Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.2004, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 25. september 2004 | 13
Blómaskeið íslenskrar framúrstefnu írokki, þess sem menn kalla progressiverock eða bara prog, var í upphafi átt-unda áratugarins. Af þeim plötum sem
út hafa komið hér á landi eru fáar eftirsóttari en
plötur sem komu út á árunum 1972 og ’73; Magic
Key með Náttúru og What’s
Hidden There með Svanfríði
sem komu út 1972 og Ice-
cross með samnefndri sveit
sem kom út 1973. Segir sitt
um gæði tónlistarinnar að
ytra hafa menn verið iðnir við að gefa þessar plöt-
ur út í fullkomnu leyfisleysi. Kóreskt fyrirtæki
hefur gefið út Magic Key, Icecross hefur verið
endurútgefin nokkrum sinnum, á vínyl og diskum,
af ítölskum og enskum fyrirtækjum, og Svan-
fríður er til í ýmsum útgáfum líka, tveimur á disk
og einni nýrri á vínyl.
Svanfríður var stofnuð snemma árs 1972 af
þeim Pétri Kristjánssyni, Birgi Hrafnssyni gít-
arleikara, Sigurði Karlssyni trommuleikara og
Gunnari Hermannssyni bassaleikara. Hljóm-
sveitin þótti villt á tónleikum og fékk mikinn með-
byr, nóg að gera, enda segir sagan að árið 1972
hafi Svanfríður leikið á 265 tónleikum og böllum.
Öll spilamennskan skilaði sér þegar haldið var í
hljóðver því ekki tók það sveitina nema 36 tíma að
taka upp breiðskífu í Majestic-hljóðverinu í Lund-
únum. Takkamaður var Roger Wilkinson, en sér-
legur aðstoðarmaður og aukameðlimur í sveitinni
á plötunni var Sigurður Rúnar Jónsson, Diddi
fiðla, sem spilaði á fiðlu, píanó, flautu og Moog-
hljóðgervil.
Hljóðfæraleikur á plötunni er til fyrirmyndar,
trommuleikur í hæsta gæðaflokki, enda Sigurður
talinn einn besti trommuleikari landsins á þeim
tíma, bassaleikur Gunnars líka og Birgir fer á
kostum á gítarnum, eins og heyra má til að mynda
í upphafslaginu, The Woman of Our Day, sem er
með einkar súrum kaflaskiptum og glimrandi
skælifetlagítarsólóum, en einnig er hann í miklu
stuði í What Now People Standing By svo dæmi
séu tekin. Framlag Sigurðar Rúnars er líka mik-
ilsvert, til að mynda fiðluleikurinn í Please Bend,
píanóleikur í Give Me Some Gas og fleiri lögum og
svo leikur hans á Moog-flautu sem gefur mikinn
prog-keim.
Það heyrist glöggt á skífunni að þeir félagar
hafa verið vel með á nótunum með það sem var að
gerast í rokki vestan hafs og á Bretlandseyjum,
heyr til að mynda raddirnar í The Mug og hippa-
legan millikaflann. Þeir voru þó ekki bara að pæla
í „proggi“, því eins og þeir muna sem sáu Svan-
fríði á tónleikum og böllum var oft stutt í hrein-
ræktaða rokkkeyrslu eins og heyra má í laginu
My Dummy áður en Sigurður Rúnar birtist með
Moog-inn. Lokalagið, sem heitir einfaldlega Fin-
ido, er eftir Sigurð, frjálslegt spunalag, heldur
laust í reipunum kannski, en prýðis endir á magn-
aðri plötu. Textar á plötunni eru allir eftir Róbert
Árna Hreiðarsson og býsna góðir.
What’s Hidden There kom út haustið 1972 og
þótt henni hafi verið illa tekið á Gufunni voru
menn hrifnir af henni uppi á Velli og þar hafði
Svanfríður vinninginn í vinsældakeppni milli
What’s Hidden There og Magic Key Náttúru.
Vorið 1973 gaf hljómsveitin svo út smáskífu með
tveimur lögum eftir Gylfa Ægisson sem varð gríð-
arlega vinsæl, en þá var annars konar tónlist spil-
uð.
