NT - 14.02.1985, Side 6

Fimmtudagur 14. febrúar 1985 6
Guðmundur Stefánsson:
Stefnumörkun í landbúnaðarmálum
- stefnumótun og stefnubreyting
Verðlagning og
markaðsfærsla búvara
Verölagning húvara hefur í
meginatriðum haldist óbreytt
undanfarin 40 ár þó ýmsar
minniháttar breytingar hafi átt
sér staö. Ég hygg að þessi
háttur á verðlagningunni hafi
gefist vel að mörgu leyti og
hentað við þær aðstæöur sem
ríktu og þær kröfur sem gerðar
voru á markaðnum.
Nú á síðari árum hafa aö-
stæður breyst að ýmsu leyti.
Kröfur um frjálsræði hafa auk-
ist til muna, neytendur hafa
mun meiri sjálfsvitund en þeir
höfðu, samkeppni hefur aukist
og verslunarhættir eru aðrir en
voru. Áður fyrr var það fyrst
og frcmst sjálf varan sem neyt-
endur sóttust eftir, en nú gera
þeir auk vörugæða kröfu um
aukna þjónustu og eru reiðu-
búnir til að greiða fyrir liana.
Þessi viðhorf gera það m.a.
að verkum, að verölagning
Sexmannanefndar hefur oft
verkað stíf og erfitt aó laga
hana að breyttum verslunar-
háttum. En þó Sexmanna-
nefndin liggi oft undir mikilli
gagnrýni þá hefur hún án efa
haldið búvöruverði stöðugu og
í mörgum tilfellum lægra en
annars hafði verið.
Ilins vegar hefur lág álagn-
ing á landbúnaðarvörur og stíf-
ar veröreglur gert það að
verkum, að búvörur hafa ekki
orðið spennandi verslunarvara
og liðið fyrir það í markaðs-
færslunni almennt. Kaupmenn
hafa t.d. talið aðfyrir þá álagn-
ingu sem þeim hefur verið
ætlað geti þeir ekki „gert
rnikið" fyrir t.d. osta og kinda-
kjöt.
Þetta er líklega rétt hjá
kaupmönnum eða segjum
heldur þeir liafa haft nokkuð
til síns máls. Nú hefur Sex-
mannanefnd slakað nokkuð á
í verðlagningu sinni og m.a.
gefið á síðasta ári smá-
söluálagningu á kindakjöti
frjálsa. Sú ákvörðun nefndar-
innar leiddi að vísu til nokkurr-
ar verðhækkunar á kindakjöti.
en hefur í staðinn vonandi liaft
örvandi áhrif á sölustarfsemina
í verslunum.
Þá er því ekki að neita, að
ekkert „nýtt“ hefur gerst í
markaðsfærslu t.d. kinda- og
nautakjöts. Á' meðan svokall-
aðir kjúklingabitastaðir þjóta
upp og stórauka neyslu kjúkl-
inga, þá hafa engar umtals-
verðar nýjungar komið fram í
markaðsfærslu gömlu kjötteg-
undanna. Ég held að flestir séu
að koniast á þá skoðun að
ekkert „selur sig sjálft", ekki
einu sinni mjólk og kindakjöt.
Það er því Ijóst að gera verður
átak, eða öllu heldur þaö verð-
ur að veröa hugarfarsbreyting,
í markaðsmálum og öll sölu-
starfsemi verður að vera lcit-
andi, það verður að ná í kúnn-
ann fyrst hann ckki kemur
sjálfur.
Ég held að gera þurfi verð-
lagningu á búvörum „liprari"
þannig að auðveldara sé að
aðlaga hana þörfum og ein-
kennum markaðarins hverju
sinni. Nú stendur yfir endur-
skoðun á lögum um Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins og
það er vonandi að vel takist til
í þeirri endurskoðun. Ilver
niðurstaöan verðurerekki vit-
að á þessari stundu, en margar
mjög athyglisverðar hugmynd-
ir hafa verið settar fram í þeirri
undirbúningsvinnu sem fram
hefur t’arið og vonandi að
a.m.k. einhverjar þeirra verði
að veruleika.
