NT - 18.07.1984, Side 7

fflfl '
Halldór Kristjánsson skrifar:
Er almenn kaup-
hækkun æskileg?
■ Ýmsir þeir sem njóta vilja
hylli og álits í samtökum laun-
þega eru nú farnir að hvetja til
mikillar sóknar og harðrar bar-
áttu í haust. Stjórnarandstað-
an tekur í sama streng og er
vandséð hvorir eiga fremur að
teljast forsöngvarar í þeim kór.
Það skiptir heldur ekki máli.
Hitt er rétt að hugleiða hver
rök liggja hér til grundvallar
og hverjar líkur eru til þess að
almennar kauphækkanir yrðu
kjarabætur.
Þolir gjaldeyrisbúskapur-
inn meiri kaupgetu?
Þá er fyrst á það að líta hvort
kaupmáttur almennt eða í
heild sé minni en þjóðarbú-
skapur gefur ástæðu til. Vissu-
lega virðist kaupgeta vera fylli-
lega eins mikil og gjaldeyris-
búskapur þjóðarinnar leyfir.
Bílar seljast og aldrei hefur
verið meira sóst eftir sólarlanda-
ferðum. Enginn samdráttur
er í verslun almennt.
Þetta sýnir að margir hafa
nú handa milli fjármuni um-
fram brýnustu nauðsyn. Það er
enginn kreppubragur á lífs-
venjum alls þorra þjóðarinnar.
Menn hljóta að spyrja hvort
gjaldeyrisbúskapur þjóðarinn-
ar þoli almenna kauphækkun
og aukna kaupgetu sem henni
ætti að fylgja?
Þolir atvinnulífið
kauphækkun?
Önnur spurning í þessu
sambandi er sú hvort atvinnu-
vegirnir þoli kauphækkun?
Þegar rætt er um atvinnuveg-
ina í þessu sambandi kemur
sjávarútvegur og fiskvinnsla
fyrst í huga. Þar er undirstaðan
sem annað hvílir á.
Fáir munu nú halda því fram
að þessar atvinnugreinar séu
viðbúnar að taka á sig aukin
gjöld. Þá verður að muna að
þjónustugreinarnar svonefndu
taka mið af iaunakjörum þegar
þær verðleggja sitt. Fiskvinnsl-
an verður að standa undir
launum fleiri en skráðir eru
starfsmenn hennar beinlínis.
Hvort okkur líkar betur eða
verr munu flestir játa að eitt-
hvað þyrfti að gera fyrir veiði-
flotann og fiskiðjuna til mót-
vægis ef gjaldabyrði þeirra
þyngdist.
Gamla venjan er sú að rétta
hlut fiskvinnslunnar með
gengishækkun og þurrka þar
út þá kjarabót sem almennir
launþegar áttu von á vegna
hærri kauptaxta. Krónunum
er fjölgað með því að smækka
þær þegar ekki er annað hægt.
Tilfærsla peninga.
Það er talað um að peningar
hafi verið færðir frá launþegum
til atvinnurekenda. í þessu er
sá sannleikur að vegna skertra
vítitölubóta eru færri krónur
látnar í launaumslögin og því
ættu fleiri krónur að vera eftir
hjáfyrirtækinu. Hjáútgerðinni
standa mál almennt svo, að
þessir peningar sem talað er
um að færðir hafi verið á milli,
eru engir til og voru engir til.
Eldri skiptareglur kölluðu á
meira en til var. Hér var ekkert
eftir til að færa fyrirtækinu.
Ýms fyrirtæki hafa gengið
betur árið 1983 en áður. Vissu-
lega má sjá ýms dæmi þess að
verslun leggi í fjárfestingu.
Sumar greinar verslunar
græða. En verslun er mjög
misjafnlega dýr og gróðavæn-
leg eftir því hvað er verslað og
með hvað er verslað. Því er
erfitt að stjórna málum versl-
unarinnar með valdboði um
álagningu og slíkum ákvæðum.
Samkomulag ætti að geta
verið um það að enda þótt
fyrirtæki þurfi að bera sig er
nú ekki árferði til stórgróða en
vinnumarkaðurinn þarf þess
þó með að eðlilegt viðhald og
endurnýjun eigi sérstað. Vafa-
söm fjárfesting er ekki síst í
sambandi við verslun og við-
skipti.
Þeir sem þurfa
leiðréttingu.
Þrátt fyrir það sem nú hefur
verið sagt standa ýmsir höllum
fæti. Þar má nefna annars veg-
ar þá sem minnst bera úr
býtum og hins vegar þá sem
bera mestan kostnað af hús-
næði. Það er þetta fólk sem
þarf að fá leiðréttingu sinna
mála.