Eins og getið var er plata Svanfríðar fáanleg á
Netinu á vínyl og geisladisk, en rétt að benda
áhugasömum á að þeir sem gerðu plötuna fá ekki
krónu fyrir seld eintök, enda útgáfan í óþökk
þeirra. Pétur Kristjánsson vann að endurútgáfu
plötunnar meðal annarra verka áður en hann féll
frá svo sviplega. Vonandi taka félagar hans úr
Svanfríði upp þráðinn og koma þessu meist-
araverki íslensks prog-rokks út að nýju.
Íslensk framúrstefna
Poppklassík
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is
Ellefu lög sem aldrei hafaheyrst áður opinberlega
verða meðal efnis á væntanlegri
tíu ára afmælisútgáfu Matador á
plötu bandarísku hljómsveitarinnar
Pavement, Crooked
Rain, Crooked Rain.
Platan, sem kemur út
26. október, verður tvö-
föld og mun innhalda 14 viðbót-
arútgáfur af lögunum á plötunni,
auk upptöku sem Pavement gerði
fyrir útvarpsþátt Johns Peels á
BBC Radio 1. Þá mun fylgja út-
gáfunni 40 blaðsíðna bæklingur.
„Maður hefði nú örugglega sett sig
upp á móti þessu, ef ekki hefði
verið fyrir metnað þeirra hjá
Matador. Þeim virðist mikið í mun
að gera úr þessu einhverja klassík.
Ég meina 40 blaðsíður. Ekki vissi
ég að hægt væri að skrifa svona
mikið um okkur,“ sagði Stephen
Malkmus, fyrrverandi forsprakki
Pavement.
Crooked Rain, Crooked Rain er
mest selda plata Pavement en hún
hefur selst í 234 þúsund eintökum
í Bandaríkjunum einum.
„Sumt af þessu efni fór ekki á
plötuna vegna þess einfaldlega að
það var ekki nógu gott, og er það
ekki heldur í dag,“ segir Malkmus
hreinskilinn. „En svo er annað
þarna sem er ansi svalt, lög sem
hefðu alveg átt heima á plötunni.“
Pavement hætti 1999, eftir Terr-
or Twilight. Malkmus segir að
ekkert standi í vegi fyrir því að
sveitin taki aftur upp samstarf, en
efast þó um að það eigi eftir að
gerast á næstunni. Malkmus segir
að Matador-útgáfan gæti hæglega
gefið út aðra eins endurútgáfu af
Brighter Than Corners frá 1997,
enda sé til mikið af góðum lögum
frá þeim tíma.
  
Breska grallaratríóið Super-grass ætlar að hefja vinnu á
nýrri plötu í næsta mánuði, sem
verður þeirra
fimmta í röð-
inni. Upp-
tökur fara
fram í hljóð-
veri sem
sveitin er að
láta koma
upp fyrir sig í
Norður-
Frakklandi.
„Við höfum
áhuga á því að búa til okkar eigin
hljóm og viljum ekki lengur að það
sé greinilegt í hvaða hljóðverum
við tökum upp plötur okkar.“ Sup-
ergrass komst í lagasmíðagírinn er
hún samdi tvö lög fyrir safnplöt-
una Supergrass is 10 sem kom út
fyrr á árinu.
  
Hægt er að nálgast nýjustuplötu REM í heild sinni á
vefsetrinu MySpace.com. Með því
að fara inn á myspace.com/rem má
heyra öll lögin af plötunni Around
the Sun tvær næstu vikurnar, eða
allt þangað til hún kemur formlega
út. Þetta er í fyrsta sinn sem heil
plata er gerð aðgengileg með leyfi-
legum hætti á Netinu. Aðstand-
endur MySpace.com halda fram að
þetta sé einhver áhrifaríkasta aug-
lýsing sem listamenn geta hugsað
sér en um 4 milljónir eru skráðir
notendur að umræddri síðu. Er
spáð að þessi kynningarleið á nýj-
um plötum eigi eftir að ryðja sér
til rúms í miklum mæli í framtíð-
inni.
Pavement
R.E.M.
Supergrass
Erlend
tónlist
S
viplegt fráfall Péturs Kristjáns-
sonar kom öllum í opna skjöldu
enda maðurinn með afbrigðum
fjörmikill og líflegur; það datt eng-
um í hug sem hitti hann á förnum
vegi annað en hann ætti eftir
verða allra karla elstur, svo mikil var lífsgleðin.
