NT - 25.08.1985, Blaðsíða 19

NT Sunnudagur 25. ágúst 1 9
M Caspar Weinberger, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna hefur
að undanförnu verið nokkuð í sviðsljósinu eins og eðlilegt er um
mann í hans stöðu. Nafn hans hefur þó einkum borið á góma í
sambandi við tvo málaflokka, stjörnustríðsáætlun Reagans annars
1 vegar og svo ósvífna misnotkun ýmissa viðskiptaaðila á skriffínnsku-
bákni hersins, sem meðal annars birtist í því að selja honum
klósettsetur, skrúfjárn og tteira smádót fyrir mörg hundruð dollara
stykkið. Þó að ráðherrann sé að vonum umdeildur, ber þeim sem til
þekkja saman um að hann sé mjög alþýðlegur maður. Til marks um
það hafa menn getið þess, að hann láti sig aldrei vanta í
vinnustaðasamkvæmi, jafnvel ekki hin ómerkilegri, og sé viljugur til
að gera hlé á störfum sínum ef einhverjirgestkomandi smákallar vilja
láta mynda sig með honum.
Weinberger á ættir sínar að rekja til gyðinga í Bæheimi og lilutí
föðurfólks hans tilheyrir enn hinu virðulega gyðingasamfélagi í San
Francisco. Móðir hans ól hann hins vegar upp í anda biskupakir-
kjunnar. Weinberger útskrifaðist frá Harvard háskóla, en þar hafði
hann gegnt ýmsum virðulegum embættum á meðan náminu stóð.
Weinberger gegndi herþjónustu í Kyrrahafinu undir stjórn Mac-
Arturs hershöfðingja, en hóf lögfræðistörf þegar hann kom aftur til
Bandaríkjanna. Það er víðar en á íslandi sem menn „fæðast inn í
stjórnmálattokkau, því segja má um Weinberger að repúblikanismi
hafí verið fjölskylduarfur hans. Sem slíkur fór hann að skipta sér af
stjórnmálabaráttunni í Kaliforníuríki og varð ttjótlega þingmaður á
ríkisþinginu. Á þessum árum komst hann íkynni við Ronald Reagan
sem þá var ríkisstjóri í Kaliforníu. Um tíma vann Weinberger fyrir
Richard Nixon þegar hann var forseti og gegndi þá ýmsum
ábyrgðarstöðum í Washington. Þegar Reagan varð forseti gerðu
menn þvískóna að Weinberger myndi verða innanríkisráðherra. Svo
varð þó ekki en margir telja að það geti enn orðið.
Weinberger er lítill maður vexti, brosmildur, dökkhærður og
snaggaralegur, þó hann sé orðinn 67 ára gamall. Hann rífur sig upp
klukkan hálf sex á morgnana og byrjar daginn með léttu trimmi um
millahverfíð Kalorama þar sem hann býr. Annars er hver dagur
öðrum líkur hjá honum, fundir, ráðstefnur og svo auðvitað
mikilvægar og erfiðar ákvarðanatökur. Á kvöldum sésthann gjarnan
í menningarlegum félagsskap, í leikhúsum, óperum og í heldri-
mannaboðum.
Eiginkona Caspars Weinherger, Jane, er útsjónarsöm og jarð-
bundin kona, sem hefur mikinn áhuga á leikritum Shakespeare og
útgáfu þeirra. Nýlega kom varnarmálaráðherrann fram á einni
góðgerðarsamkomunni, sem kona hans stóð fyrir, og las úr verkum
Shakespeare. Það sagðist Caspar Weinberger hafa gert til þess að
halda hjónabandinu í lagi. Weinberger fjölskyldan er mjög samrýmd
og þau hjónakorn eiga tvö börn, pilt og stúlku, og þrjú barnabörn.
I eftirfarandi viðtali sem blaðakonan Ina Ginsbug tók á skrifstofu
Weinberger fyrir skömmu, er hann spurður jafnt um persónulega
hagi, stjörnustríð og hví herinn borgi 100 dali fyrir eitt skrúfjárn.
