NT - 10.05.1985, Side 6

Vettvangur
Föstudagur 10. maí 1985 6
Halldór Kristjánsson:
„Fyrir umboðsmennina“
■ Á síðasta ári samþykkti
Alþingi lög um tóbaksvarnir.
Eins og nafnið bendir til er
þeim ætlað að stuðla að heil-
brigðari lífsháttum og munu
eflaust reynast alvarleg
áminnig um viðsjárverð áhrif
tóbaksnautnar.
Samkvæmt þessum lögum
er skipuð tóbaksvarnarnefnd.
Henni er ætlað talsvert hlut-
verk og m.a. segir í lögunum:
„Fjármálaráðuneytið skal
hafa samráð við tóbaksvarna-
nefnd um stefnumörkum varð-
andi innflutning og verðlagn-
ingu tóbaks.
Leita skal álits nefndarinnar
um allar reglugerðir sem snerta
tóbaksvarnir og tóbakssölu."
Það eru ekki liðnar nema
fáar vikur frá því að þessi lög
tóku gildi þegar fram er lagt á
Alþingi stjórnarfrumvarp þar
sem lagt er til að ríkið hætti
einkasölu á tóbaki. Svo róttæk
breyting á „innflutningi og
verðlagningu tóbaks“ hlýtur að
heyra undir það sem fjármála-
ráðuneytinu er lögboðið að
hafa um „samráð við tóbaks-
varnanefnd". Svo var þó ekki
gert. Það er slæm vanræksla.
Ríkisstjórnin hundsar
lögin
Hér hefur það gerst að ríkis-1
stjórnin sjálf hundsar nýsett
lög og lætur sem þau séu ekki
til. Væntanlega gætir Alþingi
sóma síns og minnir hæstvirta
ríkisstjórn á jiver hefur lög-
gjafarvald á íslandi. Alþingi
hefur heldur ekki neitt vald til
að framselja fjármálaráðherra
eða ríkisstjórninni í heild.
löggjafarvaldið enda þótt ein-
hverjum þingmönnum kynni
að þykja það til þæginda. Þeg-
ar Alþingi hefur með lögum
stofnað nefnd sem ríkisstjórn
er skylt að hafa samráð við um
ákveðin efni getur Alþingi ekki
gert sér að góðu að slíkt sé
einskis metið. Alþingi verður
að taka sig alvarlega.
Pílatusarþvottur
Þessu frumvarpi fylgja at-
hugasemdir, sem á pörtum eru
næsta undarlegar. Þar standa
m.a. þessi orð:
„Loks er rétt að liafa í huga
að landlæknir fullyrðir að ár-
lega deyi hundruð íslendinga
af völdum reykinga. í ljósi
þessa má því álykta að það sé
í raun siðferðislega ámælisvert
af ríkinu að stunda verslun
með tóbak.“
Þessi athugasemd ætti fullan
rétt á sér, ef stefnt væri að því
að stöðva alla tóbakssölu á
landinu. Hér er ekki um það
að ræða. Hér er ætlunin að
koma skítverkunum á aðra.
Sumir segja að fjármálaráð-
herrann ætli m.a. að taka þátt
í þessu sjálfur.
Þessi tilvitnun í ummæli
landlæknis er Pílatusarþvott-
ur, og hann af lakara tagi.
Ríkisvaldið getur ekki orðið
sýknt af því manntjóni sem
reykingar valda við það eitt að
færa verslunina frá einkasölu
sinni. Ef um sök er að ræða
á hendur því minnkar hún ekki
við það að fela öðrum fram-
kvæmþina.
Allt fyrir umboðsmennina
í þessum athugasemdum
segir líka að tóbakseinkasalan
hafi „í raun aðeins annast inn-
flutning og birgðahald fyrir
umboðsmenn" og að ríkinu
hafi verið falið „að annast fyrir
hönd umboðsmanna innflutn-
ing og dreifingu umræddra
vara."
Hér kemur fram sá undar-
legi skilningur að þessi verslun
sé gerð fyrir umboðsmennina.
Þeirra hefur þó lítt verið getið
hingað til í lögum um verslun
með tóbak.
Torfundin munu rök fyrir
því að nauðsyn sé að reka
verslun fyrir þessa umboðs-
menn. Einkasala ætti að geta
verslað fram hjá þeim. Hún
getur sagt seljendunum að sá
afsláttur sem þeir vilja gefa,
hverju nafni sem nefnist, komi
einkasölunni einni til góða.