Hvorugum hópnum verður
hjálpað með verðbólgusamn-
ingum um almenna kauphækk-
un.
Hvorugur hópurinn stæði
betur að vígi eftir almenna
kauphækkun sem færi út í
verðlagið eins og það er orðað.
Þessa hópa skiptir hins vegar
miklu hvort verðbólgunni er
haldið í skefjum eða ekki.
Hlutfall afþjóðartekjum.
Stundum er sagt að kaup-
geta almennings haldi ekki
hlutfalli sínu móti þjóðartekj-
um. Sumum finnst í fljótu
bragði að þá hljóti launþegum
að vera gert rangt til.
Það er þó fljótséð að launa-
greiðslur og ráðstöfunartekjur
almennings geta ekki staðið í
föstu hlutfalli við þjóðar-
tekjur. Þar eru ýmsir liðir sem
ekki sveiflast til og frá eftir því
hvernig aflast og selst.
Segjum að greiðsla vaxta og
afborgunar af erlendum lánum
sé 20% af verði þjóðarfram-
leiðslu. Svo versnar árferði svo
að þjóðarframleiðsla minnkar
um 10%. Það sem áður var
tekið af 100 er nú tekið af
90' .. Hverjar 20 krónur voru
og eru 20% -tuttugu af hundr-
aði- en þegar þær eru teknar af
90 eru þær 22,2%. Föstu liðirn-
ir haldast yfirleitt óbreyttir.
Samdrátturinn verður því að
bitna á hinum. Þess vegna eru
sveiflurnar meiri á einkaneysl-
unni á hvorn veginn sem er, ef
öllu er skipt upp og ekki tekið
meira en aflast.
Nú hagar svo til hér að þjóð
sem hefur lifað um efni fram er
að tala um að láta sér nægja
það sem hún aflar og hætta að
bæta við skuldir en aflabrestur
og sölutregða fylgist að. Hvað
er þá að tala um hlutfall af
þjóðartekjum?
Margtþarf að laga.
Þessi orð eru ekki skrifuð til
að deyfa hug þeirra sem vilja
þjóðfélagslegar umbætur.
Öðru nær. Umbótum er ekki
flýtt með verðbólgu. Hættan
er sú að þeir sem vilja vel
freistast til að einbeita sér að
því sem engin réttlæting er í og
engin bót er að svo sem ótíma-
bærri, almennri kauptaxta-
hækkun.
Víst er ástæða til að sporna
við skattsvikum og hafa gát á
öðrum gróðaleiðum utan við
lög og rétt. Gott er hvað vinnst
í þeim efnum en það er óháð
launagreiðslum og verðbólgu.
Þar mun enn reynast að ýmsir
hnútar verða torleystir.
Mikils er vert að sporna við
því að einstakir valdamenn
geri aðstöðu sína að féþúfu
með einhverskonar fríðindum.
Slík tilfelli torvelda heilbrigða
stjórn enda þótt þeirra gæti
ekki mikils í heildarsvip fjár-
laga.
Vel má vera að ástæða sé til
að endurmeta launahlutfall
einstakra starfshópa svo sem
kennara, sjómanna og lífeyris-
þega. Þeirra hlutur mun þó
ekki verða réttur eða bættur til
muna með almennum kaup-
hækkunum í haust þó að gerð-
ar væru.
Um bændur og landbúnað
væri ástæða til að skrifa sér-
staka grein.
Hverju á að játa?
Auðvitað svara allir því ját-
andi að kauphækkun sé æski-
leg. Því verður þó að fylgja sá
fyrirvari að hún yrði raunveru-
leg kjarabót. Til þess eru ekki
miklar líkur eins og nú horfir í
bili.
Það er sagt að nógir pening-
ar séu til í landinu. Fjármagnið
„liggur í hrúgum hjá fáeinum
voldugum aðilum" segir Al-
þýðublaðið. Látum það gott
heita. En það þarf eitthvað
annað en almenna hækkun á
kauptaxta til að dreifa því
fjármagni réttlátlega. Hrúg-
urnar eru ekki mestar hjá þeim
sem flesta hafa á launaskrá.
Pólitísk lífsreynsla íslensku
þjóðarinnar ætti að duga til að
fullvissa okkur um að almenn
launahækkun ein sér dugar
ekki til að fullnægja réttlætinu.
Eins og nú standa sakir er
mjög vafasamt að kjarabætur
næðust fram eftir þeirri leið.
Hitt er mjög líklegt að almenn
kauphækkun herti til muna á
verðbólgunni sem flestum
ógnar.
Miðvikudagur 18. júlí 1984 7

Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstjórar: Magnús Ólafsson (ábm)
og Þórarinn Þórarinsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúli 15, Reykjavík. Sími:
686300. Auglýsingasími: 18300.
Kvöldsímar: 686387 og 686306.
