Morgunblaðið - 27.08.2004, Blaðsíða 8

8 FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
GYLFI Þ. GÍSLASON
leystur undan öðrum skyldum þessa
jarðlífs.
Heilsa dr. Gylfa leyfði samt ekki að
hann sækti skólanefndarfundi síðustu
árin eða frá því að Ragnar Björnsson,
skólastjóri og stofnandi Nýja tónlist-
arskólans, lést í október 1998.
Hugurinn hvarflar enn lengra aftur
í tímann.
Sumarið 1962. Líklega í byrjun
ágúst. Sólin skein uppá hvern dag
eins og nú í ágúst. Eða þannig er
minningin. Ragnar geislar af gleði og
hugsjónaeldi þessa daga. Það liggur
við að hann dansi ballett svo fjaður-
magnað stígur hann til jarðar. Hvað
er á seyði? – Menntamálaráðherra,
Gylfi Þ. Gíslason, hefur boðað fáeina
tónlistarskólastjóra á nokkurra daga
rabbfundi með sér. (Ragnar var um
þetta leyti skólastjóri Tónlistarskól-
ans í Keflavík.) Gylfi ber undir þessa
menn hugmyndir um tónlistarskólana
í landinu og það í náinni framtíð.
Ragnar átti vart orð til að lýsa gáfum
þessa manns, skarpskyggni og fram-
sýni og – vogun. Hann var að und-
irbúa byltingu í tónlistarmenntun
landsmanna. – Og sá kunni nú að
vinna! Ekki of stór til að leita ráða,
spyrja og breyta. Vann hratt og
skýrt. Þeir sem hugsa skýrt, gera
flóknustu hluti einfalda í augum ann-
arra.
Þetta var upphafið af nýjum lögum
um tónlistarmenntun í landinu, er
gerbreyttu möguleikum hæfileika-
fólks út um allt land að stunda tónlist-
arnám.
Allir sem njóta máttu, minnast
veislusnilli menntamálaráðherrans
dr. Gylfa Þ. Gíslasonar. Hnitmiðuðum
smásögunum er glöddu andann og
auðguðu í senn.
Ég minnist persónulega yndislegra
stunda með hjónum, frú Guðrúnu Vil-
mundardóttur og dr. Gylfa, við ýmis
tækifæri.
F.h. Nýja tónlistarskólans og
sjálfrar mín þakka ég dr. Gylfa Þ.
Gíslasyni fyrir ómetanlegan stuðing.
Ekkju hans, frú Guðrúnu, sonum
þeirra og öðrum ástvinum votta ég
innilega samúð og bið þeim blessunar
í sorg sinni.
Sigrún Björnsdóttir.
Það er ekki ofmælt, að Gylfi Þ.
Gíslason hafi verið áhrifamesti leið-
togi Alþýðuflokksins þann tíma, sem
hann var í forustu fyrir flokkinn.
Hann var kjörinn þingmaður Alþýðu-
flokksins aðeins 29 ára gamall og sat á
þingi fyrir flokkinn í rúma 3 áratugi.
Hann var ráðherra Alþýðuflokksins í
15 ár og formaður flokksins í 6 ár.
Hann var um langt skeið helsti fræði-
maður flokksins á sviði jafnaðarstefn-
unnar og stefnumála Alþýðuflokks-
ins. Hann skrifaði bókina
Jafnaðarstefnan en einnig fjölda rita
og blaðagreina um jafnaðarstefnuna
og málefni Alþýðuflokksins.
Ég kynntist Gylfa árið 1949, er ég
gekk í Alþýðuflokkinn. Gylfi var þá
róttækur ungur þingmaður og við
ungir jafnaðarmenn litum upp til
hans. Jafnaðarstefna Gylfa varð okk-
ar biblía. Hann gaf sér ávallt tíma til
þess að ræða við unga jafnaðarmenn
og hafði mikil áhrif, ekki aðeins sem
stjórnmálamaður heldur einnig sem
fræðari.
Ég átti þess kost að vinna mjög ná-
ið með Gylfa um langt skeið. Sem
blaðamaður á Alþýðublaðinu frá
árinu 1953 hafði ég nær daglegt sam-
band við hann sem þingmann og for-
ustumann flokksins. Og sem starfs-
maður í viðskiptaráðuneytinu um
langt árabil var ég í daglegu sam-
bandi við Gylfa sem viðskiptaráð-
herra. Auk þess áttum við mikið og
náið samstarf innan Alþýðuflokksins.
Það var unun að vinna með Gylfa.
Betri samstarfsmann var ekki unnt
að hugsa sér.