Lánamál
í umræðum um framleiðslu-
stjórnun í landbúnaði hafa
ýmsar mismunandi stjórnunar-
leiðir verið nefndar og þ.á.rn.
stjórnun fjárfestinga gegnum
lánakerfið. Slík stjórnun fram-
leiðslunar leysir að vísu ekki
eða a.m.k. illa vandamál líð-
andi stundar, en hún getur
hins vegar haft veruleg áhrif sé
til lengri tíma litið.
Flér á landi eru það einkum
Stofnlánadeild landbúnaðarins
og Lífeyrissjóður bænda sem
lána sérstaklega til fjárfestiriga
í landbúnaði, Stofnlánadeildin
þó að langmestum hluta.
Engin sérstök samþykkt hef-
ur verið gerð í þá átt að
lánveitingar Stofnlánadeildar
miöist sérstaklega viö þá stöðu
sem nú er í íslenskum landbún-
aöi og allra síst hafa stjórnvöld
séð ástæðu til að gera Stofn-
lánadeildina þannig í stakk
búna að hún geti í raun og veru
tekist á viö ný og brýn verk-
efni.
Á töflunni hérfyrir neðan er
yfirlit yfir lánveitingar Stofn-
lánadeildar til landbúnaðar
nokkur ár, en það skal tekið
fram, að hér eru ekki tekin
með lán til nýbyggingar eða
endurbóta á íbúðarhúsnæði.
heldur aðeins lán sem tengjast
beint búrekstrinum ef svo má
að orði komast. Allar upphæð-
ir eru á verðlagi skv. bygginga-
vísitölu í júlí Í9S4.
Hefðb. búgr.
Vinnslust. o.fl
Loðdýrarækt
Veiðimál
Aðrarbúgr.
1975
219,4 (75,3)
46,3 (15,9)
2,7 (0,9)
6,4 (2,2)
16,7 (5,7)
að nauðsynleg endurnýjun og
viss uppbygging eigi sér stað í
heíðbundnum landbúnaði.
Það sem er liins vegar mikið
áhyggjuefni, er að ekki sé
meira fjármagn til að láta í
nýbúgreinar og stuðla þannig
að þeirri uppbyggingu sem er
nauðsynleg eigi sveitirnar að
haldast í byggð og fólk að geta
bæði búið og lifað af eignuni
sínum. Að vísu hefur orðið
veruleg aukning á lánveiting-
Seinni grein
þeim eru ætluð á viðunandi
hátt. Þá held ég að það sé
hæpin vinnubrögð hjá Stofn-
lánadeild að neita nýbúgrein-
um urn lán á þeim grundvelli
að þær hafi ekki greitt til
deildarinnar. Eðlilegra væri að
nýjar búgreinar nytu strax
íullra réttinda og lief'ðu jafnvel
■ Þaðererfittaðskiljahversvegna
reynt er að stuðla að aukinni græn-
fóðurræktun, hvers vegna er verið að
styðja nýrækt og framræslu þegar
allt þettastuðlarað framleiðslu vara
sem ekki er markaður fyrir og off ram-
leiðsla er á.
1979
108,8 (60,1)
57,7 (31,9)
6,5 (3,6)
0,0 (0,0)
8,0 (4,4)
1981
98,8 (56,2)
49.4 (28,1)
5,8 (3,3)
5.2 (3.0)
16.5 (9,4)
1984
97,0 (61,6)
26,0 (16,5)
21.6 (13.7)
0,4 (0,2)
12.6 (8.0)
140.7 (62.4)
32,0 (14:2)
38,2 (17.0)
1,6 (0,7)
13.0 (5.8)
Eins og hér kemur fram, þá
cru lán til hefðbundinnu bú-
greina lang fyrirferðamest og
slíkt er auðvitað að ýmsu leyti
eölilegt. Framlögtil hefðbund-
inna búgreina hafa haldist að
raungildi nokkuð jöfn undan-
farin ár þar til á síðast liðnu
ári. að þau tóku kipp upp á við
og námu þá rúmuni 62% af
lánveitingum Stofnlánadeild-
ar. Það er auðvitað mikilvægt
um til loðdýraræktar og árið
1984 nárnu þær 38.2 milljónum
eða 17% af heildarlánveiting-
um.