Verð í lausasölu 25 kr.og 30 kr. um
helgar.
Áskrift 275 kr.
Setning og umbrot: Tœknideild NT.
Prentun: Blaðaprent hf.
EinarogSvavar
á berjamó
■ í kosningum, sem farið hafa fram að undanförnu, hafa
stjórnarandstæðingar yfirleitt bætt heldur stöðu sína, án
tillits til þess hvort þeir væru til hægri eða vinstri.
Efnahagserfiðleikar, sem heimsækja flest lönd um þessar
mundir, virðast bitna ranglega eða réttilega á þeim, sem
hafa haft völdin.
Þó eru til tvær undantekningar frá þessari reglu, hvor
með sínum hætti. Önnur undantekningin er gamli Holly-
woodleikarinn í Hvíta húsinu, sem virðist auka fylgi sitt í
sama hlutfalli og ríkisskuldirnar vaxa, fátækt eykst og
milljónamæringum fjölgar. Hin undantekningin eru þeir
Svavar Gestsson og Ólafur Ragnar Gímsson, en flokkur
þeirra virðist engrar uppskeru njóta í stjórnarandstöðunni,
þótt ríkisstjórnin þurfi að glíma við óvenjulega efnahags-
lega erfiðleika. Þvert á móti virðist fylgi ríkisstjórnarinnar
haldast og þeir, sem eru óánægðir, sækja á önnur mið en
til Alþýðubandalagsins. Jafnvel hinn nýi Flokkur mannsins
vex þeim Alþýðubandalagsmönnum í augum.
f>ess vegna er nú svo komið, að Þjóðviljinn er eiginlega
alveg hættur að minnast á þá höfuðstefnu, sósíalismann,
sem honum hefur frá upphafi verið ætlað að þjóna og hann
gerði mjög trúlega í tíð manna eins og Einars Olgeirssonar
og Magnúsar Kjartanssonar.
I stað þess að þjóna sósíalismanum, sem hefur gengið
undir sinn dóm í Póllandi og Sovétríkjunum, hafa þeir
Einar Karl Haraldsson og Svavar Gestsson verið sendir á
eins konar berjamó til að finna nýjar stefnur og hugmyndir
svo að Pjóðviljinn geti þó flaggað með einhverju meðan
nauðsynlegt þykir að fela sósíalismann eins ogóhreinu
börnin hennar Evu.
Einar Karl Haraldsson gerði grein fyrir þessari nýstár-
legu berjaleit í næstsíðasta laugardagsblaði Pjóðviljans og
fórust m.a. orð á þessa leið:
„Pjóðviljinn á sér þann metnað að vera vettvangur fyrir
þjóðfélagsgagnrýni, nýjar hugmyndir og nýjar stefnur
jafnt í stjórnmálum, félagsmálum, menningarmálum og
efnahagsmálum. Hann vill gera sitt til þess að veita
pólitískum og menningarlegum straumum erlendis frá inn
í íslenzkt þjóðlíf og vinstri umræðu."
Hér kveður vissulega við nokkuð annan tón en hjá þeim
Einari Olgeirssyni og Magnúsi Kjartanssyni. Þeir þurftu
ekki að eyða tímanum í það að fara á eins konar pólitískan
berjamó að leita að nýjum hugmyndum og nýjum stefnum
vegna þess, að stefna þeirra væri orðin úrelt og hafði gefizt
illa. Þeir voru vissir í sinni sök.
En það er ekki aðeins Einar Karl einn, sem hefur verið
sendur á hinn pólitíska berjamó. Höfuðmennirnir sjálfir,
Svavar Gestsson og Ólafur Ragnar Grímsson, létu á
nýlegu þingi Alþýðubandalagsins breyta lögum þess á þá
leið, að smáhópar og klíkur með sérskoðanir, geta starfað
innan þess. Petta var gert til að reyna að fjölga í
bandalaginu, sem sýnilega hefur dregizt saman síðustu
árin.
Hingað til hefur þessi opnun á Alþýðubandalaginu
borið þann eina árangur, að Fylkingin hefur leitað sér þar
bólfestu til að geta rekið sósíaliskan áróður innan þess.
Að vonum þykir Svavari Gestssyni þetta lítill ávinningur,
og því auglýsir hann nýlega í Helgarpóstinum, að
forustumenn Alþýðubandalagsins séu reiðubúnir til sam-
starfs um nýjar hugmyndir og nýja stefnu og séu fúsir til
að „kosta miklu til, jafnvel einhverju af flokknum
sjálfum“.
Enn hafa engir hlýtt þessu kalli nema hinn sósíaliski
hópur Péturs Tyrfingssonar. Pað eru öll berin, sem Einar
Karl og Svavar hafa fundið til þessa.