Er það ekki rétt skilið hjá mér að
þú hafir fæðst í San Francisco?
Jú það er rétt, ég er einn þessara
sjaldgæfu manna sem fæddist þar.
Það er eins með þann stað og hér í
Washington D.C., að allir virðast
vera aðfluttir. Foreldrar mínir voru
hins vegar fædd í Colorado fylki. Þar
nam faðir minn lögfræði en fannst
síðan vera farið að þrengjast um sig,
svo hann flutti til San Francisco og
setti á fót Iögfræðiskrifstofu. Móðir
mín kenndi aftur á fiðlu bæði í
Colorado og Nebraska, en hún hafði
lært á fiðlu í Þýskalandi. Flennar fólk
kom frá Vermont og Nýja Englandi,
en föðurfólk mitt kom hins vegar frá
Bæheimi í Mið-Evrópu.
Hvort talaði föðurfólk þitt þýsku
eða tékknesku?
Ég bara veit það ekki. Ég þekkti
aldrei afa minn neitt að ráði. Það var
aldrei töluð önnur tunga en enska
heima hjá mér þó svo að móðir mín,
sem hafði lært í Leipzig, kynni þýsku.
' Reyndar er til þessi dæmigerða
innflytjendasaga af afa mínum þegar
hann kom til Ameríku með annað
hvort 25 dali eða 25 sent í vasanum.
Hann setti síðan á fót sitt eigið
fyrirtæki í Idaho sem er lítill bær
norður af Denver. Þar var faðir minn
alinn upp.
Hvers konar fyrirtæki var þetta?
Ja, það var bara venjuleg matvöru-
verslun. Ein af þessum allsherjarbúð-
um.
Kynntistu lítið foreldrum föður
þíns?
Afi minn dó þegar ég var þriggja
eða fjögurra ára og þá var amma mín
löngu dáin. Móðurafa minn þekkti ég
aftur á móti vel. Hann var námuverk-
fræðingur í Colorado og var með
einstaklega sérkennilegt skegg sem
mér er minnisstætt.
En var ekkert talað um föðurafa
þinn í fjölskyldunni, maðursem hafði
komið alla Íeið frá Bæheimi til Color-
ado hlýtur að hafa verið nokkur
sérstæður karakter?
Ekki var það nú, enda var aldrei
eytt miklum tíma í ættfræðiumræður
heima hjá mér. Ég hef aldrei rakið
ættir mínar eða leitað uppruna míns
eins og sagt er nú til dags. Þetta er í
aðalatriðum það, sem mér var sagt
um þessi mál þegar ég var strákur.
Upphaflega fór ég í skóla sem var
einskonar tilraunaskóli, sem reyndist
áhugaverður því stofnunin var mjög
framsækin. Þar gátu nemendur ráðið
nokkuð á hvaða hraða þeir fóru yfir
námsefnið.
Þú hefur þá sennilega farið í gegn-
um skólann með miklum hraða, eða
hvað?
í sumum greinum gerði ég það, en
ég notast enn við „tólfárabekkjar-
stafsetningu“ er ég hræddur um. En
fyrir utan stafsetningu sóttist mér
námið ágætlega.
Hvað varstu gamall þegar þú byrj-
aðir í Harvard háskóla?
Reyndar var ég frekar ungur og
yngri en flestir skólafélagar mínir,
svona fimmtán eða sextán ára. Það
ætti hins vegar að benda til að ég sé
enn talsvert ungur! Er það ekki?
Hvar kynntust þið Jane?
Við hittumst í stríðinu. Hún var
herhjúkrunarkona sem hafði útskrif-
ast frá hjúkrunarskólanum í Boston
eftir að hafa lokið háskólanámi í
Maine, en hún bjó í Maine. Ég var
líka í hernum og var í þeim hópi sem
sendur var til Kyrrahafsins að leysa af
herdeildirnar, sem þar höfðu verið að
berjast. Þetta var strax eftir að ég
útskrifaðist úr herforingjaskólanum.
