NT - 29.03.1985, Blaðsíða 10

■ Nýlega var lagt fram á Alþingi frumvarptíl
laga, semmyndi verulega síiertatugþusu
Islendinga, ef samþykkt yrði. Her er att við
frumvarpið um virðisaukaskattinn. ,
Pað er með ólíkindum hve lítil umræða hefur
átt sér stað um upptöku virðisaukaska^ts her
i í indi brátt fyrir þá staðreynd að skatturmn
l^naglurá um 20 þúsund aúila. Þa0ere,ns
yog þessir aðdar hafi ekki gerl ser|Je“. I
Lfleiðincum upptöku skattsins, enda ma segjaj
I að upplfsingafhafi ekki beiulínis venð a hverju
I strái.
Til að reyna að koma til móts við þessa aðila,
birtir NT hér ítarlega uttekt um
virðisaukaskattinn, frumvarpið, reynslu
annarra þjóða svo og söluskattskerfi og ga
þess.
virðisaukaskatts fylgja verð-
hækkanir.
Annað atriði, sem vill gjarn-
an gleymast í umræðunni um
virðisaukaskattinn, en er þó
mjög mikilvægt, snertir skatt-
byrði. Hún mun færast yfir til
heimilanna í landinu. Um 75-
80% virðisaukaskattsins verð-
ur innheimtur beint af einka-
neyslunni, en í dag er um
1 60-65% söluskattsins þannig
innheimtur.
Áhrif á húsbyggjendur
Þar sem vandamál hús-
byggjenda hafa verið ofarlega
á baugi undanfarin misseri, er
ekki úr vegi að líta á þau áhrif,
Föstudagur 29. mars 1985 10
ur munu hækka um 19% þann
dag sem skatturinn verður tek-
inn upp. Þessi mikla hækkun
mun óhjákvæmilega draga úr
neyslu, sem aftur myndi hafa
samdrátt í för með sér. Að
mati margra er hann þegar
orðinn nægilegur.
Virðisaukaskattur
í Evrópu
Hugmyndir um neysluskatt
í formi virðisaukaskatts eru
komnar nokkuð til ára sinna,
en þær komu upphaflega fram
á þriðja áratuginum. Pað var
þó ekki fyrr en með stofnun
ýmsu neysluvara. Starfsskil-
yrði hinna ýmsu atvinnugreina
eru þannig ekki hin sömu.
Undanþágurökin eru mikil-
væg í málflutningi þeirra, sem
vilja losna við gamla söluskatt-
inn, þ.e. að undanþágur séu
óæskilegar. Reynslan frá ná-
grannalöndum okkar sýnir þó,
að undanþágurnar hverfa alls
ekki með virðisaukaskattin-
um. Það má því búast við, að
kröfur um undanþágur komi
fljótlega upp á íslandi og verði
þá vísað til fordæma í ná-
grannalöndum okkar.
Breska dæmið
Bretland er gott dæmi um
sér, hefði mátt ráða tíu þúsund
nýja skattaeftirlitsmenn í Nor-
egi til að fylgjast með skatt-
svikum í gamla söluskattskerf-
inu.
Þetta er mikilvæg niður-
staða, því helstu rökin í Noregi
fyrir upptöku skattsins voru
einmitt að koma í veg fyrir
skattsvik. Ef hægt væri að
heimfæra þessar tölur upp á
íslenska höfðatölu, þýddi þetta
að við gætum ráðið hundruð'
nýrra eftirlitsmanna!
í skýrslu sinni, bendir Ström
á, að nú séu til 11 aðferðir við
skattsvik, en þær hafi aðeins
verið þrjár í gam|a söluskatts-
kerfinu.
Virðisaukaskattur í stað söluskatts:
Gagnslítil skriffinnska
eða veigamikil endurbót?
Virðisaukaskatturinn myndi snerta um 20000aðila.Ertþú einn þeirra?
Hvað er
virðisaukaskattur?
Eins og nafnið bendir til, á
að skattleggja þann virðis-
auka, sem myndaður er með
einhverri tiltekinni starfsemi.
