og var því orðið 400 þús-
und krónur. „Við vorum búin að starfa í rúm
þrjú ár og galleríið búið að öðlast gott orðspor.
Þess vegna bjuggumst við við að framlagið
myndi hækka næsta ár, en eina fordæmið sem
við vissum um var að i8 gallerí hafði fengið 800
þúsund króna framlag eftir nokkurra ára far-
sælt starf og við treystum því að við værum
búin að sanna okkur og trúðum því að borgin
myndi meta okkar starf á að minnsta kosti 800
þúsund. Það hefði þýtt að ekki þyrfti að borga
með rekstrinum úr eigin vasa, en eins og allir
vita eru eiginvasapeningar dýrt fjármagn, því
það eru peningar sem búið er að borga skatta
og skyldur af, og einstaklingar fá ekki skatta-
afslátt vegna framlags til menningarmála.“
Í fjórða sinn þegar galleríið sótti um fram-
lag frá menningarmálanefnd Reykjavíkur
fékk það 400 þúsund krónur, sömu upphæð og
á árinu á undan. „Í fyrsta sinn stóð framlagið í
stað á milli ára, einmitt þegar við héldum að
það myndi hækka verulega, og það var eigin-
lega rothöggið. Á þeim tíma ákvað ég að hætta
rekstri sýningarsalarins ef ekki tækist að fjár-
magna starfsemi ársins í ár með viðunandi
hætti, þar með talið að ráða starfsmann í
vinnu. Ég hætti að bóka sýningar en þær eru
að öllu jöfnu bókaðar ár fram í tímann, og ein-
beitti mér að næstu umsókn til Reykjavík-
urborgar, en nú var í fyrsta sinn möguleiki fyr-
ir okkur að sækja um samstarfssamning til
þriggja ára, ásamt því að leita til menning-
arsjóða fyrirtækja.“
Að sögn Þóru kostaði rekstur gallerísins ár-
ið 2002 um það bil 1.330.000, sem var greiddur
með 400 þúsund króna framlagi frá Reykjavík-
urborg, 330 þúsund króna þátttökugjaldi lista-
mannanna, og 600 þúsund króna framlagi frá
henni sjálfri. Fyrir utan þessar tölur er allur
kostnaður og 150 þúsund króna ferðastyrkur
frá Menntamálaráðuneytinu vegna þátttöku
listamanna í samstarfsverkefni Gallerí
Hlemms og Közelítes gallerí í Pécs í Ung-
verjalandi. Hún segir tölur ársins 2003 munu
líta aðeins betur út vegna þess að þá tókst að
selja nokkur verk og myndlistarþjónustu.
Hins vegar hafi þátttaka gallerísins í Lista-
kaupmessunni í Stokkhólmi kostað sitt. Þóra
segir að lágmarkskostnaður við rekstur gall-
erísins eins og það hefur verið, með viðbættum
hálfum starfsmanni og niðurfellingu þátttöku-
gjalds listamanna sé um 4 milljónir. „Þetta var
þó ekki sú upphæð sem ég lagði til grundvallar
í fjárhagsáætluninni, því það hefði þýtt að ekki
hefði verið hægt að taka nein skref í þá átt að
bæta faglegu vinnuna. Ég er einnig búin að
sannreyna að hálfur starfsmaður er of lítið til
þess að halda utan um starfið og sinna þeim
verkefnum sem fyrir liggja. Það myndi kalla á
áframhaldandi sjálfboðavinnu og þar að auki
tel ég að starfsemi okkar á Hlemminum eins
og hún var og hefur verið sé ekki eins bráð-
nauðsynleg núna eins og hún var í upphafi
vegna breyttra aðstæðna eins og ég minntist á
áður. Hins vegar tel ég það vera brýnt verk-
efni á myndlistarsviðinu að auka fagmennsku
og metnað, vinna betur og hlú að myndlist-
armönnunum okkar og taka af þeim hina tíma-
freku og sértæku vinnu sem felst í undirbún-
ingi og framkvæmd sýninga þeirra og
kynningarmálum.“
Í sumar vann Þóra að gerð viðskiptaáætl-
unar fyrir Gallerí Hlemm með leiðsögn frá
Impru, Nýsköpunarsjóði og fékk Magnús
Gestsson verðandi doktor í safna og gallerí-
fræðum til að lesa yfir og gera athugasemdir
við. Í áætluninni er skilgreint hugmyndafræði-
legt líkan gallerísins sem „non profit“ en jafn-
framt er gert ráð fyrir markaðsstarfsemi með
það að markmiði að starfsemin standi undir
sér. Í áætluninni er gert ráð fyrir að markaðs-
setja samtímamyndlist til einstaklinga og fyr-
irtækja, samtímis því að selja hinu opinbera
myndlistarstarfsemi, sem felst í aðgengi al-
mennings að myndlistaratburðum og sýning-
um.
Bjartsýnisáætlun Þóru fyrir Gallerí Hlemm
hljóðar upp á 12 milljónir á ári og miðast þá við
að húsnæðið yrði stækkað um helming til að
hægt verði að koma upp skrifstofuaðstöðu, en
svartsýnisáætlunin hljóðar upp á 8 milljónir.