Pabbi vildi að ég flyttist til Washing-
ton og færi að vinna við lögmannsstörf
eftir að ég útskrifaðist úr háskólanum
og taldi að með því gæti ég einhvern
veginn fullnægt herskyldunni. Ég
hafði þó ráð hans að engu og gekk í
herinn sem óbreyttur liðsmaður. Við
Jane hittumst á skipi á leið til Ástralíu
og við giftum okkur svo þegar við
komurn þangað. Samkvæmt þeim'
reglum sem þá voru í gildi var hún
send heim en ég var um kyrrt þar til
stríðinu lauk.
Finnst þér allt sælgæti gott eða
bara súkkulaði?
Ha... Því er nú verr og miður, þá
er ég einungis sólginn í súkkulaði.
Ertu súkkulaðisjúklingur?
Já, þar hittirðu naglann á höfuðið.
Ég geri enga tilraun til að sporna við
þessu - læt það alltaf eftir mér.
Það hafa allir einhvern veikleika,
það væri slæmt til þess að hugsa ef þú
hefðir engan. Hvers konar mál eru
það sem ná alla leið hingað inn á
skrifstofu hjá þér? Eru það hlutir eins
og sérútbunar kafíikönnur og lög-
fræðikostnaður í því sambandi hjá
sjóhernum...?
Við erum búnir að hrinda af stökk-
unum meiri háttar athugun á öllunt
starfsþáttum deildarinnar, einni
þeirri stærstu í sögunni. Það sem
einkum er undir smásjánni er unifang
og eðli allra viðskipta við verktaka og
aðra viðskiptaaðila varnarmálaráðu-
neytisins. Það hefur verið mikið um
að viðskiptasamningum fylgi ýmis
óþarfa kostnaður; það sem við höfum
kallað „kostnaðarauka". Þetta þýðir
að okkur hefur verið gefið upp verð
og síðan er bætt við þeirra eigin
kostnaðarreikningi, sem að hluta til
er þá almennur kostnaður viðskipta-
vina okkar við að reka fyrirtæki sín.
Þannig flytja þeir hluta af rekstrar-
kostnaði fyrirtækja sinna yfir á við-
skiptasamninga við okkur. Fyrir slíkt
getum við vitaskuld ekki greitt. At-
huganirnar á þessum málum hafa
tekið langan tíma því viðskiptaaöilar
okkar senda okkur reikninga fyrir
öllu mögulegu og ómögulegu, en láta
okkur svo eftir að ákveða hvort þessir
reikningar eru réttlætanlegir eða
ekki. Við höfum líka flett ofan af
ýmsu misjöfnu. Eitt af því til dæmis
sem kom í Ijós núna nýlega var að
sjóherinn borgaði allan málskostnað
í lögfræðilegri deilu tveggja fyrirtækja
sem unnu fyrir okkur. Við áttum hins
vegar engra hagsmuna að gæta í
útkomu þessara deilna og eigum því
ekkert með að borga brúsann. Það er
nú samt rétt að geta þess að þetta hafi
á engan liátt truflað getu þessara
fyrirtækja til að vinna verk sín vel
fyrir okkur.
Hefur það komið fyrir að þú lesir í
fyrsta sinn um misnotkun á aðstöðu
afþessu tagi í blöðunum?
Jú, auðvitað er eitthvað urn slíkt,
það eru 52.000 viðskiptasamningar
geröir á hverjum degi. Og þú athugar
að ég sagði á hverjum degi en ekki
hverju ári. Það eiga vitaskuld ekki
allir möguleika á að misnota sér
kerfið en fjöldinn allur gerir það.
Auk þess eru athuganir á þessu
kannski gerðar sex, tólf, eða átján
mánuðum eftir að reikningarnir
berast.
Maður kemst ekki hjá því að velta
fyrir sér dómgreind starfsfólks í sam-
bandi við ýmis innkaup hersins, eins
og til dæmis á kaffikönnum. Eru til
svona mörg sérákvæði og reglugerðir
um það hvernig kaffikönnur eiga að
vera að hugsanlegt sé að þær kosti
þessi ósköp?
