Íslendingaþættir Tímans - 29.02.1984, Qupperneq 6

Systkinin í Brekknakoti voru félagslynd, ágætt
söng- og skemmtifólk og báru þau einkenni til
æviloka, Móðir þeirra er sögð hafa vcrið alvöru-
gcfin og nokkuð ströng, en faðirinn léttlyndur og
glaðvær, þetta virðist hafa farið vel saman í
uppeldinu.
„Þad byrjar með blcenum er bylgju slœr á reyn"
Engin félagsmálahrcyfing hefur náð eins fljótri
útbreiðslu hér á landi eins og ungmcnnafélögin.
Víða voru til félög með ýmsum nöfnum, sem
tcngdust áhugamálum þeirra, en öll áttu það
sameiginlegt að auka þroska félagsmanna sinna
með kynningu og samstarfi, þarna var því til
ágætur grundvöllur. En félagsskapurinn varð nú
formfastari með samræmdari stefnuskrá, og hins
sameiginlcga nafns Ungmennafélag. Ungmenna-
félög urðu mikili orkugjafi. Þaðeróvíst að í annan
tíma hafi verið bjartara yfir íslensku þjóðlífi, en
fyrsta tug aldarinnar. þó þá vantaði flest af því
sem nú er talið nauðsynlegt, var vorblær í lofti að
minnsta kosti í hugum unga fólksins, og áttu hin
nýju félög mikinn þátt í því. Störf ungmcnnafélag-
anna fyrir þjóðfélagið verða seint að fullu metin.
Þau voru tær uppspretta þjóðrækinna hugsjóna og
framfara. Þau voru félagsmálaskóli þeirra tíma,
þar reyndu félagsmenn fyrst að orða hugsanir
sínar í ræðuformi. og að festa þær á blað. sem
síðan voru lesin upp á félagsfundum eða í
félagsblöðum sem gengu um félagssvæðið. Þeir
scm nú eru ungir geta ckki gcrt sér grein fyrir þeim
töframætti sem þessi félagsskapur hafði fyrstu árin
á þá sem þar störfuðu. Úr röðum ungmennafélag-
anna komu margir af áhrifamestu mönnum í
þjóðfélagsmálum. annan þriðja og fjórða tug
aldarinnar. menn sem höfðu hlotið sína fyrstu
félagsmálaþjálfun þar, þetta vil ég biðja ungt fólk
að muna.
Ungmennafélagi þú sem ert svo hamingjusamur
að erfa störfin í ungmennafélögunum, starfaðu
fyrir félag þitt. fyrir félögin sameinuð, svo vel að
störf þín þar mæli þér með sæmd „í fjörunni hvar
sem fótum þú stígur á land". Og þú mátt aldrei
hugsa um laun fyrir störf þín.
Hér á eftir verður eins þessara gömlu ung-
mennafélaga minnst með nokkrum orðum, manns
sem aldrei fjarlægðist hugsjón ungmennafélag-
anna, Þórðar Jónssonar í Laufahlíð.
Samband Þórðar við ungmennafélögin varaði
lengi. 14 ára gengur hann í Geisla í Aðaldal, en
þegar U.M.F. Reykhverfinga var stofnað gekk
hann að sjálfsögðu í það og var félagi í því til
æviloka. nokkur síðustu árin sem heiðursfélagi.
Þórður var 26 ára formaður Reykhverfings, og
veit ég ekki um nokkurn mann sem svo lengi hefur
verið formaður ungmennafélags. Ekki voru fé-
lagsmenn í Reykhverfingi alltaf sammála á
fundum, frekar en í öðrum félögum, en þar var
Þórður hinn þolgóði sáttasemjari því hann sá að í
fámennu félagi mátti ekki dreifa kröftunum með
sundurlyndi. Gamlir félagar um U.M.F. Reyk-
hverfingi hafa sagt mér að Þórður hafi verið
óþrjótandi við að halda uppi glaðværð á fundum.
meðal annars með leikjum, söng, upplestri í
bundnu og óbundnu máli eftir sjálfan sig og aðra,
og hvatti aðra til að gera það einnig. „Píndi mann
6
í þetta", sagði gamall félagi. U.M.F. Reykhverf-
ingur var ekki fjölmennur en áhugi og félagsleg
samstaða mikil, sem sést best á því að árið 1926
ræðst félagið í það stórvirki að byggja yfirbyggða
sundlaug á Hveravöllum, að sjálfsögðu með heitu
vatni. Þessi bygging var erfið fyrir félagið, bæði
fjárhagslega og einnig var vegasamband slæmt.