Með öðrum orðum, á að skatt-
leggja þá verðmætaaukningu
sem á sér stað í fyrirtæki hvort
sem það stundi framleiðslu eða
þjónustu. í sinni einföldustú
útgáfu, lítur dæmið þannig út
að frá heildartekjum fyrir-
tækisins er dregið allt, sem
fyrirtækið hefur keypt frá öðr-
urn fyrirtækjum. Þessi mis-
munur er kallaður virðisauki
og þegar liann er skattlagður
nefnist það virðisaukaskattur.
í reynd myndi kerfið vinna
þannig, að seljandinn leggur
skatt á söluvöru sína og greiðir
í rikissjóð, en fær endur-
greidda þá skatta, sem voru
innifaldir í þeim aðföngum, er
fyrirtækið notaði (sjá nteðf.
skýringamynd).
Þar sem þessi skattur er
greiddur á öllum viðskiptastig-
um, nefnist hann fjölstiga-
skattur. Það er því íjóst að
greiðendum mun fjölga veru-
lega frá því sem gildir um
núverandi söluskatt, sem er
aðeins greiddur á síðasta við-
skiptastiginu.
Helsti kostur virðisauka-
skattsins er fólginn í því, að
hann leggst aðeins einu sinni á
sama verðmætið, en í sölu-
skattskerfinu lenda menn í að
leggja söluskatt ofan á sölu-
skatt, sem skekkir endanlegt
verð til neytandans.
Frumvarpið
Nýlegt frumvarp til laga um
virðisaukaskatt er í raun ákaf-
lega einfalt: 21% virðisauka-
skatt skal leggja á viðskipti á
öllum sviðum. Frá þessari meg-
inreglu eru síðan taldar upp
nokkrar undantekningar, sem
þykja óhjákvæmilegar. Þeim
er þó haldið í algjöru lágmarki,
enda er það stefnumarkandi
atriði, sem kemur fram í frum-
varpinu, að undanþágur séu af
hinu slæma.
f þessu sambandi má minna
á, að ásókn í undanþágur eru
mjög miklar í þeim löndum,
sem hafa tekið upp virðisauka-
skatt. Sérstaklega á þetta við
um landbúnaðar- og matvörur.
Sem dæmi má taka, að Búnað-
arsamband Noregs hefur nú í
marsmánuði gengið frá ítarleg-
um tillögum um niðurfellingu
skattsins í áföngum, sem eiga
að ná yfir næstu átta ár.
í þessu sambandi má einnig
minnast á, að ásókn í undan-
þágur frá söluskatti hérlendis
hefur alltaf verið mikil og hefur
líka mörgum hagsmunasam-
tökum og öðrum aðilum tekist
að fá slíkar undanþágur sam-
þykktar.
í áðurnefndu frumvarpi er
þó slíkum undanþágum haldið
í lágmarki, en snerta þó marg-
víslega liði eins og t.d. starf-
semi banka og presta,' trygg-
ingafélaga og happdrætta.
Það er þó ein grein, sem
sleppur með öllu að greiða
virðisaukaskattinn og eru það
útflutningsvörur. Er það talið
nauðsynlegt svo skatturinn
hafi ekki áhrif á samkeppnisað-
stöðu íslenskra útflutnings-
vara á erlendum mörkuðum.
Áhrif á verðlag
í frumvarpinu er gert ráð
fyrir, að virðisaukaskatturinn
verði 21% og er þá miðað við
að hann skili sömu tekjum og
gamli söluskatturinn gerði, en
hann á að leggja niður við
breytinguna.
Þar sem skatturinn mun
leggjast á nær alla framleiðslu,
er ljóst að þær vörur sem voru
með söluskatti lækka í verði
meðan undanþáguvörurnar
hækka. Mikilvægasta og alvar-
legasta hækkunin er vitanlega
matvöruhækkunin, en matvör-
ur munu hækka um 19% við
upptöku virðisaukaskatts. Út-
gjöld vegna húsnæðis, ljóss og
hita munu einnig hækka, en
flestir aðrir vöruflokkar lækka.