Það er það reyndar ekki og í
þessum tilfellum sem þú vísar til var
flotinn með allt of ýtarlegar lýsingar
á kaffikönnunum. Reyndar borguð-
um við aldrei uppsett verð fyrir
þessar könnur og sögðum að það
hefði verið alger óþarfi að liafa
könnurnar í þessum gæðaflokki. Þó
svo að fyrirtækið hafi ekki haft laga-
lega skyldu til að endurgreiða okkur
hluta fjárins, borgaði sig fyrir þá að
gera það, ef þeir vildu halda áfram að
skipta við okkur. Hinar illræmdu
klósettsetur, sem voru í rauninni ekki
setur heldur meiriháttar apparat út af
fyrir sig og kostuðu lágmark 600
dollara hver, voru lækkaðar í 100
dollara stykkið. Slíkt verð er líka í
meira samræmi við þá vöru og þjón-
ustu sem veitt var. Énn fremur erum
við í auknum mæli farnir að bjóða út
þessi verkefni til þess að fá besta verð.
Verður þú reiður út af svona
hlutum?
Já,ég verð það, en ég verð líka
pirraður að sjá hvernig pressan fjallar
um þessi mál. Það stendur ekki á
henni að segja frá misnotkuninni, en
svo er aldrei sagt hvað er gert til að
sporna viö henni. Það verður uppi
fótur og fit þegar við leggjum til
atlögu gegn þessari niisnotkun og við
erum gagnrýndir fyrir að sóa al-
mannafé, en lausnirnar sem við kom-
um með eru ekki tíundaðar. Eins og
þetta með 100 dollara skiptilyklana
og skrúfjárnin - við höfum sama og
ekkert keypt af slíku og ef það hefur
komið fyrir þá höfum við fengið
endurgreitt. En svoleiðis fréttir selja
víst ekki blöðin.
En h vernig getur svona lagað gerst?
Sumpart vegna gáleysis og sumpart
er það rútínan. Við höfum koniist að
því að í þeim tilfellum sem litlir hlutir
liafa verið keyptir á óhóflega háu
verði, versluðu innkaupafulltrúarnir
eftir vörunúmerum en notuðu ekki
nöfnin á hlutunum. Þannig að ef
hluturinn kostaði 900 dollara og var
númer 605 B, þá leit það ekki eins illa
út og ef verið er að kaupa hlut sem
heitir skrúfjárn og kostar900 dollara.
Eftir að við fórurn að nota nafnið á
vörunni minnkaði hættan á svona
yfirsjónum. Viö erunt líka búnir að
koma upp kerfi þar sem starfsmönn-
um cr umbunað fyrir að finna sérstak-
lega slæm tilfelli um misnotkun, en
refsað ef þcir láta slíkt fara framhjá
sér. Þetta er einstaklega slænit mál
fyrir okkur stjórnmálamennina því
það færir fólki sem er á rnóti stefnu
okkar vopnin upp í hendurnar og
afsökun til að velja aðrar leiðir. Það
cr því áríðandi að taka þetta föstum
tökum og kveða það niður.
Nú er allt útlit fjrir að MX-eldOaug-
arnar verði að veruleika. Er það
léttir?
Ég yrði mjög illa svikinn ef þær
færuekki ígegn. Já, mérerþað mikill
léttir, ekki bara vegna þess að gott er
að hafa þær við samningaborðið,
heldur vegna þess að þær eru mikil-
vægur þáttur í endurnýjun og nútíma-
væðingu 26 ára gamals kerfis sent við
höfum í dag.
Erum við á eftir með MX eldflaug-
arnar?
Ja, hvað varðar langdrægar eld-
flaugar á landi eruni við á eftir
Rússunum. Það er búið að rökræða
MX kerfið tólf ár, og á þessum tíma
hafa Rússar sett upp tvær kynslóðir
slíkra vopna og eru að prófa þá
þriðju. Við erum ekki að reyna að
konia okkur upp fleiri sprengjuodd-
um en þeir, heldur að koma á fót kerfi
sem getur gert okkur fært að fæla frá
árásir í framtíðinni.
