Íslendingaþættir Tímans - 27.06.1969, Side 7

aninia og buðust til a@ JíáJta 1
„liefiimla!nmun<l“ alar efignir skól-
ams, lajusi.ir og fastat, 5 jairóir og
aOfllsltórt skólabú. Alþimgi geklk alð
táillboðiiniu, en kaus heldiur að setja
á stiotfin alþýðuskÓIa, hiinn fyrsta
siininiair tegundar, en hailida áfiram
tmieð nelkstiuir búnaðarskóllia.
Smeanima árs 1919 barst austur
6 land sú frétt að búið vœri að
vellija himum nýja Eiðaskólia hirnn
fyrsita fiorstöðumaran. Hiiim 11. jan.
var séra Ásmundur Guðmundsson
í Stytkkmólmi sóknarprestur í
HelgafefllsprestakaiOi, skáipaður tái
að vetna rkólastjóri Alþýðusfcólams
á Eiðuim, eins og hinn nýji skóli
var kaliaður að lögum, og h'eitir
enin.
Fáitt vissu menn á Austuifliandi
um þemmian nýja tilvonandi skóla-
stjóna á Eiðum, annað ee það, að
hiamm var bróðursomui hins mikilia
skólamiamins, sóra Magnúsar Hellga-
somar, skólastjóra Eemmiaraskól-
anis, og að kona hains, frú
S'teimiumm, var d'óttir hins
þjóðkunma klenks og þimg-
Skörunigs, séra Magnúsar Andrés-
somiar finá Gfflishakka. Eim óhein
temgsfl höfðu þó Hóraðsbúar við
hainm. Séra Ásmundur hatfði orðið
eftirmiaður séra Sigurðar Gunmars
soniar í Helgafi .'lBpresta'kalli, en
séma Sigurður hafði sóbt þanigað
ftná Vaillþjófsstað Hiann þekktu ail-
ir, emdia austfirzkur í báðar ættir.
Mönmium gekk erfiðliega að átta
sig á því I fynstu, hvað því gæti
valdið, að mffld’llsviirtur prestur
tæM sig upp frá ágætu brauði og
mikflum vinsældum, — til að tak-
ast á beindur starf ðþekkt með
ödúu, í alfskekktum vega- og síma-
laiusum iamd'shluta, stanf, 9em ó-
hjáfcvæmilega Myti að verða erf-
itt bnauh ■i’ðjandastarf: Að móta
nýjam sfcó.j, áa fordæmis hérlend-
is, fiorstaða stór* ril isbús við erf-
iðíair aðstæður og von'litil barátta
við skfflm'ingslítið ríkisval'd fyrir
niauðsynleg: '' uppbyggimgu á skóla
staðnum. Einhvem vegimn lagðist
það í menn að harðdrægt yrðd
um fjiánmuna iandss]óðs, þrátt fyr-
ir fögur fyrirheit í lögum. Þeir,
sem bezt bökktu till, voru" ekki
meima em sva trúaðii á þá fullyrð-
imigu ágæts pimgmamms. austfirzks,
að skólinm ætti svo mitolar eigmir,
að lanid!9sjóður myndi efcki þurfa
við að bæta nema svo sem 2—3
þús. krónum á ári t’! þess að hægt
yrði að halda úti" sómasamlegum
sfcóia.
Einm kom himn ungi sfcóilastjórl
austur á land voiið 1919, em þá
um hausóið átti skólastarf að hófij-
ast. Fjölskyldu sírna hafði hamm
orðið að skilja eftir. Frú Steimumm
Ikomi efcki auötur fyrr em að átri
ffllðlnu mieð þrjú umg hörm þeirra
hjónia, það ymgsta hafðd fæðzit í
ág'úsit árið áður.
Vaifaiaust var hinum væntaelega
skólastjóra vel tekið, þótt óreynd-
uir væiri. Á manmamóti á Eiðum
þá um sumarið á aldraður bómcti
úr Útmanmasveit, þetoktur að
tepirulllausu tuimgutaki, að hiafa beð-
ið miemn um að sýna sér nýja skóflia
stjóramm og er svo \ var gert, á
bóndi að hafa saigt stujnidairhátt,
með spumarhreim í röddimmi:
„Þeissi sti'ákur?" Eimhvem vegimm
hafði honum missýnzt um hið
mfflda og barnislega bros, sem tíð-
um lék um andlit séra Ásmumd-
ar, eða honum hefur verið of mdmm
isstæðir hkamsbuirðir Jóms skóia-
meisbara Hjal'baiíns á Möðruvöll-
um. Lemgra varð ekM komizt,
hvorM um sfcÓla ré sikóliastjóra,
um mat tffl viðmiðumar.
