NT - 29.11.1985, Page 8

Málsvarl frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútiminn h.f.
Ritstj.: Helgi Pétursson
Ritstjórnarfulltr.: Niels Árni Lund
Framkvstj.: Guömundur Karlsson
Auglýsingastj: Steingrímur Gislason
Innblaösstj: Oddur Ólalsson
Skrifstolur: Siðumúli 15, Reykjavik.
Simi: 686300. Auglýsingasimi. 18300
Kvöldsimar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 686495, tækmdeild 686538.
Setning og umbrot: Tækntdeild NT.
Prentun: Blabaprent h.l.
Kvoldsimar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 35 kr.og 40 kr. um helgar. Áskritt 400 kr.
Fækkum bönkum!
■ Bankar hér á landi eru nú sjö og sparisjóðir um
fjörutíu. Útibú nennir enginn að telja lengur. Einn
ríkisbankanna, Útvegsbankinn, riðar nú til falls eftir
óhóflega og ótrygga fyrirgreiðslu til eins fyrirtækis.
Allar líkur benda til þess, að einkabankarnir verði
allir reknir með tapi fyrstu átta mánuði ársins. Við
þetta bankakerfi bætist svo um eitt hundrað lífeyris-
sjóðir og mismunandi grá og ólögleg verðbréfasala.
Hér er heilshugar tekið undir þá skoðun Þórðar
Ólafssonar, forstöðumanns Bankaeftirlitsins, að
bankarnir séu alltof margir, eins og hann sagði í
viðtali við NT. Og hér er einnig sett fram sú skoðun,
að nú sé lag til þess að fækka bönkum verulega,
a.m.k. ríkisbönkunum. Hér er því haldið fram, að
rétt sé að sameina alla ríkisbankana í einn.
Mistakist ríkisstjórninni það ætlunarverk sitt, að
ná niður verðbólgu, getur hún nánast alfarið skrifað
það á alltof marga banka, sparisjóði, lífeyrissjóði og
verðbréfamarkaði og að hafa ekki haft döngun í sér
til þess að setja starfsemi þessari allri fastari skorður.
Engin íslensk ríkisstjórn getur varið það, að fleiri en
fimm þúsund menn og konur vinni við bankastarf-
semi í landinu og engin ríkisstjórn í 240 þúsund
manna þjóðfélagi, hvar sem væri í heiminum, gæti
varið slíkt.
Með þessum fjölda banka- og lánastofnana hefur
ríkisstjórnin og allar ríkisstjórnir fram til þessa fyrir
löngu afsalað sér allri stjórn peningamála. Ríkis-
stjórnin hefur engin ráð til þess að takmarka
peningamagn í umferð. Á meðan nær hún aldrei taki
á verðbólguvandanum.
Treyst á samvinnuhreyfinguna
■ Þær eru nokkuð umhugsunarverðar ýmsar uppá-
komurnar í sambandi við Hafskipsmálið og þann
vanda allan.
Dagsbrún hefur staðið fyrir fundi með stjórn
Sambandsins um það hvernig megi leysa vanda
þeirra starfsmanna sem missa atvinnuna ef Hafskip
hættir rekstri, og hvort möguieiki sé á að samvinnu-
hreyfingin komi fyrirtækinu til aðstoðar. Nú fer
Sambandið ekki nema með lítinn hluta af atvinnu-
rekstri á Reykjavíkursvæðinu og því er það spurning
hvers vegna ekki er leitað til annarra en Sambandsins
með lausn á atvinnumálum starfsmanna Hafskips.
Hvers vegna er ekki leitað til einkaaðila og þeir
beðnir um sömu hluti? Svar við þessu er einfalt.
Vegna þess að samvinnuhreyfingin er þekkt fyrir að
koma til aðstoðar þegar á bjátar í atvinnumálum
þjóðarinnar víðs vegar um land. Hún hefur verið sá
bjargvættur sem fólkið hefur getað treyst á þegar
mest á reynir. Hún hefur tekið að sér rekstur
fyrirtækja sem einkaaðilar hafa gefist upp við að reka
og fyrir það hefur hún hlotið ámæli og vegna þess
hefur verið ráðist hatramlega gegn henni af tals-
mönnuni einkaframtaksins. Hún er sökuð um að
sölsa undir sig og gleypa fyrirtæki og drepa niður alla
samkeppni.
Þeir sem best til þekkja vita hvetfnikil þversögn
felst í slíkum áróðri.