Samkvæmt útreikningum
fjármálaráðuneytisins, mun
einkaneysla á íslandi hækka
um tæp 4% í kjölfar virðis-
aukaskattsins. Þeir útreikningar
eru byggðir á bráðabirgðaáætl-
un Þjóðhagsstofnunar um
einkaneyslu á árinu 1980, en sé
farið eftir vísitölu framfærslu-
kostnaðar, má ætla að hækk-
unaráhrifin verði jafnvel enn
meiri.
Hverju sem nákvæmum töl-
um líður, er ljóst að upptöku
sem virðisaukaskatturinn hefði
á því sviði. Því miður virðist
enn einu sinni dökk framtíð
blasa við þeim þjóðfélagshópi.
{ frumvarpinu er nefnilega
gert ráð fyrir að full skatt-
skylda verði bæði á vinnu við
húsbyggingar svo og á efnis-
kostnað. Þetta mun hafa í för
með sér „umtalsverða hækkun
á byggingarkostnaði einka-
aðila, ríkis- og sveitarfélaga,"
eins og bent er á í athugasemd-
um við frumvarpið.
í þessu sambandi er rétt að
benda á, að byggingarkostnað-
ur í dag er nú þegar orðinn
hærri en kaup á sambærilegri
íbúð á fasteignamarkaðinum.
Áhrif á landbúnað
Sé litið á vinnu bóndans og
fjölskyldu hans sem fyrirtækja-
rekstur, er búrekstur eina at-
vinnugreinin í landinu, sem er
ekki bókhaldsskyld. Til að
þurfa ekki að setja bókhalds-
skyldu á alla bændur landsins,
er valin sérstök leið út úr þeim
vanda að gera upp virðisauka-
skattinn í landbúnaði.
í grófum dráttum lýsir að-
ferðin sér þannig, að bóndinn
kaupir öll aðföng með álögð-
um 21% virðisaukaskatti. Þeg-
ar hann selur vinnslu- eða
dreifingastöðvum afurðir
sínar, innheimtir hann hins
vegar hjá þeim 9% skatt, sem
á að þekja þann skatt sem
bóndinn hefur þegar greitt í
aðföngum. Einu sinni á ári
gerir bóndinn sérstaklega
virðisaukaskattskýrslu og eru
þá leiðrétt hugsanleg frávik.
Hafi bóndinn greitt of mikið,
fær hann endurgreitt og öfugt.
Búrekstur hefur óneitanlega
talverða sérstöðu sem atvinnu-
rekstur, því framleiðslutíminn
er óvenju langur. Rekstrar-
gjöldin komasnemma, en tekj-
urnar ekki fyrr en mörgum
mánuðum síðar. Það er því
full ástæða fyrir bændur að
íhuga gaumgæfilega þær af-
leiðingar, sem virðisauka-
skatturinn hefði í för með sér.
Skattinn þarf að greiða strax og
aðföng eru keypt, en endur-
greiðsla á sér ekki stað fyrr en
afurðir eru seldar.
Annað atriði, sem bændur
ættu að hafa í huga snertir þá
staðreynd að landbúnaðarvör-
...ásókníundanþág-
urer mjógmikil í
þeim löndum, sem
hafa tekið upp virð-
isaukaskatt. Sér-
staklega á þetta við
um landbúnaðar- og
matvörur. Sem
dæmi má taka, að
Búnaðarsamband
Noregs hefur nú í
marsmánuði gengið
frá ítarlegum tillög-
um um niðurfellingu
skattsins í áföng-
um, sem eiga að ná
yfir næstu áttaár.
Efnahagsbandalags Evrópu í
Róm 1957 sem ákveðið var að
stefna markvisst að fram-
kvæmd virðisaukaskatts í lönd-
um bandalagsins.
Fyrstu löndin til að taka
hann upp voru Danmörk
(1967), Vestur-Þýskaland
(1968) og Frakkland (1968),
en þar hafði reyndar verið
einhvers konar virðisauka-
skattur allt frá.árinu 1955.