Hvað verður um gömlu kerfín?
Þau verða tekin burt og eyðilögð.
Eyðilögð, og verða engum til
gagns?
Við erum aö taka Titan kerfið úr
umferð og MX kemur því ekki til
með að valda nokkurri aukningu í
vopnastyrk - svo má líka minna á, að
áður en þessi stjórn kom til valda átti
að setja upp 200 MX, en við erum að
fara fram á 100.
Þarf þá að endurnýja heilt vopna-
kerfí á 25 ára fresti?
Það verður að endurnýja og færa til
samræmis við framþróun tækninnar.
Já þetta er nú þversögnin í þessu öllu
saman, ef við náum góðum árangri í
vopnaframleiðslunni þá er útkoman
sú að þessi dýru vopn verða aldrei
notuð. Minuteman hefur aldrei verið
notaður og ég vona sannarlega að
MX eldflaugin verði heldur aldrei
notuð. En ef þessi vopn eru til staðar
er líklegt að við þurfum aldrei að nota
þau.
Eru Rússarnir ekki mun framar en
við hvað almannavarnir snertir? Þeir
hafa til dæmis kjarnorkubyrgi, sem
við höfum ekki hér í Ameríku?
Þeir eru margir sem hafa haldið því
fram að fjármunum sem varið er til
almannavarna sé kastað á glæ.
Sprengjur Rússa, ef út í það færi,
myndu eyðileggja flest slík mannvirki
og af þeim yrði því lítið gagn. En þú
verður líka að gæta að því, að varnar-
kerfi af hvaða gerð sem er geta verið,
og eru, ákveðin ögrun við andstæð-
inginn. Með því að koma upp slíkum
kerfum er veriö að gefa í skyn að þú
teljir mögulegt að heyja stríð. Þess
vegna hafa margir andmælt almanna-
vörnum á þessari forsendu og þetta er
sama fólkið og er á móti stjörnustríðs-
áætlun Reagans.
Má þá draga einhverjar ályktanir
um hugsanleg áform Rússa út frá
kjarnorkuskýlum og almannavarnar-
kerfum þeirra?
Við teljum að meða! annars niegi
draga þá ályktun af þessu, að þeir
telji að kjarnorkustríð sé hægt að
vinna. Okkar skoðun er sú, að kjarn-
orkustríð sé ekki hægt að vinna og
megi aldrei skella á.
Svo þú ert ekki einn þeirra sem
telur að hægt sé að lifa af notkun
kjarnavopna?
Nei. Hins vegar hef ég nokkrar
áhyggjur af Sovétmönnum, meðal
annars vegna almannavarnanna sem
við vorum að tala um. Þeir hafa lika
aðal stjórnstöðvar hernaðar í mjög
djúpum og skotheldum neðanjarðar-
byrgjum. Skotbyrgin þeirra eru þann-
ig úr garði gerð að hægt er að skjóta
úr sama byrgi mörgum eldflaugum,
en það getum við aftur á móti ekki
gert.
Svona hlutir flækja vitaskuld allan
tölulegan samanburð á þeim vopna-
fjölda sem stórveldin ráða yfir.
En er ekki eitthvað í undirbúningi
hjá ykkur?
Það sem við erum að reyna að gera,
er að auka áhrifamátt endurgjalds-
getu okkar, þannig að þeir geti verið
nokkuð örúggir um að ef þeir gerðu
árás á okkur myndum við geía vaidið
þeiin miklu tjóni. Þetta ereinfaldlega
grunnlögmál ógnarjafnvægisins. Það
er líka vegna þessa lögmáls, sem
forsetinn hefur nú farið út á stjörnu-
stríðsbrautina. Við höfum ekki vald á
nauðsynlegri tækni ennþá en eins og
forsetinn segir sjálfur þá finnst okkur
ekki æskilegt að halda friðinn með
ógnarhótunum. Þetta viðhorf hristir
hins vegar vel upp í hefðbundnum
hugsunarhætti.
Nú þegar við förum inn á stjörnu-
stríðsbrautina, hvað með Rússa?