Dagsbrúnarmenn þekkja eðli samvinnuhreyfing-
arinnar og því ekki undarlegt að þeir leiti eftir
viðræðum við hana, þeir skilja mátt þess að standa
saman.
Samvinnuhreyfingin hlýtur að taka þessi mál til
frekari umfjöllunar eftir að hafa fundið svo eindreg-
inn vilja fjölda manna sem á hana treystir. En
jafnframt er ábyrgð stjórnenda samvinnuhreyfingar-
innar mikil. Þeirra er að vita, að öll kurl séu komin
til grafar í máli þessu og að hér sé unr raunverulegan
feng fyrir samvinnuhreyfinguna að ræða.
rrr? Föstudagur 29. nóvember 1985 8
LlLÍ Vettvangur
Haraldur Ólafsson alþingismaður:
Okurstarfsemin er merki
um sjúkt samfélag
Hér fer á eftir ræða sem Haraldur Ólafsson flutti á Alþingi er okurmáiin voru þar tif
umræðu:
■ Ég vil þakka þá umræðu
sem hér hefur verið efnt til. Ég
vil taka undir þakkir til upp-
hafsmanns þessara umræðna
fyrir að liafa lagt fram skýrar
og grcinilegar spurningar og
eins vil ég þakka ráðherrum
fyrir skilmerkileg svör þótt
maður hljóti á hinn bóginn að
undrast dálítið þá furðulegu
rósemi sem hæstv. ráðherrar
sýndu gagnvart því mikla máli
sm héreráferðinni. Þvíað hér
er nefnilega ekki um neitt
smámál að ræða, ekki einhvers
konar pólitískt bitbein sem
hægt er að velta sér upp úr í 2-3
daga með gagnkvæmum ásök-
unum um hvort þessi stjórnin
eða hin hafi verið betri eða
verri. Hérerumaðræðamiklu
alvarlegra og stærra mál en
svo,
Hér er um að ræða grund-
vallaratriði í íslensku þjóðfé-
lagi. Hér er um að ræða hvort
við erurn að fást við samfélag
sem er þegar orðið það sjúkt
að einhvers konar hrossalækn-
ingar til skamms tíma duga
skammt eða ekki. Ég held að
ríkisstj. og Alþingi og reyndar
þjóðin öll verði að gera sér
grein fyrir því að vandinn er
ekki bara nokkrirokurlánarar.
Vandinn nær miklu lengra.
Hann nær inn á langflest svið
íslensks þjóðfélags, ekki bara
efnahagslífs heldur einnig allra
samskipta, allra krafna, allra
þeirra atriða sem gera þjóðfé-
lag að þjóðfélagi. Hér er um
að ræða éitt af því sem hvað
mest sundrar í samfélagi sem
hér hcfur verið reynt að byggja
upp á lýðveldistímum, samfé-
Ittgi þar sem jöfnuður og rétt-
sýni hefur verið a.m.k. í orði
kveðnu haft að leiðarljósi.
Þrjár þjóðir
Fyrir nokkrum vikum átti ég
tal við einn af reyndustu
bankastjórum þessa lands,
mann sem hefur í áratugi haft
mjög náin samskipti við fólk af
öllum stéttum og af öllum
landshornum. Við vorum að
ræða um þær fullyrðingar að
hér væru komnar tvær þjóðir,
hinir ríku og hinir fátæku.
Hann sagði: „Þetta er ekki
rétt. Það eru ekki tvær þjóðir
í landinu, það eru ekki tveir
hópar, þeir eru þrír. í fyrsta
lagi höfum við hóp sem ég
met“ - og ég vitna til orða hans
- „á u.þ.b. fimmtung þjóðar-
innar. Sá hópur hefur það
mjöggott. Hann hefurpeninga
í ríkum mæli, hann nýtur fríð-
inda og aðstöðu og hann hefur
yfirleitt tögl og hagldir á mörg-
um sviðum fjármálalífs þjóðar-
innar.
Síðan höfum við 20% sem
eru öreigar, algerir öreigar,
fólk sem á ekki neitt. Þær
eignir, sem það á, eru svo langt
frá því að duga fyrir skuldum.
Þetta er sá hópur sem mest er
um talað. Hann er fjölmennur.