Síðan kom írland (1972) og
Bretland (1973). Lönd utan
EBE tóku einnig upp virðis-
aukaskatt um svipað leyti, svo
sem Svíþjóð (1969) og Noreg-
ur (1970).
Samkvæmt þeirri hug-
myndafræði, sem ríkir að baki
virðisaukaskattsins, á hlutfall-
ið að vera hið sama í öllum
vöruflokkum og undantekn-
ingar eiga ekki að þekkjast.
Hér á landi er gengið út frá því
að svo verði og er miðað við
21% skatt samkvæmt frurn-
varpinu.
Teorían svikin
Reynslan í ofangreindum
löndum sýnir þó, að grundvall-
arreglan bak við virðisauka-
skattinn, þ.e. engar undanþág-
ur og sama skattahlutfall alís
staðar, hefur verið margbrot-
in. í reynd er skatturinn þannig
ekki hlutlaus, því hann hefur
áhrif á val neytenda milli hinna
þetta. Þar eru tekjur af virðis-
aukaskatti um þriðjungur af
heildartekjum ríkisins af
neyslusköttum. Skatturinn var
tekinn upp 1973 til að liðka
fyrir inngöngu í EBE og jafn-
framt var söluskatturinn (á lúx-
usvörur aðeins) svo og launa-
skatturinn (í þjónustugreinum
aðeins) lagðir niður.
Breska virðisaukaskatts-
kerfið veður í undanþágum
og er aðeins um þriðjungur
vara og þjónustu skattlagt. í
sumum atvinnugreinum er um
algjöra undanþágu að ræða,
þ.e. framleiðslan er ekki skatt-
lögð og skattur á aðföng er
endurgreiddur. í öðrum grein-

...matvórur munu
hækka um 19% við
upptöku skattsins.
Útgjöld vegna hús-
næðis, ijóss og hita
munu einnig
hækka, en flestir
aðrir vöruflokkar
lækka.
um er framleiðslan seld
skattfrjáls, en skattur greiddur
á aðföng.
Þær rannsóknir, sem voru
gerðar í Bretlandi varðandi
afleiðingar breytingarinnar,
sýndu að hún hafði hvorki
mikil áhrif á verðlagið né
tekjudreifinguna.
Norska dæmið
í norskri grein, sem Steinar
Ström hefur skrifað og nefnd
hefur verið Svarta skýrslan,
kemst höfundur að þeirri
niðurstöðu að fyrir þann við-
bótarkostnað sem virðisauka-
skattskerfið hafði í för með
Skattsvik og
undanþágur frá virðis-
aukaskatti
Þessi skattsvikatilhneiging í
virðisaukaskattskerfinu virðist
vera mjög almenn í Evrópu-
löndunum alveg eins og það
var í söluskattskerfinu.
Á Ítalíu var t.d. árið 1977
metið að 40% tekna ríkisins af
virðisaukáskattinum kæmu
aldrei í ríkiskassann! Þetta er
ótrúlega há upphæð, en hafa
verður í huga að á Ítalíu er
bókhaldi fyrirtækja mjög
ábótavant og fyrirtækin bæði
mörg og smá. Sumir vilja halda
fram, að svipaðar aðstæður
ríki hérlendis og því munum
við verða vitni að jafn miklum
skattsvikum í nýja kerfinu og
því gamla.
í öðrum EBE löndum eru
tölurnar eðlilega lægri, t.d.
8% í Belgíu, 1,5-4,5% í Bret-
landi og 5% í Hollandi (1976).
Þá má ekki gleyma, að
ásóknin í undanþágur er og
hefur verið mjög rík í þessum
löndum hvort sem um virðis-
auka- eða söluskatt hefur verið
að ræða. Kröfu norsku bænda-
samtakanna um niðurfellingu
skattsins í áföngum hefur þeg-
ar verið minnst á. Aðeins
þriðjungur vöru og þjónustu í
Bretlandi er skattskyldur með-
tveir þriðju hlutar eru skatt-
skyldir í okkar undanþágu-
plágu á íslandi.