En þó ekki hafi hann náð háum aldri skiluðu
fáir öðru eins dagsverki og hann í íslenskri
rokksögu, sté fyrst á svið tíu ára
gamall og var í fjölda hljómsveita
upp frá því.
Pétur var þekktastur fyrir fjör-
ið, hann var mikill stuðbolti og hafði gaman af
að skemmta fólki, syngja fjöruga skemmtilega
tónlist. Hann var líka gefinn fyrir alvarlegri
tónlist, meiri framúrstefnu, og var til að mynda
í tveimur af helstu framúrstefnusveitum átt-
unda áratugarins á Íslandi, Náttúru og Svan-
fríði, þótt rokkið hafi jafnan verið í hávegum.
Með tónlist í blóðinu
Pétur Wigelund Kristjánsson var með tónlist í
blóðinu; sonur Kristjáns KK Kristjánssonar,
saxófónleikara og leiðtoga KK Sextettsins,
einnar helstu og vinsælustu hljómsveitar Ís-
lands á sjötta áratugnum, og Erlu Wigelund.
Það var einmitt fyrir faðernið sem hann var
fenginn til að spila með hljómsveit í fyrsta sinn,
spilaði á gítar á skólaskemmtun tíu ára gamall,
enda fannst mönnum að sonur KK hlyti að
kunna eitthvað fyrir sér.
Pétur ólst því upp við tónlist en féll gersam-
lega fyrir henni þegar Bítlaæðið barst til Ís-
lands, safnaði hári og var síðhærður upp frá
því. Fjórtán ára gamall var hann kominn í
fyrstu alvöru hljómsveitina sína, var bassaleik-
ari í Pops, sem spilaði í fyrsta sinn í pásu hjá
hljómsveitinni Strengjum í Laugalækjarskóla
vorið 1966 og síðar í pásum hjá frægari hljóm-
sveitum eins og Hljómum og svo einir síns liðs.
Eftir því sem meira var spilað veturinn 1966/67
fóru einkunnir Péturs dalandi, en fram að því
hafði hann verið fyrirmyndar nemandi. Á fræg-
um tónleikum Bendix og Tóna í Austurbæj-
arbíói vorið 1967 varð uppþot er rafmagnið var
tekið af húsinu til að stöðva bítlið. Lögregla var
kölluð á vettvang og handtók hóp ungmenna,
þar á meðal Pétur, og foreldrar hans urðu að
sækja hann á stöðina. Þótt Pétur hafi verið
saklaus af óeirðum varð þetta til þess að hann
var sendur til Danmerkur í sumarskóla og síð-
an í Núpsskóla um haustið.
Rokkvika í Lundúnum
Áður en haldið var vestur í Dýrafjörð fékk Pét-
ur að eyða viku í Lundúnum þar sem hann
sökkti sér í músíkina, sá Frank Zappa spila,
John Mayall, Spooky Tooth, Vanilla Fudge,
Traffic og fleiri framúrstefnusveitir. Það varð
bara til að æsa upp í honum tónlistaráhugann
og vorið 1968, er hann sneri aftur í bæinn, var
hann ekki lengi að endurvekja Pops með fé-
lögum sínum. Á þessum tíma var mikið spilað,
Pops spiluðu til að mynda í herstöðinni á Kefla-
víkurflugvelli á hverju föstudagskvöldi allan
veturinn 1968/69.
Fyrsta útgáfan sem Pétur gaf út og í raun
eina sólóskífan, því honum auðnaðist ekki að
ljúka við plötu sem hann var með í smíðum er
hann lést, var sjötomma sem hann tók upp með
Einari Vilberg og Gunnari Jökli Hákonarsyni,
Pétur spilaði á bassa og söng, Einar, sem
samdi lögin, á gítar og Gunnar Jökull á tromm-
ur. Sú plata var tekin upp á átta tímum í Lund-
únum, fjögur lög tekin upp en aðeins komu tvö
þeirra út, Vitskert veröld og Blómið sem dó.
