Íslendingaþættir Tímans - 12.10.1983, Side 5

85 ára
Guðmundur G. Hagalín
10. október s.l. varð Guðmundur Gíslason
Hagalín hálfníræður. Um hann má lesa í mann-
fræðibókum og sjá þar ýmsa helstu áfanga í
lífshlaupi hans eins og þeir horfa við sjónum fólks
almennt.
Guðmundur Hagalín tók daginn snemma og lét
að sér kveða strax á unga aldri og entist þrek fram
á elliár til að taka þátt í opinberum skoðana-
skiptum. Hann hefur verið með afkastamestu
rithöfundum þjóðarinnar. Þegar líður nú að
ævikvöldi Hagalíns og átakmestu æviár hans
færast í fjarská ber vissa hluti hæst. Hann varð
upphafsmaður að nýrri bókmenntagrein þegar
hann skrifaði Virka daga, æviminningar Sæmund-
ar Sæmundssonar. Síðan hefur hann og margir
aðrir skrásett margt um virka daga annarra garpa
og njóta hinar nýju íslendingasögur í þeim stíl svo
mikilla vinsælda að ýmsum fylgjendum alþjóð-
legra tískustrauma þykir ekki hóf að. En að öðru
leyti munu sumar smásögur Hagalíns lengi verða
taldar með því fremsta sinnar tegundar. Og á efri
árum tókst honum að skrifa sögu eins og Márus á
Valshamri.
Pegar litið er nú yfir ævistarf Guðmundar
Hagalíns gleymist ekki þáttur hans í bókmenntum
- ræðunni fyrir miðju aldarinnar. Ritgerð hans,
Gróður og sandfok, ber þar að vissu leyti hæst og
Ég ætla inér ekki þá dul að skrifa nein heilsteypt
æviágrip um Brynjólf í stuttri afmæliskveðju. Til
þess er hvorki stund né staður.
Burðarásar íslenska þjóðfélagsins eru mennirn-
ir sem berjast æðrulausir í ölduróti daglegs
amsturs, leysa vandamálin á besta og nærtækasta
hátt, bæta umhverfi sitt og leggja öllum gott til en
engum illt. Þessir menn eru ekki á forsíðum
dagblaðanna eða sjónvarpsskerminum. Afrek
þeirra og störf eru ekki mæld með sama mæli-
kvarða og verk stórhvela stjórnmála og fjármála-
lífsins. En stendur ekki einhvers staðar:
•SVo dylst oft lind und bergi blá
og brunar táhrein skugga falin.
Pótt veröld sjái ei vatnslind þá.
í vitund guds hver dropi er talinn.
Brynjólfur Eiríksson er víðlesinn bókaormur.
Hann er bókstaflega alls staðar heima. Menntun
sína hefur hann fengið af fjölþættum störfum
sínum og sjálfsmenntun og miklum lestri í
stopulum frístundum. Brennandi áhugi á mönn-
unum og lífinu er honum í blóð borinn.
Einhvern tímann sat hann í hreppsnefnd Bíldu-
dals og einhvern tímann varð hann skákmeistari
Bíldudals. Þannig mætti lengi telja. En þó margt
mætti segja af lífshlaupi Brynjólfs, er það samt
maðurinn sjálfur sem er mér hugstæðastur.
Brynjólfur býr yfir sterkri skapgerð, hann er
traustur ntaður og hlýr. Barnabörnin hans hafa
ekki lítið gaman af sögununt hans afa. Þær eru
íslendingaþættir
alltaf jafn skemmtilegar, alltaf jafn lifandi og
alltaf sagðar af jafn miklum áhuga.
Stundirnar með afa eru ekki lítið veganesti út í
lífið, þar sem vandamálin eru mörg og lausn
þeirra ekki alltaf í sjónmáli. Þá er ekki lítils virði
að geta byggt sér svolítinn unaðsreit ofar skýjum
erfiðleika og áhyggja, þar sem skyndilæti heimsins
ná ekki til.
Með þessum fátæklegu orðum langar mig að
óska tengdaföður mínum til hamingju, óska
honum þess að framundan verði mörg gæfurík ár
í faðmi fjölskyldu og vina. Óska honum þess að
haustsólin verði hlý og veiti hvíld.
Á tímamótum sem þessum er oftast nokkurt
víðsýni yfir liðin ár, yfir gengin spor. Brynjólfur
getur glaður og sáttur litið yfir æviskeið sitt.