Gylfi var mjög flinkur stjórnmála-
maður. Hann var mjög vel að sér á öll-
um sviðum stjórnmála, en starfaði
einkum á sviði efnahagsmála og
menntamála. Hann var hagfræðingur
að mennt. Hann var góður ræðumað-
ur, mjög ritfær og afkastamikill. En
þó hann starfaði mikið að viðskipta-
og efnahagsmálum var hugur hans
einnig mikið bundinn við listir og
menningarmál. Hann var mjög list-
rænn í sér og hafði mikinn áhuga á
tónlist. Hann var góður lagasmiður
og samdi nokkur mjög falleg lög.
Áhrif Gylfa á íslensk stjórnmál
voru mjög víðtæk. Víða má sjá spor
hans í stjórnmála- og viðskiptasögu
þjóðarinnar. Hann hóf afnám inn-
flutningshafta sem viðskiptaráðherra
í viðreisnarstjórn Alþýðuflokksins og
Sjálfstæðisflokksins 1959–1971.
Hann átti stærsta þáttinn í því, að Ís-
land sótti um inngöngu í EFTA 1970
og gekk frá aðild Íslands að þeim
samtökum sem viðskiptaráðherra.
Segja má því, að Gylfi Þ. Gíslason hafi
átt stóran þátt í því að innleiða við-
skiptafrelsi hér á landi. Hann hafði
einnig mikil áhrif á mennta- og menn-
ingarmál sem menntamálaráðherra
og átti m.a. mikinn þátt í endurheimt
handritanna frá Danmörku en þau
komu hingað til lands í menntamála-
ráðherratíð hans. Sem formaður Al-
þýðuflokksins og forustumaður um
langt skeið hafði Gylfi mjög mikil
áhrif. Hann átti verulegan þátt í því
að gera Alþýðuflokkinn að nútímaleg-
um jafnaðarmannaflokki.
Gylfi var prófessor í rekstrarhag-
fræði við viðskiptadeild Háskóla Ís-
land um langt skeið. Hann var mjög
góður kennari og fræðimaður. Átti ég
þess kost að njóta kennslu hans við
viðskiptadeild Háskólans.
Með fráfalli Gylfa Þ. Gíslasonar er
fallinn frá mjög merkur stjórnmála-
maður og fræðimaður.Ég er mjög
þakklátur fyrir að hafa átt þess kost
að starfa með Gylfa og eignast vin-
skap hans. Ég og Dagrún, kona mín,
vottum eftirlifandi eiginkonu hans,
Guðrúnu Vilmundardóttur og fjöl-
skyldu innilega samúð okkar. Drott-
inn blessi minningu Gylfa Þ. Gísla-
sonar.
Björgvin Guðmundsson.
Kveðja frá Fóstbræðrum
Menn koma og fara. Með lífi sínu
og starfi skrá þeir sögu sína, sögur
sem markaðar eru misjafnlega djúp-
um dráttum, stundum svo að aðrir
verða ósjálfrátt hluti eða þátttakend-
ur sögunnar. Við fráfall dr. Gylfa Þ.
Gíslasonar hverfur af sjónarsviðinu
maður sem sannarlega setti svip sinn
á samtíðina, svip sem byggður var á
reynslu og þekkingu manns sem
ávallt hafði að leiðarljósi öll þau gildi
sem hollust eru hverjum manni.
Stjórnmálabarátta, langur embættis-
ferill og umfram allt gríðarleg störf í
þágu þjóðarinnar eru að baki.
Dr. Gylfi var mikill áhugamaður
um menningu og listir, en sérstaklega
var tónlistin dr. Gylfa hugleikin, enda
liggja eftir hann fjölmörg tónverk
sem þjóðin þekkir. Tónlistin er töfra-
vald sem er máttugra en öll tungumál
jarðarinnar samanlögð. Hún hefur
einnig sérstöðu meðal annarra list-
greina, því hún er alþjóðlegt tungu-
mál sem allir skilja og getur veitt okk-
ur innsýn í veruleika sem engin orð fá
lýst. Til lengri tíma litið þá verður það
því ekki síður framlag hans til tónlist-
ar en störf að stjórnmálum sem halda
munu nafni hans á lofti. Á lengsta
menntamálaráðherraferli sögunnar
gafst honum einnig tækifæri til að
örva margan góðan listamanninn til
dáða og góðra verka.
Dr. Gylfi var ötull í því að kynna ís-
lenska menningu fyrir öðrum þjóðum
og rækta hvers konar menningar-
tengsl. Á starfsferli sínum átti hann
með víðsýni og þrotlausri baráttu
stóran þátt í að leggja grunn að þeirri
sterku stöðu sem við Íslendingar bú-
um við í dag sem menningarþjóð.
Samleið dr. Gylfa og Fóstbræðra
varði í tæpa hálfa öld. Hann var kórn-
um í senn hollvinur og ráðgjafi og hef-
ur honum jafnan verið búinn ríkur
sess í ranni Fóstbræðra. Dr. Gylfi var
heiðursfélagi í kórnum og var sæmd-
ur Gullhörpunni, æðsta heiðursmerki
kórsins hinn 22. apríl 1972, en þann
dag vígði kórinn nýtt félagsheimili
sitt.