Mörgum finnst nærri sér
gengið með skattheimtu
ýmiskonar. Ríkisstjórnin hef-
ur á stefnuskrá að létta skött-
um af okkur. Ríkissjóður er
févana til margra góðra verk-
efna. Hvers vegna eru þá hinir
og þessir látnir hafa umboðs-
laun af því sem einkasala ríkis-
ins verslar með?
Hver eru efnahagsleg rök til
þess?
Eru einhver siðferðisleg rök
sem mæla með því?
Þetta á ekki fyrst og fremst
að vera þjónusta við umboðs-
menn og gert fyrir þá.
Sparnaði er heitið
Enn er sagt í þessum athuga-
semdum að sparnaður muni
verða af því að leggja niður
tóbaksdeild Á.T.V.R., enda
• þótt ekki sé „fyrirhugað fyrst
um sinn að leggja niður nef-
tóbaksframleiðslu hennar."
Hvers vegna er það ekki fyrir-
hugað? Sé það fyrir mestu að
minnka umsvif ríkisins mætti
spyrja hvort einkaframtakið sé
ekki þess umkomið að skera
sér í nefið. Hafa engirumboðs-
menn hagnað af þeim niður-
skurði?
Og eftir á að hyggja: Hvern-
ig má sú deild, sem lögð er
niður, halda áfram starfi og
framleiðslu?
Og meira um sparnaðinn.
Svo koma þessi orð:
„Þá hlýtur þessi breyting að
leiða til fækkunar starfsmanna
á aðalskrifstofu, enda á skrif-
stofukostnaður Á.T.V.R. í
verulegum mæli rætur að rekja
til tóbakssölunnar.
Hér má nú fyrst benda á það
að meðan Á.T.V. R. er ein um
að dreifa neftóbaki mun við-
skiptaaðilum hennar ekki
fækka mjög verulega.
Þessi orð bera í sér áminn-
ingu um það, að fyrir þjóðarbú-
skapinn getur verið sparnaður
að því að ein heildsala annist
alla dreifingu ákveðinna vöru-
tegunda. Hitt er ekki tekið til
meðferðar í þessum athuga-
semdum, hvort nýju heildsal-
arnir kunni nokkuð að auka
umsvif og annir hjá tollþjón-
ustunni. Skyldi það vera
óhugsandi? Er það eftirsóknar-
verður sparnaður að færa verk-
efni frá einni ríkisstofnun til
annarrar?
Samdráttur hjá Á.T.V.R.
verður ekki beinn hagnaður
fyrir ríkissjóðinn og því síður
fyrir þjóðarbúið.
Athugasemdir við þetta
stjórnarfrumvarp bera svipmót
þess sem hugsað er og gert
„fyrir umboðsmennina."
H.Kr.
■ Er einkaframtakið ekki þess umkomið að skera sér í nefið?
Hér hef ur það gerst að ríkisstjórn-
in hundsar nýsett lög og lætur
sem þau séu ekki til. Væntanlega
gætir Alþingi sóma síns og minnir
hæstvirta ríkisstjórn á hver hefur
löggjafarvald á íslandi.
Milljón á mínutu
- þankabrot um þróunaraðstoð og vígbúnað
■ Gunnlaugur Stefánsson
fréttafulltrúi Hjálparstofnunar
kirkjunnar hefur sent frá sér
nokkrar athyglisveröar stað-
reyndir um mannlífið á þessari
jörð. Þar kenrur nt.a. fram að
í þróunarlöndunum svonefndu
búa 75% jarðarbúa en í hlut
þeirra kemur aðeins 17% af
fjármagni jarðar og 15% af
orku jarðar. Af þessu leiðir að
forréttindafólkið á jörðinni,
íbúar Bandaríkjanna og Vest-
ur- og Austur-Evrópu, alls um
253 jarðarbúa fær í sinn hlut
83% af fjármagni jarðar og
, nýta 85% af þeirri orku sem
nýtt er. Og ójöfnuðurinn er
miklu meiri en þetta því að
stór hluti fólks innan þjóða í
forréttindaklúbbnum lifir á
mörkum fátæktar meðan aðrir
hafa úr ævintýralega miklu að
spila. Auðvitað sjáum við á
þessu að hagsæld okkar og
velferð er á þunnum ís, því að
auðvitað kemur að því að hinn
fátæki skari þjóða sæki sér
meiri hlut af auðæfum jarðar,
með friðsömum hætti eða ekki.