Þórður átti hugmyndina að byggingunni og enginn
einn maður vann eins mikið fyrir hana. Ég held
að þessi laug hafi verið önnur yfirbyggða sund-
laugin á iandinu, sú fyrsta var á Laugum.
Þórður var fulltrúi síns félags á aðalfundum
S.Þ.U. og H.S.Þ. langa lengi (Ég held að hann
hafi setið fleiri fundi en nokkur annar ungmenna-
félagi á sambandssvæðinu). Þórður sat í stjórn
S.Þ.Ú. var auk þess í fjölda nefnda og ráða innan
H.S.Þ. Sat mörg ársþing U.M.F.f. vinsæll tillögu-
góður og víðsýnn. Störf hans tengd ungmennafé-
lögunum voru miklu fleiri og margþættari en hér
er hægt að gera grein fyrir. En það vinnur enginn
eins lengi, og eins margþætt störf fyrir neinn
félagsskap eins og Þórður vann fyrir ungmennafé-
lögin, sem ekki hefur ánægju af því og hana hafði
Þórður sannarlega af öllum þessum störfum.
Stjórn H.S.Þ. sýndi honum vinsemd og virðingu
á ýmsan hátt, hann var heiðursfélagi þess, og á
sextugs afmæli hans færði það honum vandaða
bókagjöf. Hér að framan hefur verið getið um
þátttökú og störf Þórðar að málefnum ungmenna-
félaga, en hann vann að félagsmálum á fleiri
sviðum. Sem góður ungmennafélagi stundaði
hann íþróttir, sund, glímur og skíðagöngur, hann
var enginn afreksmaður þar, en félagsleg þátttaka
var aðalatriðið. Áhugi Þórðar fyrir sundinu var
mikill. Það sýnir barátta hans fyrir byggingu
sundlaugarinnar. Seint á árum sínum gaf hann
ágætan farandbikar fyrir besta afrek í sundi innan
H.S.Þ. Söngur og tónlist var niikil í Reykjahverfi
um árabil þar starfaði lengi ágætur karlakór,
Þórður söng þar um 30 ár, það var þreytandi og
tímafrekt, meðan alltaf var farið gangandi (ekki
erfiðara fyrir Þórð en aðra). þegar kórinn hætti
störfum vegna brottflutnings margra söngmanna,
þá fór Þórður að syngja í kirkjukór Grenjaðar-
staðarsóknar og söng þar um 20 ár eða fram um
sjötugt. Hann átti lengst á æfingar, en vantaði
sjaldan, mörg síðustu árin keyrði frændi hansJón
Frímann hann í bíl. Söngurinn veitti Þórði mikinn
unað og lífsfyllingu, og sá félagsskapur sem
honum fylgdi. Mörg ár spilaði Þórður bridge í
keppnissveitum, honum var félagsskapur nauð-
synlegur. Ungmennafélögin í Þingeyjarsýslu
stofnuðu mcð sér samband 31. október 1914, sem
hlaut nafnið Samband þingeyskra ungmennafé-
laga, skammstafað S.Þ.U. síðar var nafni þess
breytt í Héraðssamband Suður Þingeyinga.
skammstafað H.S.Þ. stefnuskrá þó hin sama,
þessa getið hér til skýringar fyrir þá sem ekki
þekkja til.