Starfið er reyndar enn mikið og svitinn enn á
enninu. Flestir þekkja aftureldingu. þegar skin
kvöldsólarinnar og geislar morgunsólarinnar
renna saman, svo að þar verður ekki greint á milli.
Þess óska ég Brynjólfi, að framundán séu ár,
þar sem framtíðarsólin lýsir og geislar hennar
verði enn hlýrri og bjartari er þeir blandast
geislum liðinna tíma.
Við vinir hans eigum þá ósk, okkur til handa,
að við megum enn njóta samvista við hann um
mörg ókomin ár.
Brynjólfur og Fríða taka á móti gestum á
heimili dóttur sinnar og tengdasonar að Ystaseli
28, Reykjavík, laugardaginn 8. október frá kl.
19.00.
Jósteinn Kristjánsson
mun ekki fyrnast að sinni þegar íslensk bók-
menntasaga er rakin.
Hér vil ég enn nefna minningabækur Hagalíns
þar sem hann rekur eigin sögu, en til þeirra má
telja 10 bindi. Að sjálfsögðu mun þess gæta þar
eins og víðar að sögumaður leiðir hjá sér að mestu
eða öllu sitthvað sem aðrir telja að skipt hafi máli.
Þarna kemur við sögu aragrúi manna og þó að
enginn muni löng samtöl orðrétt áratugum saman
er þess að gæta að Hagalín er meistari að herma
eftir fólki og kann þá list að gera því upp málið
eins og þá sé lifandi komið.. Því eru í þessum
minningabókum svo mikil og margþætt drög að
þjóðlífslýsingu á fyrra helmingi þessarar aldar að
. enginn höfundur annar mun hafa verið mikilvirk-
ari á því sviði.
Vel má nefna hér að í nýjasta hefti af Sögu er
ritgerð eftir ungan sagnfræðing um viðhorf al-
mennings á íslandi í heimsstyrjöldinni fyrri. Til
grundvallar henni liggur talsverð heimildakönnun
en óhætt mun að segja að allt sem þar er til tínt
og máli skiptir speglist ágætlega í minningum
Hagalíns.
Hér vil ég nefna frásögn Hagalíns af ísafjarðar-
árunum en þar segir frá vanda og úrræðum við
stjórn bæjarfélagsins í heimskreppunni miklu. En
þar er einmitt um að ræða merkan þátt úr lífsstarfi
hans þar sem hann var mestur ráðamaður með
Finni Jónssyni um bæjarmál ísfirðinga í fullan
áratug. Ef litið væri framhjá ritstörfum má segja
að veigamesti þáttur í lífsstarfi Hagalíns hafi legið
á sviði félagsmálanna á ísafjarðarárunum. Seinna
) vann þó Hagalín merkilegt starf sem bókafulltrúi
ríkisins, fyrsti maður með það embættisheiti og
þar af leiðandi sá er mótaði starfið öðrum fremur.
Hér hef ég reynt að nefna þau atriði sem öðrum
fremur munu varðveita nafn Guðmundar Haga-
líns í sögunni. En mig langar til að bæta við
fáeinum orðum sem lúta að persónulegum
kynnum. Ég var innan við tvítugt þegar Jónas frá
Hriflu kom því fram að Hagalín væru tryggð
lífvænleg laun sem bókaverði á ísafirði og var það
gert með þeim hætti að Alþingi veitti safninu styrk
með því skilyrði að Guðmundur Hagalín væri
bókavörður. Hann lagði sig strax eftir því að ná
sambandi við fólk og gekk eftir því að ná mönnum
saman. Hann lét menn finnast með ýmsum hætti
og er margt góðs að minnast í þeini tengslum.
Urðu af mannafundir sem bæði voru skemmtilegir
og vekjandi. Það er því orðið meir en hálfrar aldar
skeið síðan við Guðmundur Hagalín urðum
málvinir og frá þeim tíma er rnargs að minnast þó
að oft hafi verið fjörður milli frænda.
Oft er sagt að heimurinn sé annar en var og fátt
er nú eins og áður þegar Guðmundur Hagalín og
samtíð hans heilsaði nýrri öld. En við þennan
áfanga á ævi hans þegar níundi tugurinn er
hálfnaður vil ég vera í hópi þeirra sem þakka
honum af heilum huga fyrir það sem hann hefur
gert til að vernda og skila nýrri kynslóð ýmsum
bestu erfðunt íslenskrar þjóðar og íslenskrar
sögu. Því verkefni hefur ævistarf hans helgast.
Halldór Kristjánsson.
5