Gera þeir það ekki líka?
Þeir eru þegar konmir út á þá
braut. Það er vandaniálið að þeirvilja
alltaf hafa forskotið. En eitt af því
sem þeir eru hræddir við er árangurs-
rík stjörnustríðsáætlun hjá Banda-
ríkjamönnum.
Hversu langt á veg eru Rússarnir
komnir í sínum stjörnustríðsáætlun-
um?
Þeir hafa verið að vinna á þessu
sviði í þó nokkur ár - ein fimmtán eða
átján ár. Við vitum það ekki með
vissu. Þó vitum við að á sunium
sviðum þessarar tækni standa þeir
okkur framar. Engu að síður eru þeir
hræddir við tæknigetu okkar. Það er
eins með þetta, og gerðist með Persh-
ing II, að þeir draga stjörnustríðið
fram í sviðsljósið og leggja ofurkapp
á að það verði stoppað. Þeir reyna að
telja Evrópubúum og raunar öllum
hciminum trú um að þetta sé draurn-
órakennt og komi aldrei til nteð að
virka. Samt trúa þeir því sjálfir. Við
erum ekki að þessu til þess að auka
bardagagetu okkar, heldur vegna
þess að forsetinn telur að þetta sé
öruggari og beinlínis siöferðislegri
leið til þess að halda friðinn. Ef við
getum eyðilagt langdrægar eldflaugar
þeirra án þess að nota kjarnorku og
áður en þær koma inn í gufuhvolfið
er til mikils að vinna. Það undarlega
við þetta allt saman er að fólki í
Evrópu, sem hingað til hefur fundið
kjarnavopnum okkar allt til foráttu
líkar nú skyndilega við þau, eftir að
stjörnustríðsáætlunin kom fram.
Þetta er fólkið sem í fyrra stóð á
götuhornum og hrópaði: „Burt með
kjarnorkuna" og „Kanar farið heirn".
Mikið rétt, en þetta fólk er þó í
erfíðri aðstöðu því það situr í miðj-
unni, klemmt á milli stórveldanna.
Já og það hefur upplifað tvær
styrjaldir sem háðar voru á þeirra
eigin landi á meðan þessi stríð hafa
ekki borist að okkar ströndum. En í
dag væri stríð ekki bundið neinum
landamærum og ekkert land er óhult.
Það er því endaleysa að segja eins og
_ margir gera til dæmis á Nýja Sjálandi,
að kjarnorkuvopnalaus svæði sleppi
frekar viö afleiðingar stríðsins.
Reynsla Hollands og Belgíu af Seinni
heimsstyrjöldinni sýndi hvers hlutleysi
og lítill herafli eru megnug. Þjóðverj-
ar marseruðu viðstöðulaust inn í
þessi lönd.
Hvernig er það með þig, skiíurðu
vinnuna eftir á skrifstofunni þegar þú
ferð á kvöldin?
Uss, það er ekki nokkur leið, ekki
þegar maður er í þessari stöðu. Til
dæmis verður alltaf að vera hægt að
ná í mann og það er stöðugt einhver
sem kemur með síma eða einhver
skilaboð.
En efþú ferð í leikhús, tekst þér að
lireinsa kollinn afáhyggjum starfsins?
Maður reynir náttúrlega að grípa
það sem er að gerast á sviðinu,
tjaldinu eða á tónleikunum. Ég hef
raunar mjög gaman af tónlist og
ballett og fer oft á slíkar samkomur,
en ég bara kemst ekki eins oft og ég
hefði viljað. Eins er það með lestur-
inn að ég les hvergi nærri eins mikið
og ég gerði á áruni áöur.
En svo virðist sem þú þurfir ekki að
sofa nema í fímm tíma?
■ Ég veit nú ekki um það. Sentiilega
þarf ég mun meiri svefn þó ég hafi
hreinlega ekki tíma til að sofa meira.
Kannski er þar kominn einn niinn
mesti vandi - ég ætti að sofa miklu
meira. Snúið og sneitt b.G.