Þegar H.S.Þ. var fimmtugt var ákveðið að
minnast þess myndarlega. meðal annars með því
að gefa út afmælisrit. þar sem getið væri helstu
verkefna þess og einnig ágrip af sögu þeirra félaga
sem í sambandinu höfðu verið. Það var vitanlegt
í upphafi að þetta mundi verða umfangsmikið og
seinunnið verk. en um hitt gat enginn vitað hvað
það varð tímafrekt og seinunnið. Það skipti því
miklu máli að fá góðan mann til að taka að sér
ritstjórn verksins. Ég man ekki til að það væri
leitað til annars en Þórðar. um ritstjórnina, svo
sjálfsagður þótti hann til þess, það er að minnsta
kosti víst að það varð hann. Formaður H.S.Þ.
sagði „að allir yrðu að gera það sem Þórður segði
þeim". Það held ég að hafi verið gert enda erfitt
að óhlýðnast slíkum húsbónda. Þórður tók tvo
menn með sér í ritnefndina, þeir unnu vel a.m.k.
nokkuð vel. Annar þeirra var æfður og ágætur
rithöfundur og mikill dugnaðarmaður að hverju
sem hann gekk. Samvinna ritnefndarinnar var góð
og minntist hún samstarfsins með ánægju. Rit-
nefnd sá um allt sem viðkom H.S.Þ. en félögin um
efni úr þeim þó þarna ynnu margir og vel, þá var
ekki alltaf „nóg að hringja, svo kemur það.“
Stundum þurfti að tvíhringja, en allt kom að
lokum, sem koma átti og alitaf var Þórður jafn
þolinnróður og ekki verið að skrifa tímann sem í
þetta fór.
Árin 1937-1953, fór fram íþróttakeppni milli
S.Þ.U. (si'ðar H.S.Þ.) og U.í.A. og var keppt sitt
árið hjá hvoru sambandi, þetta var sérstakt og
skemmtilegt fyrirbrigði í íslenskum íþróttamál-
um. En um þessi samskipti voru ekki samstæðar
skráðar heimildir hjá hvorugu sambandinu. Kepp-
nisferðir þessar voru skemmtilegar að fleiru en
íþróttakeppnunum, það var komið á staði, sem
þátttakendum voru ókunnir, því fólk ferðaðist
ekki mikiðsér til skemmtunará þessum árum, það
hafði annað með tímann og peningana að gera.
Fyrir 1980 vaknar áhugi innan H.S.Þ. um að ná
saman frásögnum af þessum samskiptum þarsegir
formaður H.S.Þ. „Þá þurfti að finna mann til að
taka að sér verkið, sem var ekki svo flókið því við
áttum Þórð í Laufahlíð að, mann sem stóð í, og
gjörþekkti til er samskiptin hófust og hafði æ
síðan fylgst með af sínum alkunna áhuga á íþrótta
og félagsmálastarfinu. Þórður tók ritstjórn vel og
hófst þegar handa og sést hér árangurinn af starfi
hans, sem er fyrir hönd H.S.Þ. þakkað af alhug
Þórði svo og öllum þeim er lagt hafa fram krafta
sína til þess að heildarmynd samskiptanna væri
sem best. Þau eiga sannarlega við Þórð orðin sem
höfð eru eftir ungum manni á stund mikilla örlaga:
„Eigi mun ég á þessu níðast og engu því er mér
er til trúað".
En nú er Þórður kominn yfir áttrætt. og flestum
farin að slitna hönd og þyngjast fótur svo var
einnig með hann, en viljinn til að vinna fyrir
H.S.Þ. og ungmennafélögin réðu meiru. Þetta
verk sýnir að víða hefur orðið að leita eftir
heintildum og haft hefur verið samband við fjölda
manna. en svörin bera það með sér að þau eru
veitt af ánægju og auðfundin kær tengsli við gömlu
samböndin sín og félaga frá fyrri árum. Þau sanna
á hlýlegan hátt hvað ungmennafélögin eiga sterkar
rætur í þeim sem þar hafa starfað. Þórður fór til
Austurlands í efnisleit, og dásamaði mjög við-
tökur hjá fólki og hvað það hafði mikla ánægju af
að rifja upp þessi samskipti frá liðnum árum. Þessi
ferð varð Þórði erfið. en líka skemmtileg og
hjálpaðist margt þar að. Þetta var það síðasta sem
Þórður vann fyrir H.S.Þ. og var starfsdagur hans
þar orðinn langur og farsæll.
Um upphaf þessara samskipta segir Þórður að
hann hafi verið kallaður í síma að Laxamýri 1936
ÍSLENDINGAÞÆTTIR