Þóra sótti um 4 milljóna árlegan styrk til
þriggja ára til borgarinnar þegar auglýst var
eftir samstarfssamningum á sviði menningar-
mála. Einnig kynnti hún hugmyndir sínar fyr-
ir menningarsjóði stórs fjármálafyrirtækis og
sótti um samstarf við það. „Menningarsjóð-
urinn sem ég átti í viðræðum við var mjög
áhugasamur og virtist líklegur til að fara í
samstarf, en þurfti eðlilega að leggja málið
fyrir nefnd. Nefndin dró að funda um menn-
ingarframlög og loks þegar þeir gerðu það þá
ákváðu þeir að styrkja bara eitt verkefni og
það var ekki á sviði myndlistar. Tíminn var að
renna frá mér, ekki þótti mér eðlilegt að vera
að reyna að selja sömu hugmyndina á mörgum
stöðum í einu. Það fór að styttast í síðustu sýn-
ingar og yfirvofandi lokun óhjákvæmileg ef
ekki fyndist samstarfsaðili. Ýmsir góðir aðilar
höfðu samband við mig, vildu hjálpa til og gáfu
góð ráð, og aðrir fóru á stúfana að finna
styrktaraðila fyrir galleríið, meðal annars Sig-
urjón Sighvatsson kvikmyndagerðarmaður
sem hefur hjarta fyrir samtímamyndlist, hann
var búinn að finna samstarfsaðila, sem dró sig
svo til baka á síðustu stundu vegna ófyrirsjá-
anlegra ástæðna. Sá styrkur hefði þó ekki
nægt til að bjarga stöðunni einn og sér. Á
fundi sem ég átti við Stefán Jón Hafstein sagði
ég honum að ef framlag borgarinnar yrði
minna en 2 milljónir myndi ég afþakka það
vegna þess að ég treysti mér ekki til að skuld-
binda mig í 3 ár með slíka upphæð. Það er
skemmst frá því að segja að Stefán Jón
hringdi í mig og sagði að ekki væri mögulegt
að leggja fram 2 milljónir, það yrði minna og
hvort ég myndi afþakka, sem ég gerði af fyrr-
greindum ástæðum.“
Þóra segir að það megi ekki álíta að hún
kenni Menningarmálanefnd Reykjavíkur um
að Gallerí Hlemmi sé nú lokað, því það er
Reykjavíkurborg sem þó hefur lagt til þann
eina rekstrarstyrk sem galleríið hefur fengið
gegnum árin. Án þess framlags hefði galleríið
aldrei getað starfað svo lengi, og líklega hefði
hún fengið framlag til rekstursins í ár, þá upp-
hæð sem hún hefði verið sátt við í fyrra, en það
var bara ári of seint, og kveðst hún vilja nota
tækifærið nú og þakka Reykjavíkurborg fyrir
veittan stuðning hingað til sem og, vonandi, í
framtíðinni.
„Það er ekki bara borgarinnar að efla og
styrkja starfsemi af þessu tagi, ég tel að tími
sé komin til að Menntamálaráðuneytið setji á
stofn sjóð fyrir framsækin og metnaðarfull til-
raunagallerí, sambærilegan við þann sjóð sem
áhugaleikhús geta sótt í með sína starfsemi.
Ég hef þá trú að Þorgerður Katrín Gunnars-
dóttir menntamálaráðherra sé það metnaðar-
full í starfi að hún taki það upp hjá sjálfri sér
án þess að myndlistarmenn fari í baráttu og
þrýstiaðgerðir, að vega og meta stuðning rík-
isins við menningu og búa myndlistinni sömu
möguleika til starfs og þroska í og öðrum list-
greinum í landinu. En það er alveg augljóst
mál að myndlist kostar peninga og við verðum
að ákveða hvort við viljum hana eða ekki.“
Í viðskiptaáætlun Þóru eru skilgreind mark-
mið og hlutverk Gallerí Hlemms, sem eru
margþætt og taka til fleiri verkefna en hingað
til hafa verið unnin. „Þess vegna má segja, að
vegna aðstæðna, verði skipt um áherslur í
starfseminni. Ég loka sýningarsalnum en mun
halda áfram starfseminni sem gallerí án hús-
næðis, vinna að listpólitík í samvinnu við aðra í
greininni og leggja mikla áherslu á að bæta
inn efni og þétta vefsíður gallerísins, ásamt því
að vinna að markaðsmálum.“
Gallerí Hlemmur hefur frá upphafi haldið
úti vefnum hlemmur.is sem Sigurður Magnús-
son kerfisfræðingur og eiginmaður Þóru hefur
haldið utanum og séð um uppfærslur á. Vefsíð-
an fékk styrk frá Menntamálaráðuneytinu í tíð
Björns Bjarnasonar. Einnig, fékk Gallerí
Hlemmur verkefnastyrk frá Myndstefi í fyrra
til þess að þýða texta síðunnar yfir á ensku.
„Það virðist vera aðgengilegra að fá framlög til
AUGLJÓST MÁL AÐ MYND-
LIST KOSTAR PENINGA
Gallerí Hlemmur hefur
verið starfrækt vel á
fimmta ár, en nú um
helgina verður því lokað.
BERGÞÓRA JÓNSDÓTT-
IR ræddi við eigandann,
Þóru Þórisdóttur myndlist-
arkonu, um rekstur gall-
erísins og framtíðarhorfur
á myndlistarmarkaðnum.
Morgunblaðið/Þorkell
Þóra Þórisdóttir lokar dyrum Gallerís Hlemms um helgina.