Íslendingaþættir Tímans - 10.05.1975, Qupperneq 15

hraustmenni á yngri árum, væri þarf-
ur maður á heimilinu mörg ár. Frá
1910-1920 var þar notinvirkur gamall
ma&ur, Ingimundur Pálsson. Svein-
björg var bæði dugleg og velvirk, svo
aö á orði var haft. Hún sló með orfi,
risti heytorf og var í vegagerðarvinnu.
En mest reyndi þó á dugnað hennar,
þegar flytja varð bæinn langt Ur stað
ásamt öllum fénaðarhúsum, vegna
þess að Eldvatnið braut sér nýjan far-
veg. Myndarlegur bær var reistur
meö tveimur burstum. Undir annarri
var fjósbaðstofa, en hinni stofa og
eldhús með geymslulofti. Þá lét Svein-
björg byggja kofa yfir gamla konu,
GuörUnu Sigurðardóttur, sem lengi
haföi verið húskona á Fljótum, og vildi
búa ein að sinu. Innangengt var i kofa
hennar. Siðasta veturinn, sem Guðrún
liföi, hjúkraði Sveinbjörg henni og svaf
á fjölum i flatsæng i kofa hennar. Þá
var i þessari atrennu byggt Utieldhús,
hesthús, lambhús og geymsluhús.
Fjárhús var byggt nokkuð langt vest-
an bæjarins. Grjót I veggi var sótt i
hraunbrún ofan Vatns, og ferjað á báti
yfir. Að þessu unnu Sveinbjörg og
Sigurbergur. Þykir með ólikindum hve
stórir steinar eru i fjárhúsveggnum og
bera gott vitni um krafta Sveinbjarg-
ar.
Umhorf voru ekki björguleg á nýja
bsnum á Fljótum 1927. Enginn
ræktaður blettur og sandbakkar og há
rof i nálægð. Og nú hefur Sveinbjörg
séð óskadrauminn rætast: rofunum
bylt og óræktin orðin að fögru viðáttu-
miklu túni.
Þó að Sveinbjörg vendist strax I
uppvexti meira allskonar Utivinnu en
innanbæjar störfum, kann hún einnig
vel til þeirra verka. Nálspor hennar
voru snotur og nákvæm. Td. saumaði
hún sér upphlut. HUn var á sauma-
námskeiði i Vik einn vetur, og 1926
keypti hún sér prjónavél, sem margir
nutu góðs af.
Skipsströndin i Meðallandi voru um
langt skeið eins og sjálfsagðir hlutir.
Syðri-Fljót eru næst sjó allra bæja i
Meöallandi. Þangað komu þvi strand-
mennirnir oft fyrst til bæjar.
Sveinbjörg minnist þess, að 1911
komu þrjár skipshafnir að Fljótum,
tvær af enskum togurum, og sú þriðja
af franskri skútu. Annar togarinn
náðist Ut eftir nokkurra vikna setu á
fjörunni.. Þá voru það einsdæmi á þeim
slóöum. Með honum tóku sér fari þrir
Utversmenn i Meðallandi, en það er
önnur saga og þó merkileg. A skútunni
var ein kona, og fylgdi henni geysi-
mikill farangur. Var það að vonum,
þvi að hún var farþegi á skútunni og
hugbist setjast aö á Islandi sem
hjúkrunarkona.
Ekkert strand var þó Sveinbjörgu
íslendingaþættir
jafn minnisstætt sem franska
strandið Lieutenant Boyjan. Oft komu
strandmenn illa til reika að Fljótum,
en engir jafn hörmulega, eins og skips-
höfnin af þvi strandi. Rigningar höfðu
þá gengið marga daga og þokur, svo
að ekki sást til bæjar. Þá var það
morgun einn að Sigurbergur Einars-
son sá tvo menn skammt sunnan
bæjar, leiðandi þann þriðja á milli sin.
Allir voru mennirnir aðfram komnir af
þreytu og kulda. Þessum mönnum var
komið til bæjar og unglingur sendur til
hreppstjórans Eyjólfs Eyjólfssonar
að Hnausum. En skammt var hann
kominn er fyrir honum varð strand-
maður, sem ýmist skreið eða reyndi að
standa á fótum. Var honum komið til
bæjar og siðan náð i hreppstjórann.
Sr. Gisli Brynjólfson hafði viðtal við
Eyjólf hreppstjóra um þetta strand.
Viðtalið var birt i Lesbók
Morgunblaðsins 8. mars 1959. Eyjólfur
fór við þriðja mann suður á fjöru aö
leita strandsins. Hann lýsir að-
komunni á fjörunni þannig:
„Undir melkolli einum á malar-
kambinum sáum við 19 menn. Þeir
voru allir verjulausir, sumir á nær-
fötum einum, margir berfættir og ber-
höfðaðir, og þeir skulfu svo að hefði ég
ekki verið sjálfur sjónarvottur, hefði
ég álitið slikan skjálfta ómögulegan.