Ég held að flestir séu sam-
mála um að rnun betur þurfi að
gera. Ríkissjóður þarf að
standa að íullu við skuldbind-
ingar sínar. Stofnlánadeildina
og aðra fjárfestingasjóði land-
búnaðarins,þarf að efla svo þeir
geti sinnt þeini verkefnum sem
vissan aðlögunartíma t.d. 5-10
ár þar til gjaldskylda þeirra
tæki gildi að fullu.
Það er ljóst að ef landbúnað-
inum er alvara með að telja
t.d. fiskeldi áfram til landbún-
aðar þá verður hann að vera
tilbúinn til að berjast fyrir
framgangi þessarar nýju at-
vinnugreinar og taka fullan
þátt í uppbyggingu hennar.
Annað dæmi er ferðaþjónusta
í sveitum, en ferðaþjónustu
bænda hefur verið synjað um
fyrirgreiðslu í Stofnlánadeild á
þeim forsendum að ferðaþjón-
usta hafi ekki greitt til deildar-
innar. Þetta er að mínu mati
alröng stefna - jafnvel þó litlir
peningar séu til.
Leiðbeiningaþjónustan
Hlutverk leiðbeiningaþjón-
ustunnar í framkvæmd landbún-
aðarstefnu hvers tíma er stórt.
Leiðbeiningaþjónustan er
tengiliður milli þeirra er stefn-
una marka og þeirra er eiga að
fara eftir henni. Mjög hefur
mætt á ráðunautaþjónustunni
undanfarin ár og hlutverk
hennar hefur ekki verið öfunds-
vert. Fjöldi bænda og fjestir
ráðunautar eru aldir upp og
menntaðir við önnur skilyrði
og aðrar aðstæður en nú eru.
„Framleiðslustefnan" þar sem
meiri ræktun, stærri byggingar,
meiri afurðasemi og aukin
framleiðsla voru lykilorðin
’hefur ráðið ríkjum og þar við
bætist svo að efnahagsástand
hér á landi undanfarna áratugi
hefur verið með þeim hætti, að
ekki þurfti að gera mjög strang-
ar kröfur um arðsemi til fjár-
festinga, hvorki í landbúnaði
■ Merkilcgasta yfirlýsingin
sem kom fram í sjónvarpsþætti
þeirra Alberts og Steingríms í
fyrrakvöld var cflaust sú að
afnema bæri vísitölubindingu
af húsnæðislánum. Vonandi
gengur þetta eftir því að það
fyrirkomulag sem verið hefur
síðan 1979 er með öllu ófært
að skuldir vaxi hraöaren kaup.
Gunnar G. Schram alþingis-
maður tekur dærni um þetta í
DV í fyrradag og segir: „Lán
að upphæð kr. 120 þúsund,
sem tekið var í upphafi verð-
tryggingar árið 1979, var orðiö
kr. 796 þúsund á gjaldaga 1984
eftir að af því hafði verið greitt
það ár og öll árin áður. í
upphafi jafngilti árleg atlrorg-
un af þessu láni 3 mánaðar-
launum verkamanns en jafn-
gilti 6,6 mánaðarlaunum
1984".
Og formaður BHM heldur
áfram: „Ef miðað er viö taxta
verslunarmanna kemur í ljós
að verðtryggt lán tekið í árslok
1979 hjá Lífeyrissjóði vcrslun-
armanna hefur rúmlega átt-
faldast, en laun liafa aðeins
rúmlega fimmfaldast. Sá sem
slíkt lán fékk er því 50%
lengur nú aö vinna fyrir afborg-
unum eo þegar hann tók lánið.
Þetta kemur heim og saman
við þá staðreynd að frá 1979
hefur lánskjaravísitalan hækkað
um 906%. en kaupgjaldsvísi-
talan aðeins um 606%. Munur-
inn er300%. Þettaerskýringin
á skuldafeni íbúöarbyggjenda
í dag."
Ekki orðin tóm
Svo mörg voru þau orð al-
þingismannsins og vonandi
láta þeir Gunnar og Albert
ekki sitja við orðin tóm heldur
beita sér fyrir málinu á þingleg-
um vettvangi. Eina rökrétta og
skynsamlega er að lán séu
aldrci bundin hærri vísitölu en
kaupgjald.
