NT - 03.12.1985, Síða 8

Málsvari frjálslyndis,
samvlnnu og félagshyggju
Útgefandi: Núlíminn h.f.
Rilstj.: Helgi Pétursson
Ritsljórnarfulltr.: Niels Árni Lund
Framkvstj.: Guðmundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrimur Gislason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavik.
Simi: 686300. Auglýsingasimi: 18300
Kvöldsimar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjörn
686392 og 686495, tæknideild 686538.
Setning og umbrol: Tsknideild NT.
Prentun: Blaöaprent h.f.
Kvöldsimar: 686387 og 686306
Verð f lausasölu 35 kr.og 40 kr. um heigar. Áskrift 400 kr.
r
Raunvextir
■ Því verður ekki trúað, að almenningur í þessu
landi vilji hverfa aftur til þess tíma, er vextir voru
neikvæðir. Þá var fjármagn fært til í stórum stíl frá
sparifjáreigendum til þeirra, sem stóðu í fram-
kvæmdum og húsbyggingum og brann upp á verð-
bólgubáli, sem litlu munaði að eyddi byggð hér á
landi. Raunvaxtastefna hefur verið tekin upp og það
hefði átt að gera fyrir löngu.
Hér er vakin athygli á grein eftir Bolla Héðinsson,
hagfræðing, í blaðinu í dag. Þar bendir hann réttilega
á að lýðskrumarar notfæri sér ástandið, blandi saman
þrem óskyldum atriðum íslenskra peningamála og
hrópi svo um torg að hverfa verði frá raunvaxtastefn-
unni. Þessi þrjú atriði séu hæð vaxtanna, okur og
vandi húsbyggjenda. Bolli bendir á, að framboð og
eftirspurn ráði ávöxtunarkjörum á fjármagni og því
séu vextir háir nú. Eini möguleiki á að lækka vexti
sé að draga úr eftirspurninni eftir fjármagni og það
verði ekki gert með einföldum stjórnskipunum.
Okur hverfur úr sögunni þegar löglegum innláns-
stofnunum verður kleift að anna eftirspurn eftir
fjármagni með nægjanlega háum vöxtum, segir Bolli
í grein sinni. Skiljanlegastir eru erfiðleikar þeirra,
sem stóðu i húsbyggingum í þann mund, sem
raunvaxtastefna var tekin upp. Þótt aldrei hafi verið
gert eins mikið í húsnæðismálum til þess að létta
byrðarnar og í tíð núverandi félagsmálaráðherra,
þarf meira að koma til. Stærsti vandinn þar er að gera
fólki kleift að greiða niður fjárfestingu í íbúðarhús-
næði á a.m.k. 40 árum. Og Bolli Héðinsson segir
ennfremur í grein sinni.
„Háir vextir eiga að koma öllum þorra launþega
til góða, fremur en lágir vextir. Kannanir, sem fram
hafa farið á uppruna sparifjár, sýna að lang stærsti
hluti þess kemur frá almenningi, sem þannig nýtur
góðs af háum vöxtum. Almennt séð hlýtur það að
vera hagur launafólks að hafa möguleika á að safna
fé til kaupa á tilteknum vörum og láta vextina vinna
með til að ná settu marki. Þetta gildir um kaup á
flestu nema íbúðarhúsnæði, þar sem varð að koma
til sérstakar ráðstafanir hins opinbera. Verðbólguár-
in brengluðu svo verðmætaskyn fólks, að sjálfsagt og
eðlilegt þótti að græða á því að skulda, en tapa á því
að spara. Með hækkuðum vöxtum hefur þessu
loksins verið snúið við.
Það skýtur því skökku við að samtök launafólks
skuli setja fram kröfu um lægri vexti í stað þess, að
einbeita sér að húsnæðislánakerfinu og krefjast
úrbóta þar.“
Jón Kjartansson
■ Með Jóni Kjartanssyni er genginn mikili Siglfirð-
ingur. Þar fæddist hann fyrir 68 árum og starfaði um
langt skeið, meðal annars sem bæjarstjóri á miklum
erfiðleikatímum á Siglufirði eftir að síldin hvarf. Þótt
Jón flyttist til Reykjavíkur og tæki þar við umfangs-
miklu ríkisfyrirtæki sinnti hann alla tíð margvíslegum
störfum fyrir Siglufjörð.
Með Jóni Kjartanssyni er genginn mikill samvinnu-
og framsóknarmaður. Hann var formaður Fram-
sóknarfélags Siglufjarðar. í miðstjórn Framsóknar-
flokksins, varaþingmaður og síðar þingmaður og
hann sat í blaðstjórn Tímans og í stjórn Blaðaprents
hf.