Fimmtungur þjóðarinar er
enginn smáhópur og þennan
hóp erum við að fást við. Það
er þessi hópur sem kemur til
okkar bankamannanna. Það
er þetta fólk sent leitar til
okraranna. Það er þetta fólk
sem er í stöðugum vandræðum
með eigur sínar eða kannski
ættum við heldur að orða það
eignaleysi.
Loks er afgangurinn, sem
sagt um 60%. Það er launafólk
landsins. Það er það fólk sem
er milli fátæktar og bjarg-
álna.Það er það fólk sem,
borgar skattana, það er það
fólk seni heldur gangandi hin-
um ríku og að nokkru leyti
hinum fátæku. Þetta er sá hóp-
ur sem byrðarnar ber, þar eru
breiðu bökin, þ.e. í hópi launa-
fólks landsins."
Neytendur borga
Þegar fréttist unt þá víðtæku
og næstum því ótrúlega víð-
tæku okurstarfsemi sem fram
fer hér í landinu kom mér
þetta í hug. En það er fleira
sem þarf að athuga í því sam-
bandi. í fyrsta lagi: Hverjir eru
það sem fá slík lán? Nú veit ég
ekki og hef ekki nákvæmar
fregnir af einstökum viðskipta-
vinum þess aðila sem einkum
er verið að rannsaka og ég held
eingöngu verið að rannsaka
nú. En skv. fréttum í fjölmiðl-
um eru það aðallega tveir
hópar. Það er annars vegar
fólk í vandræðum, það er fólk
úr þessum þriðja hópi, þessum
lægsta fimmtungi þjóðarinnar.
Fólk sem er í algerum vand-
ræðum grípur til hverra ör-
þrifaráðanna á fætur öðrum,
fólk sem kannski á ekki
„skilið" að eiga neitt, en
allavega reynir eftir megni að
halda í þá sjálfsvirðingu sem er
fólgin í því að vera ekki á
bænum. Hinir, sem þangað
leita, eru þá minni atvinnurek-
endur, innflytjendur af ýmsu
tagi, menn sem í góðæri hafa
ntöguleika á því að umsetja
vöru mjög hratt þannig að
hægt er að greiða háa vexti
með því að Ieggja þeim mun
meira á vöru. I þvt tilfelli eru
það neytendur sem borga og
væri fróðlegt að vita hvaða
áhrif slík lánaviðskipti hafa á
verðlag í landinu.
En þá vaknar sú spurning í
sambandi við innflutning hvort
ekki sé næsta óeðlilegt að leita
þurfi til aðila sem lána upp á
100-150 og jafnvel 200% og
menn taki þau lán í þeirri von
að unnt sé að ná því inn á
skömmum tíma. Það hlýtur að
stafa af því að annar lánamark-
aður er óhagstæður eða lokað-
ur. Ég held að reglur um
vörukaupalán þurfi að taka til
athugunar. hvort þær eru með
þeim hætti að ýmsar vöruteg-
undir og ýmsir aðilar, sem
þurfa á því að halda að leysa
út vörur, eigi ekki kost á slík-
um lánum. Það held ég að sé
mjög mikilvægt atriði í þessu
sambandi að athuga hvernig
þeim málum er háttað.
Skattfrjálsar tekjur
Svo að ég taki nú upp þráð-
inn frá upphafinu lít ég á þetta
sem merki um sjúkt samfélag,
ég lít á þetta sem merki um
sjúkt efnahagslíf og við hljót-
um að spyrja okkur: Er ekki
full ástæða til að taka á þessu
máli, ekki bara með því að elta
einhverja seka. Það er svo
auðvelt í þjóðfélagi að grípa
einhvern sem er sekur, dæma
hann og síðan er málið búið. I
svona tilvikum þýða ekki nein
slík brögð. Ríkisvaldið hlýtur
að grípa í taumana og spyrja
sjálft sig: Hvað getum við gert
til að koma í veg fyrir þetta?
Hvað getum við gert til að
koma á heilbrigðu efnahagslífi
og þar með heilbrigðu þjóðlífi?
Ég vil fagna þeim upplýsing-
um sem fram komu um aðgerð-
ir sem í undirbúningi eru og
þeim frumvörpum sem boðuð
eru varðandi t.d. verðbréfa-
og skuldabréfasölu og viðskipti
með það. Það er enginn vafi á
því að slíkar reglur þarf að
herða og þær geta haft veruleg
áhrif.