Skuldir færast til
Annað leiðir nefnilega til
vítahrings sern heiðarlegir
launamenn komast ekki út úr.
Því að eina svarið sem menn
eiga þegar skuldir vaxa hraðar
en kaupið er að vinna meira.
Það verður til þess að útsvar
manna ogskattar hækka. Þann-
ig að í raun og veru geta menn
ekki greitt skuldir sínar niður
heldur flytja þær aðeins yfir til
ríkis og sveitarfélaga. Breyta
skuldum sínum í skatta.
Að mæna til hafs
Það hefur áður verið rakið
hér í þessum dálkum að nú
þýðir ekki lengur fyrir okkur
Islendinga að ntæna til hafs í
von urn nteiri afla. Aflahá-
marki náðum við sennilega
1981 og getuni ekki reiknað
með að afli vaxi frá því sem þá
var næstu áratugina a.m.k. Það
er því ljóst að við þurfuni að
leita nýrra leiða til þess að
auka tekjur okkar ef við ætlum
*að ná okkur varanlega upp úr
þeim öldudal sem við höjfum
verið í undanfarin tvö til þrjú
ár.
Litið til vísinda
Sú hin eina leið sem við
eigurn er að líta til vísinda
og tækni og reyna með aðstoð
þeirra systra að fitja upp á
nýjum framleiðslugreinum.
Einbeita okkur að rafeindaiðn-,
aði, tölvum og hugbúnaði
hverskonar því að það hefur
sýnt sig merkilegt nokk að þó
við íslendingar séum upp til
hópa grófir og ruddalegir þá
liggja ótrúlegustu hátæknipæl-
ingar vel við okkur. Til að
sanna þetta þarf ekki að benda
á annað en það hvað við erum
góðir í skák og þjóð sem getur
framleitt skákmenn á færibandi
hýtur líka að geta framleitt
tölvur og þess háttar. Við eig-
um sem sagt í farmtíðinni að
þrífast í vaxandi mæli á hæfi-
leikum litla heilans sem er eins
og kunnugt er mjög fíngerður
og getur fengist viö hárfína og
llókna hluti.
Aðallega Steingrímur
Þetta hefur ríkisstjórnin séð,
þó aðallega Steingrimur, sem
er verkfræðingur, og ætlar sér
næstu árin að verja 500 mill-
jónum í að efla hvers kyns
nýsköpun. eins og það er
orðað. Um þetta er allt gott að
segja, en gefur þó tilefni til
einnar lítillar ábendingar.
Slagsíða á raungreinum
Þróunin í kennslumálum
hérlendis hefur orðið sú að
sífellt gengur verr og verr að fá
hæft fólk til kennslustarfa,
einkum þó til að kenna raun-
greinar. Framhaldsskólakenn-
arar hafa vakið athygli á þess-
um vanda undanfarið og m.a.
bent á það að á tilteknum sviðum
raunvísinda sé útilokað að fá
vel menntáð fólk til starfa. En
vandinn byrjar fyrr. Þeir sern
þekkja til í grunnskólanum
vita að það fólk er vandfundið
þar sem hefur meira en gripsvit
í stærðfræði, efna- og eðlis-
fræði. Þeir sem það hafa eyða
bara ekki lífinu í það að hanga
yfir kolvitlausum krökkum fyr-
ir 20 þúsund krónur á mánuði.
Afleiðingin af þessu er sú að
örvunin í skólakerfinu er ekki
hagstæð þessum greinum alveg
frá upphafi. Til kennslu á tölv-
ur eru víða t.d. notaðir greind-
ir íslenskufræðingar eða sagn-
fræðingar og undirritaður
þekkir eitt dæmi þess að aðal
stærðfræðikennari í stórum
grunnskóla í Reykjavík hefur
langt nám að baki í íslensku.
Ekki er ég aö lasta íslensku-
menn síður en svo og raunar er
mér meiniila við stærðfræði-
idjóta, en vonandi sjá allir þá
hættu sem í því felst að hæfir