Með Jóni Kjartanssyni er genginn hlýr og stóhuga
maður sem við minnumst með söknuði og þökk.
Þriðjudagur 3. desember 1985 8 .
IlL Vettvangur
Bolli Héðinsson:
- lýðskrumarar ganga á lagið
Það væri dæmigerð „íslensk“ efna-
hagsaðgerð að fyrirskipa bönkum að
lækka vexti án þess að tekist væri á við
orsakir hinna háu vaxta
■ Raunalegt hefur verið upp
á að horfa í „vaxtaumræðunni“
hvernig lýðskrumarar hræra
saman a.m.k. þremur óskyld-
um atriðum íslenskra peninga-
mála og hrópa um torg að
brýna nauðsyn beri til að
hverfa frá raunvaxtastefnu.
Hin þrjú óskyldu, en þó tengdu
atriði eru:
1. Hæð vaxta.
2. Okur
3. Vandi húsbyggjenda.
I.Hæðvaxta
Hvort sem mönnum líkai
betur eða verr þá ræður fram-
boð og eftirspurn eftir pening-
um ávöxtun fjármagns. Fái
innlánsstofnanir ekki að halda
uppi nægjanlega háum
vöxtum í samkeppni við aðrar
sparnaðarleiðir gerir það
að verkum að peningarnir
streyma þaðan út og í annað
form sparnaðar. Frá því í
seinna heimsstríði hefur sparn-
aður íslendinga að mestu verið
geymdur í íbúðarhúsnæði.
Hins vegar hefur bönkum ver-
ið komið á fót til að sjá til þess
að fjármagni því sem þar er
varðveitt sé ráðstafað til arð-
vænlegri framkvæmda til fram-
tíðarheilla.
Pað væri dæmigerð
„íslensk" efnahagsaðgerð að
fyrirskipa bönkum að lækka
vexti án þess að tekist væri á
við orsakir hinna háu vaxta.
Pannig er ríkisstjórninni í lófa
lagið að láta vexti lækka, ekki
með tilskipunum, heldur með
því að ráðast að rótum vandans
og draga sjálf úr eftirspurn
eftir fjármagni.
Pví miður fór svo að vextir
voru ekki hækkaðir fyrr en
þeir voru gefnir „frjálsir". Það
tvennt þarf þó ekki að fara
saman, því fyrir löngu hefði átt
að vera búið að hækka vexti og
láta þá breytast jafnt hjá öllum
innlánsstofnunum.
2. Okur.
Jarðvegur okurlánastarf-
semi er aðeins til staðar þegar
framboð fjármagns er tak-
markað en eftirspurn mikil.
Eina leiðin til að koma í veg
fyrir að slík starfsemi nái að
þrífast er auðvitað að gera
Íöglegum innlánsstofnunum
kleift að anna eftirspurn eftir
lánsfé með nægjanlega háum
vöxtum. Segja má að ekki sé
komið fullt jafnræði á, milli
lántakenda og lánveitenda fyrr
en sá síðarnefndi sárbænir fólk
um að taka hjá sér lán. Vilji
hinsvegar enginn lánin, þá
lækka vextirnir. Þessi framtíð-
arsýn kann að þykja fjarlæg,
en þarf ekki að vera það,
hækki vextirnir nógsamlega.
3. Vandi húsbyggjenda
E.t.v. var það gjaldþrot sér-
eignastefnunnar í húsnæðis-
málum þegar lántakendur
þurftu að fara að greiða af
lánum með jafn verðmiklum
krónum og lánin voru tekin á.
Séreignastefnan sem langflest-
ir aðhyllast byggðist á því að fjár-
munir væru fluttir frá sparifjár-
eigendum til lántakenda,
margir þeirra voru hús-
byggjendur.
Hin snöggu umskipti sem
urðu þegar skipti úr
neikvæðum vöxtum yfir í raun-
vexti, hafa valdið þeim sem
eru að koma upp þaki yfir
höfuð sér, ómældum erfiðleik-
um. Þrátt fyrir að mikið hafi
verið gert til aðstoðar, er það
hvergi nærri nóg. Nauðungar-
uppboð og gjaldþrot einstak-
linga eru fleinn í holdi þjóðar-
innar svo gera verður enn frek-
ari ráðstafanir til bjargar. Slík-
ar ráðstafanir væru fyrst og
fremst fólgnar í lánveitingum
til nægjanlega langs tíma, til
að létta greiðslubyrðina.