Sumorið, sem í hönd fiór, var mot
að tffl undirbúnings skóflastacrfi
næsita vetiiT. Umsólmir um sfcófl-
ann voru orðuaa- helmáiugi fMri
en húsdn rúmuðu. Auk rnemend-
amna þurfti að koma fyrir þrem-
ur fcenmaraí jölskyldum og aðstöðu
til eidumar og botðhalds. Ráða varð
stamfsfólk að skólamium og ráðstafa
þuirf'ti sfcóiabúinu. Gera þurfiti inn-
kaup og s.iá um filutninig á nauð-
synrjum öllum á kerrum og kflyfja-
hestum um 50 kílómetra veg. Enig-
imm bifær vegur lá þá að Eiðum
og enigimn var þar simimm, 13 M'ló-
mietrardífl mæstu símistöðvar.
Um suniariö var skóLastjórimn á
sífell'dum þönum í sima, oft dag-
lega, ýmist í þarfir skól'ans eöa
hamm var kvaddur i símamm af
stjórmarvölduinum, því sýnt var þeg
ar á fyrsta ári, að skólinm varð
þegar mifcl'u stænri i sniðum en
áður hafði þefckzt eða viö hafði
verið búizí. Ekkj veit ég til að
meiima enfiði eða áhyggjur bafi
hvfflt á herðuim ammars skóflastjóra
á Eiðurn em séra Ásm'undair þetta
sumar og þegar svo við bættist
áhyggjur og óvissa um fjölskyldu
í fjariægð
Eitt er víst, nú missfcffldu miemm
eklki framar bamislegt bros hans.
Þeír, sem tifl þekktu, höfðu þegar
fcomizt að raun um, að að baki
þess bjó ekM aðeáns míldur hug-
ur, sátitfús og veilviljaður, heldur
einniilg álkveðinm vfflji, mffldl útsjón-
arsemi, hyggimdi og ótrúleg seigfla.
Og séra 4smundiur þurfti á ölu
þessu að haltía í skófllastjóraitíð
Si'nmd áður en l'auk.
Svo fór sem meraii uggðu, stjóm
völdfiln!, sem öll ráð skóflans hö’fðu
í bendi sér, svo sem tefcið var fram
í flögurn, reynduist býsna skilnings-
lítl á þarfir hins unga sfcófla, um
það beira vitna hin mýmörgu bréf,
sem á mfflla fóru. Eorystumenn í
héraði þurftu að kaista ni'æðinni
effir haaðsótta baráttu við að halda
Ifinu í búnaðarskólanum, enda
töldu þeir sig tausa jjHra máfla eft-
ir himin hagstæða samming, er þeir
höföu ®ert við stjórnvö'ld iamdsims,
þar sem bau höfðu lögum sam-
kvæonit skuldbundið sfiig tifl að
bafldia úti vel útbúnum æðri al-
þýðuskól'a. er samsvaraði kröfum
tímaois.
Ofan á alt þetta bættist svo j>eg-
ar í öndverðu mijög djúpsfæður
oig eifmisegur ágreinimgur mili
sfcóflastjórans og viinsæfliaisfa kemm-
ara búmia'ðarskólans, sem hélt kenm
arastörfum áfram við himm nýja
sfcóla, um sjálft skóflaformið í fram
tiðinini, hvort það ætfi að sveigjast
til þess frjálsræðis og prófleysis,
sem viðgeKkst í lýðháskóiunuoi -
dönsku, eða tffl meiri festu i af-
mörkuðum kennslIU'gTeinum und'ir
próf.
Séoa Ásmundur kynnti sér sum-
arið 1920. störf heilztu lýðháskó'la
á Norðurlöndum m.a. Sigtúnaskél
ans í Svíþjóð andir forystu Man-
frede Björkqui'Sts, tæplega mum
þá þá hafi'. órað fymr þvi. að þeir
ættu báðir eftir að verða bi'skup-
ar. Séna Ásmundi fianmst Sigtúma-
skólmn bera af hinum ofjjnennend-
ur hiamis taka niikli fastalii tökum
á mámámu.
Varð hann hrifinn af eimibeiittu
starfi þessa skófla og afréð að
sníða sín'um nvia skóla lífcam sta'klk.
Hefur það skólaform og sá skóla-
andi, sem séra Ásmu'ndur inn-
Leáidd'i. verið í neiðri hafðuir á Eið-
um fram á þeaiman dag. Þrír
Skyldu þeir homsbeinar vera, er
skófl'astarfið Úvffldi á- Markvisst
nám, guðstrú og ættjarðarást.
Þagar Alþvðuskólinn var *sefct-
ur i fyrsfca skípti 20 okt. 1919,
byrjaði skólasetninsarræðam með
þessum orðum ,Ó, G-uð vors liaalds,
6, Lamds vori, guð. Með þeiim orð-
um hefur hinm nýstofnaði skól
gönigu sfna Og ég voma. að þau
(SLENDINGAÞÆTTIR
7