Pétur lýsti því sjálfur svo eitt sinn að Nátt-
úra, Trúbrot og Ævintýri hafi verið í efstu
deildinni, en menn hafi verið á einu máli um að
Pops væri efnilegasta sveitin. Hann gat heldur
ekki staðist það þegar honum var boðið í fyrstu
deild, boðið að verða söngvari í Náttúru 1970.
Hann sló til og var í sveitinni næstu tvö árin
því að hann langaði að spila meira rokk.
Aftur leitaði hann til gamalla félaga og nú
varð til hljómsveitin Svanfríður sem spilaði
framúrstefnulegt rokk í ætt við það sem Pétur
hafði heyrt úti í Lundúnum og í Radio Luxem-
burg vestur á Núpi. Svanfríður, sem fékk nafn
sitt frá barstúlku í Glaumbæ, þótti villt sveit,
kraftmikil rokksveit, og fékk yfrið nóg að gera.
Hljómsveitin tók upp breiðskífu á mettíma
sumarið 1972, eins og greint er frá hér á síð-
unni, og svo smáskífu skömmu eftir áramót
1973.
Pelican, Paradís og Póker
Svanfríður leystist upp vorið 1973, á hátindi
vinsældanna, en Pétur var ekki lengi að stofna
aðra hljómsveit, kallaði á gamlan félaga, Björg-
vin Gíslason, og Pelican varð til. Sú sveit varð
snemma gríðarlega vinsæl og fyrsta platan,
Uppteknir, sem tekin var upp í Bandaríkjunum
í mars 1974, seldist metsölu, 11.000 eintök seld-
ust sem þótti býsna mikið á þeim tíma og þætti
reyndar harla gott í dag.
Enn var haldið út í upptökur í janúar 1975,
en þá voru amrískir umbar komnir í spilið,
fannst sveitin fantagóð, og gerðu henni ýmis
gylliboð. Pétur var þó með fætur á jörðinni,
vildi að sveitin ræktaði heimamarkað í stað
þess að bíða bara eftir að hjólin færu að snúast
úti. Svo fór að hann var rekinn úr sveitinni vor-
ið 1975 og þótti mikil tíðindi. Hann var þó ekki
af baki dottinn; daginn eftir að hann var rekinn
var hann farinn að æfa með nýrri hljómsveit,
Paradís.
Paradís var ekki lengi að vinna sér orð, 1976
var sveitin orðin vinsælasta hljómsveit landsins
og hélt þeim sessi fram á vetur 1977 að nokkur
uppstokkun varð á sveitinni í takt við hug-
myndir um sókn inn á erlendan markað. Úr
varð hljómsveitin Póker og hélt til Bandaríkj-
anna haustið 1978 með útgáfusamning í hönd-
unum en fyrir ýmsar sakir varð ekkert úr.
Tónlistin verður aukastarf
Eftir þetta varð tónlistin aukastarf hjá Pétri,
það er spilamennska með hljómsveitum, því
hann tók að selja tónlist sem hann sinnti meira
og minna til dauðadags, en einnig stýrði hann
útgáfumálum hjá Skífunni og Steinum og rak
um tíma eigin útgáfu, p.s. músík.
Þrátt fyrir annir í kaupmennsku söng Pétur
alltaf öðru hvoru með hljómsveitum, Pops hélt
til að mynda tónleika á hverju ári, og einnig
söng hann með hljómsveitinni Start frá áramót-
unum 1978/89 til 1983, en í þeirri sveit voru auk
hans Eiríkur Hauksson, Sigurgeir Sigmundsson
og Jón Ólafsson.
Eins og getið er í upphafi var Pétur Krist-
jánsson frægur fyrir það að vera skemmtilegur
og lífsglaður maður og gleymdist þá stundum
að hann var líka merkilegur músíkant. Hann
samdi kannski ekki lögin eða útsetti þau, en
hann var hvatinn að svo mörgu, hrinti verk-
efnum af stað og knúði menn áfram. Á langri
tónlistarævi kom hann að talsverðu af merki-
legri músík sem verður vonandi aðgengileg í
nánustu framtíð.
Merkilegur músíkant
Pétur Kristjánsson var frægur fyrir það að vera
skemmtilegur og lífsglaður maður og gleymdist
þá stundum að hann var líka merkilegur mús-
íkant. Hér er rifjaður upp tónlistarferill Péturs.
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is