Íslendingaþættir Tímans - 29.12.1983, Blaðsíða 3

Jakob Sveinsson,
yfirkennari
Fæddur 19. júlí 1909
Dáinn 4. nóvember 1983
Við brottför Jakobs Sveinssonar er kvaddur
tryggur félagi og traustur vinur. Svo miklir voru
mannspartar hans, að æ verða minnisstæðir. Bjart
var ætíð viðmót hans, sem starfaði af jákvæðni
hans gagnvart öllum vandamálum og þeirri full-
vissu í falslausum, heiðum huga, að jafnan væri
vel að verki staðið.
Jakob var hreinborinn Mýramaður, sonur
bóndans á Hvítsstöðum, þess annálaða kvæða-
garps og hreystmennis, Sveinns Helgasonar, og
konu hans Elísabetar JÓnsdóttur. Oft er vitnað í
bóndann, skáldið og söguhetjuna Egil á Borg,
fræknleik hans og íturlund, þótt tíu aldir skilji á
milli, en sterkur stofn laufgast lengi, og eiginleikar
erfast og herðast. Hver veit nema Hvítsstaða-
bóndinn hafi þar verið síðnjótandi arfþegi. Börn
hans, nær öll að tölu, styrkja þá tilgátu; en sárasta
fátækt varð þeim ekki farartálmi á leið til
langþráðrar menntunar.
Einyrkinn á Hvítsstöðum féll í valinn frá
stórum barnahópi á bernskualdri. Sveitungar
brugðust þá vel við og veittu börnum ásjá. Þannig
ólst Jakob upp hjá afa mínum og ömmu á
Grímsstöðum í Álftaneshreppi Hallgrími Níels-
syni og Sigríði SteinunniHelgadóttur. frá sjö ára
aldri. Þati gengu hoivn. i foreldra stað. enda
kallaði hann þau ávallt pabba og mömmu.
Snemma varð JaKoö liðtækur til búverka, enda
var drengurinn harðger og tápmikill. Urðu þá allir
að gera eitthvert gagn, því að orðtak Grímsstaða-
bónda var „Sá, sem ekki vinnur, hann á ekki mat
að fá."
Jafnan var þá fært frá, því að sauðamjólk var
drýgst til grautargerðar og gaf bezt smjör. Var þá
Jakob valinn til yfirsetu. Það starf líkaði honum
prýðisvel, sem öðrum unglingum hundleiddist.
Við hjásetu tók hann með sér bækur og las þá
mikið. einkum Jónas. Þorstein og Stephan G.
Einn var sá staður landareignar, þar sem hann
undi sér bezt með hjörð sína, Urriðaár-brekkur.
Þessari birkivöxnu fjallshlíð unni hann alla tíð.
Hér festi hann ást á landi og lærði að meta kraft
og tign íslenzkrar tungu. Síðar lagði Jakob oft leið
sína um þennan paradísarstað æskuára.
í eðli sínu var Jakob vaskur maður, afkastamik-
ill við alla vinnu, ósérhlífinn með afbrigðum,
hvort sem hann gekk að slætti, var í votabandi,
vann að heyhirðingu eða stundaði beitarhús.
Léttur var hann í spori við smalamennsku og bar
fljótt yfir, um víðáttumikla flóa og þétta skógar-
ása. Röskleiki hans var annálaður.
Jakob var líka léttur í lund, glaðsinna, laus við
allt hugarvíl. Félagsskapur með honum var því
einatt eftirsóttur. Jarðrækt var honum hugfólgin,
svo sem garðlönd hans votta; en rækt lagði hann
einnig við ljóðbundna mótun móðurmáls, enda
þótt ekki væri slíku flíkað. Eitt erindi, ort til
fósturmóður á jólum 1941, sýnir tvennt: einlægt
þakklæti fyrir ástríkt atlæti og listilegan hagleik
málsmeðferðar:
Gafstu mér gullið,
giftu reykelsið
og munans myrrtt.
Pað var hjarta þíns
helgust fórn;
gafst af örlæti allt.
Maður. sem þannig orðar hugsun sína í
spakmæla formi Ijóðaháttar, er vissulega meira en
hversdagslegur rímari. Hætt er við, að hér hafi
Jakob látið Ijós sitt undir mæliker, enda þótt fleiri
stefjagull hafi hann átt í kistu sinni.
Hér má raunar við bæta, að hann var drátthagur
vel og gæddur mjög góðri söngrödd. Oft skreytti
hann jólakort sín marglitum teikningum, sem
gaman var að geyma; og í mannfagnaði tindraði
rödd hans, hvell og skær.Lagsældin var óbrigðul.
Svo trúr sem hann reyndist í verkum fyrir
fósturforeldra sína og uppeldissystkin, svo trúr
varð hann einnig sinni háu hugsjón: að öðlast
menntun. Af eigin rammleik, efnalaus og án allra
styrkja, tókst honum, með vakandi gáfum sínum,
miklum viljastyrk, sparsemi og atorku, að stunda
nám við fjórar menntastofnanir: Hvítárbakka-
skóla, Flensborgarskóla, Kennaraskóla ogStatens
Lærerhöjskole í Kaupmannahöfn.
Af afloknu kennaraprófi stundaði hann fyrst
farkennslu en varð svo fastur kennari við Austur-
bæjarskólann um40áraskeið, 1932-1972. Engum
getum þarf að því að leiða, að maður með hans
fjölbreytta gáfnafar og léfta, lifandi lundarfar
hlaut að reynast prýði sinnar stéttar, virtur og
dáður af ofurstórum hópi nemenda. Þannig bjó
Jakob við farsæld og brautargengi.
En hamingjan stendur heimili næst. Jakob átti
því láni að fagna að kvænast þeirri konu, sem var
honum afburða tryggur lífsförunautur, Ingeborg
Vaaben-Mortensen, hjúkrunarkonu. Svo samval-
in voru þau hjón, að til sannrar fyrirmyndar má
telja. Jakob auðnaðist að sjá tvo syni sína, Steinar
Bendt og Svein Peder, ganga æðra menntaveg,
sem sjálfur hafði hann þráð en ekki megnað.
Við, vinir Jakobs Sveinssonar, minnumst hans
með söknuði. Bernska okkar og æska er honum
nátengd. Við slógum með honum rumba á
útengjum, smöluðum, förguðum, veiddum saman
sjlung og riðum til kirkju. Og snemma skildist
mér, þá kornungum dreng, að hér fór maður, sem
fjarri var allur flysjungsháttur. Það álit, sem mér
þá bauð í grun, reyhdist rétt. Þannig varð ævi
Jakobs Svcinssonar fagurt dæmi þess. hsernig
dyggðanna kapp. heilbrigt mannvit. tryggð við
æskustöðvar og trumennska i staríi gua sigrast á
öllu torleiði. Gæfa er ævarandi granni slíkra
manna, þvf að þakklæti. væntumþykja og virðing
fylgja þeim, uns öllu vfir lýkur.
Dr. Hallgrímur Helgason.
Þeir sem
skrifa
minningar-
eða
afmælisgreinar
í Islendingaþætti
eru
vinsamlegast
beðnir
að skila
vélrituðum
handritum
íslendingaþættir