Þarna undir melkollinum lágu þeir i
ýmsum stellingum, t.d. lá einn á grúfu
og virtist reyna að stinga höfðinu i
sandinn.”
Slðan lýsir Eyjólfur erfiðleikum að
koma þeim að Fljótum, en allir
komust þangað.
Þá segir Eyjólfur: „Voru þar nú
orönir 24 frakkneskir gestir auk
fylgdarliðs. Þröngt var i bænum, en
hjartarúm mikið. Virtust þeir frönsku
kunna að meta það vel. Var ómögulegt
að hreyfa þá þaðan, og voru þeir þar
þvíallirum nóttina. Mátti þvi segja að
hvert rúm væri skipað i bænum.”
Sveinbjörg var á fótum alla nóttina
að hjúkra mönnum. Allt heimafólk
gekk úr rúmum sinum og fengin þeim,
sem verst voru haldnir af
strandmönnunum. Hinir lágu I flat-
sængum. Enginn dó, sem lifandi komst
á land af skipinu, en fimm drukknuðu.
Þess er áður getið, að bátsferja var
á Eldvatninu. Vafalaust var ferjan
ekki litill baggi á heimilinu. Aldrei var
tekinn ferjutollur og gestnauð mikil,
þvi að allir fengu góðgerðir, sem á
ferð voru. Heimilið var þó betur
bjargálna en almennt gerðist. Gaman-
samur náungi spurði Asbjörn eitt sinn
á hverju hann hefði grætt mest.
„Auövitað á ferjunni,” svaraði As-
bjöm.
Dragferja á Eldvatnið kom 1929,
eða 1930. Með henni jókst um allan
helming allt erfiði við ferjuna, þvi að
þungavöruflutningar Meðallendinga
frá Skaftárósi jukust með tilkomu
dragferjunnar. Skilningur á þvi,
hversu mikil ániðsla var á heimilinu af
þessum sökum, kom i ljós á sýslufundi
1931, en þar er samþykkt gjaldskrá
fyrir ferjuna. Þá voru aðrir timar en
nú enda þætti það litil greiðsla á okkar
dögum, 1975, að fara frá verki, hvernig
sem á stóð til að ferja einn mann og
hest fyrir 15 aura, svo að dæmi sé
nefnt, en ef fleiri hestar eru þá 5 aurar
fyrirhvern. Lægsta gjald voru 3 aurar
fyrir sauðkind. En „gjaldfritt” skyldi
ferja lækni og fylgdarmenn hans,
kirkjufólk og óskilafé. Þó þessi ferju-
tollur hefði verið greiddur gat hann
ekki orðið Fljótaheimilinu búhnykkur,
en greiðslu var heldur aldrei krafizt og
ekki þegin, þótt boðin væri. Sveinbjörg
segir, að sveitungarnir ættu annað
skilið en hún færi að seilast i vasa
þeirra eftir þessu gjaldi.
Gaflar ferjunnar voru notaðir sem
landgöngubrýr. Þeir voru þvi ekkert
smásmiði enda gerðir úr plönkum og
lamir Ir ibUrðarmiklu járni Það var
ekki átakalaust að færa gaflana upp i
axlarhæð en svo urðu þeir að vera
þegar ferjan var i gangi. Einhverju
sinni áttu tveir karlmenn fullt i fangi
með að koma gaflinum upp frá jörðu.
Sigurbergur fyrrn. var þá ferjumaður.
Varðhonum þá að orði: „Ætli ég verði
ekki að skreppa heim eftir henni
Sveinbjörgu.” En hún hafði jafnan ein
valdið þessu verki. Ferjan gekk fyrir
gömlu spili Ur togara og var þvi snúið
af handafli. Reyndi það mjörg á
krafta, enda æði erfitt tveimur mönn-
um, en ósjaldan varð Sveinbjörg ein að
snúa spilinu og aldrei aflsvant.
„Mikil gæfa var mér,” segir Svein-
björg„þegar Steinunn systir min réðst
hingað að Fljótum með fóstursoninn
Guömund Erasmusson, sem nú er
orðinn bóndi á Fljótum. Hann er
greindur maður og gegn.
Sveinbjörg rifjar upp þá óskhyggju,
er þær systur hún og Steinunn, gengu
um óræktaða móa og há rofabörð, að
allt umhverfis þær væri orðið að
fallega grónu túni. Slikir möguleikar
voru ekki i augsýn á þeim árum. En
timarnir breyttust. Jarðýtur ruddu
niður rofunum og stórt og gjöfult tún
er komið i þeirra stað.
Ég hafði orð á þvi við Sveinbjörgu,
aö erfitt mundi að byggja allt upp og
rækta sem nýbýli án styrkja og láns-
fjár. Þessari athugasemd svaraði
Sveinbjörg með sama yfirlætisleysi og
öbru á þessa leið: „Mér voru gefnir
heldur góðir kraftar og þvi var skylda
min að grafa ekki pund mitt i jörðu.”
Þórarinn Helgason.
15