Til skamms tíma þótti ekk-
ert sjálfsagðara heldur en að
hver sá sem réðist í byggingu
eða kaup á íbúðarhúsnæði,
ætti eignina skuldlausa innan
4-5 ára þótt sá hinn sami gæti
( e.t.v. búið í húsinu í hálfa öld
eða svo. Slíkt er eðlilega ekki
nokkur hemja og eðlilegt að
greiða þurfi af fjárfestingu í
íbúðarhúsnæði í a.m.k. 40 ár.
Ríkisvaldið eitt er þess um-
komið að ráðstafa fjármagni
svo langt fram í tímann og
verður því að gera enn betur
en þegar er að gert, svo
ekki dragi enn frekar en orðið
er úr siðferðisþreki þjóðarinn-
ar. Til að ná slíku fram þarf
e.t.v. skipulagsbreytingu á
lánamálum húsnæðiskaup-
enda, e.t.v. væri rétt að eftir-
stöðvar lána hins opinbera í
íbúðarhúsnæði væru gerðar
upp í hvert sinn sem húsnæði
Jarðvegur okurlánastarfsemi er aðeins
til staðar þegar framboð fjármagns er
takmarkað en eftirspurn mikil
Verðbólguárin brengluðu svo
verðmætaskyn fólks að sjálfsagt og
eðlilegt þótti að græða á því að skulda
en tapa á því að spara. Með hækkuðum
vöxtum hefur þessu loksins verið snúið
við
Er landið
okkarallra?
■ Nú verður Alþingi að taka
af skarið. Það er löngu orðið
tímabært að eignarréttur ís-
lenska ríkisins á þeim lands-
svæðum sem eignarheimildir
finnast ekki fyrir verði stað-
festur með lögum. Það er ekki
þolandi lengur að landeigend-
ur og hreppsfélög geri eignar-
kröfu til hálendissvæða, sem
hafa aldrei tilheyrt einstökuni
mönnum eða hópum, í þeirri
von að geta hugsanlega gert
sér féþúfu úr þessari sameigin-
legu þjóðareign.
Eignarnám á vafasömum
forsendum
Þau eru næstum óteljandi
deilumálin sem hafa sprottið
Whmhi
af gegndarlausum kröfum
þeirra sem eiga land að afrétt-
um. Mikið vill meira. Eignar-
nám á vafasömum forsendum
hefur kostað þjóðarbúið stórfé
á undanförnum áratugum og
líklegt þykir að ekki sé úti
ævintýri. í slíkum tilfellum er
ekki einungis um hefðbundin
afnot að ræða eins og beitar-
og veiðirétt, heldur er einnig
teflt um framíiðarnýtingu stór-
kostlegra náttúruauðlinda.
Krónur og aurar skipta miklu,
því verður ekki neitað, en
þetta eignarréttarmál er ekki
síður mikilvægt út frá þeim
sjónarhóli að það endurspeglar
baráttu milli yfirgangsminnih-
luta og aðþrengds meirihluta.
Hver sem á heimili í þéttbýji
kannast við sívaxandi tilhneig-
ingu landeigenda til að krefjast
endurgjalds fyrir takmörkuð
afnot af landsins gæðum. Það
þarf víst ekki að fjölyrða um
það hvernig veiðiréttur í ám og
vötnum hefur verið afskræmd-
ur í framkvæmd þannig að
íslendingum er ekki lengur
kleift að njóta stangveiði á
sanngjarnan hátt. Veiðiréttur
á fugla er nýlega orðinn bitbein
vegna tilrauna landeigenda til
að koma á sömu skipan í þeim
efnum og gildir varðandi
fiskinn. Lögreglu hefur verið
sigað á rjúpnaveiðimenn þegar
alls hefur verið óljóst hvort að
landeigendur hafa í raun staðið
undir því nafni. Víða verða
þéttbýlisbúar að reiða upp
peningaveskið til þess að geta
sett niður lítið tjald eða tínt
nokkur ber. Það ber að muna
að í öllum nefndum tilfellum
er kostnaður landeigenda eng-
inn og áhugi þeirra á að nýta
umrædd náttúrugæði beint til
eigin þarfa enn minni.
Hamslaus græðgin
Þar sem ljóst er að íbúar
þéttbýlis hafa á tiltölulega
skömmum tíma verið sviptir
fyrri möguleika á að kynnast
margrómaðri fósturjörð af eig-
in raun, jafnvel þó að í stuttum
sumarleyfum sé, þá er ekki að
undra þó margir vilji spyrna
við fótum. Eignarréttur á há-