Milljón á mínútu
Nú mætti ætla að við þetta
vel haldna fólk beindum öllum
kröftum okkar að því að mjaka
fátækum þjóðum til meiri
hagsældar, þó ekki væri til
annars en að vernda til fram-
búðar þau lífskjör sem við
búum við. En því er aldeilis
ekki að heilsa og því reyndar
haldið fram að forréttinda-
klúbburinn græði vel á þeirri
þróunaraðstoð sem höfð er
frammi, og er þá átt við beinan
gróða, ekki óbeinan sem auð-
vitað alltaf er. En það er
vígbúnaðurinn sem gleypir
mesta fjármagnið. Samanlögð
útgjöld til vígbúnaðar nema
jafnvirði einnar milljónar doll-
ara á mínútu, en það er 30
sinnum hærri upphæð en varið
er til þróunaraðstoðar, sam-
kvæmt upplýsingum Gunn-
laugs Stefánssonar. Og hann
tekur hrikaleg dæmi til að sýna
hvað hægt væri að gera fyrir
þessa fjármuni. Heil milljón
manna deyr t.d. úr malaríu í
Afríku á hverju ári, en það
myndi kosta 450 milljónir doll-
ara, eða því sem varið er til
vígbúnaðar á 7-8 klukkutím-
um, að útrýma malaríu úr
heiminum. Og það eru auðvit-
að Bandaríkin og Sovétríkin
þar sem 11% mannskyns búa
sem eru ábyrg fyrir meira en
helmingi allra útgjalda til her-
mála og ráða saman yfir 95%
allra kjarnorkuvopna.
ísland og þróunarlöndin
En hvernig stendur ísland
sig í þessum málum öllum, eða
eigum við eitthvað að velta
fyrir okkur þessum hörmung-
um öllum. Fleyrum álit Hjálp-
arstofnunar.
„ísland hefur skuldbundið
sig til á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna að greiða a.m.k.
0,7% af þjóðarframleiðslu til
þróunaraðstoðar. Á yfir-
standandi ári er gert ráð fyrir
að greiða 0,08% samkvæmt
gildandi fjárlögum.
Vegna gossins í Vestmanna-
eyjum þáðu íslendingar í þró-
unaraðstoð erlendis frá í fjár-
framlögum frá líknarfélögum,
félagasamtökum og ríkis-
stjórnum hátt í tvo milljarða
ísl. króna.
Árið 1981 þegar markaður í
Nígeríu hélst frjáls og opinn
seldu íslendingar um 18.000
tonn af skreið til Nígeríu, að
verðmæti 118 milljón dollara
og Nígería var þriðja stærsta
viðskiptaland íslendinga. Inn-
flutningur frá Nígeríu til ís-
lands sama ár var að verðmæti
26.000 dollarar.
í ár ráðgerir ríkisvaldið að
verja 69 milljónum kr. til þró-
unaraðstoðar.
Offramleiðsla matvæla í iðn-
ríkjum er eitt mesta efnahags-
vandamál, er þau eiga við að
stríða. Á sama tíma heyja
milljónir manna f þróunar-
löndum dauðastríð vegna
skorts af mat. Hungrið í heim-
inum stafar ekki af því, að of
lítið er framleitt af mat, heldur
að maturinn stendur þeim ein-
um til boða er peninga hafa til
að borga uppsett verð fyrir
hann.
íslendingar eru skuldug
þjóð. Skuldir þjóðarinnar er-
lendis eru nú komnar nokkuð
yfir 60% af þjóðartekjum. Þró-
unarlönd eiga við efnahags-
vandamál að stríða, sem felst í
miklum skuldum erlendis.
Mörg þeirra skulda þó miklu
minna en íslensk þjóð. Oft er
álitið, að þegar skuldir þjóðar
erlendis ná 50% af þjóðartekj-
um, þá sé ástandið á hættu-
mörkum og efnahagslegu sjálf-
stæði stefnt í voða.
Það sem einkennir m.a. mörg
fátækustu þróunarlönd er ein-
hæfni í útflutningi þar sem
útflutningstekjur byggjast á
aðeins einni eða mjög fáum
útflutningsafurðum. Mjög líkt
er komið með íslenskri þjóð,
sem byggir á einhæfum útflutn-
ingi, en fiskafurðir eru 67% af
öllum útflutningi lands-
manna.“
Vont mál
Tækniveröldin hefur flutt
allan heimin inn á stofugólf til
okkar. Það er vont mál að vera
neyddur til vitneskju um eigin
forréttindi og neyð annarra og
vera um leið það sérgóð að
vilja ekkert gera. Þetta er sér-
staklega erfitt þar sem flestar
hinar velhöldnu þjóðir eru
kristnar en í siðaboðskap krist-
innar trúar er lagt mikið upp úr
náungakærleik eins og kunn-
ugt er.
Baldur Kristjánsson.