En það er ekki nóg. Ég held
að samfara þessu verði að búa
svo um hnútana að arður af fé,
sem er fram yfir eðlilega og
lögfesta vexti, sé framtalsbær
og skattlagður. Það er næsta
óeðlilegt að maður þurfi að
greiða af launum fyrir hverja
einustu vinnustund sem hann
vinnur en geti hins vegar haft
fjármagn í umferð sem veitir
honum kannski margföld laun,
margfalda umbun, og eigi það
skattfrjálst. Þetta hlýtur að
teljast mjög óeðlilegt fyrir-
komulag, og ákaflega skamm-
Ríkið borgar
■ Eitt helsta vandamál í ís-
lensku efnahagslífi er að verða
setningin: „Ríkið borgar".
„Borgin borgar", „Bærinn
borgar". Það er með þessu
hugarfari sem helstu postular
einkaframtaksins fara út í at-
vinnurekstur. Það er með
þessu hugarfari, sem menn
kaupa vélar og skip án þess að
leggja fram krónu af eigin fé.
Og það er með þessu hugar-
fari, sem krakkarnir stúta
Ijósaperum í Ijósastaurum um
allt land og nánast éta síma-
klcfa með húð og hári.
Skyldur þjóðfélagsins
Nú vill svo til, að þjóðfélag-
inu ber í raun engin skylda til
þess að sjá til þess, að einhver
Jón Jónsson geti keypt sér
togara allan á lánum. Dæmi
eru til þess á undanförnum
árum, að menn hafi fengið allt
að 105% af kaupverðinu að
láni. Nú standa þessir sömu
menn uppi og undrast það,
hvað fjármagnskostnaður er
orðinn mikill. Þeir heimta
styrki úr opinberum sjóðum
og því er ver, þeir sjóðir eru til
og það alltof margir. Það vill
einnig svo til. að þjóðfélagið
hefur ekkert með það að gera
þóttfólk vilji byggja sér einbýl-
ishús. Lánakerfi Húsnæðis-
stofnunarinnar er vissulega
fyrir hendi, en það er ekki á
ábyrgð þjóðfélagsins þótt fólk
reisi sér hurðarás um öxl og
fari út í að byggja 400 fermetra
einbýlishús með öllu á kannski
35 þús. króna mánaðarlaun-
um. Það var enginn sem sagði
að allir gætu byggt yfir sig 400
fermetra einbýlishús. Það
stendur hvergi í lögum, að
íslendingar eigi að búa í 400
fermetra einbýlishúsum.
Hafskipsmál
Það stendur heldur hvergi í
lögum, að eigendur Hafskips
eigi endilega að eiga skipafé-
lag. Það er ekki á ábyrgð
þjóðfélagsins. Og eitt er víst:
Eigendur Hafskips ætluðu ekki
að deila hagnaði í jöfnum hlut-
föllum með okkur hinum. Það
er hins vegar nokkuð ljóst, að
þeir ætla að deila tapinu á
okkur. Og það sem verra er,
stöku ráðherrar segja, að það
verði ekkert tap, af því að
skuldirnar falli á ríkisbanka,
Útvegsbankann.
Virðing fyrir sameigninni
Hugarfar verðbólguáranna
er langt í frá horfið af sjónar-
sviðinu. Bara það eitt, að
hvergi er hægt að reisa einfalda
símaklefa fyrir almenning, án
þess að þeir séu eyðilagðir,
nánast áður en búið er að
koma þeim fyrir segir alla
söguna. Ríkið borgar. Nú er
það svo að við höfum komið
okkur saman um vissa grund-
vallarþjónustu og samneyslu,
menntun - samgöngur og heil-
brigðismál. Það er ekki ótrú-
legt, að virðing fólks fyrir sam-
neyslunni hafi farið stórlega
þverrandi á síðustu tímum.
Tvískinnungur þeirra, sem
hæst hafa gagnvart kerfinu er
makalaus. Annars vegar for-
mæla þeir því og vilja burt og
reyna með öllum mögulegum
ráðum að komast hjá því að
greiða skatta til sameignarinn-
ar, og hins vegar gera þeir
kröfur um fyrsta flokks þjón-
ustu, sem ekki má kosta neitt.
Menn vilja fá fullkomna
kennslu og heilbrigðisþjónustu
og malbikaðan hringveg. Þeir
vilja fá 85 til 90% af kostnaði
við að byggja 400 fermetra hús
yfir sig og sína lánuð til hundr-
að ára eða svo og koma gjarn-
an á Range Rovernum niður í
Ráðgjafarþjónustu Húsnæðis-