Meðan Gylfi hafði heilsu til mætti
hann alltaf á Þorrablót Fóstbræðra
og hélt þannig við góðum vinskap, en
vinskapur hans og trúmennska við
kórinn var einlæg og traust.
Fóstbræður vilja þakka dr. Gylfa
mikilvirk störf í þágu Friðrikskapellu,
en hann var formaður stjórnar sam-
taka um byggingu Friðrikskapellu
sem reist var til minningar um hinn
mikla æskulýðsleiðtoga sr. Friðrik
Friðriksson, en kapellan var færð að
gjöf þeim fjórum félögum sem sr.
Friðrik stofnaði hinn 25. maí 1993, á
125 ára ártíð hans. Eru Fóstbræður
eitt þeirra félaga.
Í hugum þeirra sem þekktu dr.
Gylfa mun hann í minningunni geym-
ast sem einn af hinum mikilvirkustu
fulltrúum íslenskrar menningar á síð-
ari tímum. Í djúpri virðingu og fullir
þakklætis vilja Fóstbræður þakka
minnisstæð kynni og þau djúpu spor
sem dr. Gylfi Þ. Gíslason hefur mark-
að í sögu kórsins með velvilja og ein-
beittum áhuga.
F.h. Karlakórsins Fóstbræðra vil
ég með þessum fátæklegu orðum
votta eiginkonu hins látna og fjöl-
skyldu allri dýpstu samúð og virð-
ingu.
Guð blessi minningu dr. Gylfa Þ.
Gíslasonar.
Eyþór Eðvarðsson formaður.
Fáa menn hefi ég virt og metið
jafnmikils og Gylfa Þ. Gíslason. Á
unglingsárunum var hann mér góður
og hlýr og pólitískur lærifaðir alla tíð.
Um jafnaðarstefnuna, réttlæti og
manngildishugsjónir lærði ég af bók-
um hans, ritum og ræðum. Líf hans
allt var vitnisburður um áhrif hins
vitra, rökvísa og menntaða manns,
heimsborgara, sem hafði það að meg-
inmarkmiði að hefja gildismat jafnað-
arstefnunnar til vegs og virðingar,
efla og bæta skólastarf, menningu og
listir. Hann hafði áhrif á þróun efna-
hagsmála og viðskipta umfram aðra
íslenska stjórnmálamenn, opnaði
glugga í dimmum og þröngum vist-
arverum hins íslenska viðskiptalífs og
ruddi brautir til alþjóðaviðskipta. Þá
efldi hann mjög norrænt samstarf og
margvísleg alþjóðleg samskipti, hafði
mikil áhrif á farsæla lausn landhelgis-
og handritamála og lagði lóð á vog-
arskálar margra málaflokka, sem
horfðu til framfara. En Gylfi Þ. var
ekki bara stjórnmálamaður. Hann
var kennari og fræðimaður, ákafur
listunnandi og umfram allt góður,
vandaður og hjartahlýr maður. –
Hann hefur þegar verið metinn að
verðleikum og spor hans verða víða
greind í framfarasögu þjóðarinnar.
Hugsjónir hans, kenningar og skoð-
anir áttu ósjaldan undir högg að
sækja, en njóta nú almennrar viður-
kenningar og munu hafa áhrif um
ókomna tíð. Með Gylfa Þ. Gíslasyni er
genginn einn besti sonur þessarar
þjóðar. Blessuð sé minning hans.
Árni Gunnarsson.
Gylfi Þ. Gíslason var nágranni
minn og vinur í meira en fimm og
hálfan áratug. Það sem öðru fremur
einkenndi verk hans og viðhorf var
óvenjuleg framsýni. Hér má nefna
breytingu Háskóla Íslands úr emb-
ættismannaskóla í fjölbreytta æðri
menntastofnun og enduskipulagn-
ingu grunnskólanáms. Hann var ára-
tugum saman talsmaður aukins frels-
is í viðskiptum innanlands sem utan
og sá snemma að slíkt frelsi með
ábyrgð væri engan veginn í andstöðu
við nútímalega jafnaðarstefnu. Lög
um tónlistarskóla munu halda nafni
hans lengi á loft.
Ég kveð Gylfa með virðingu og
þökk og votta aðstandendum hans
hluttekningu mína.
Baldur Símonarson.
Ung kona kom ég fyrst á heimili
Gylfa Þ. Gíslasonar og Guðrúnar Vil-
mundardóttur. Ég minnist Gylfa í
hægindastólnum við símann á kont-
órnum. Í þessum stól spjallaði hann
við gesti sína og miðlaði þeim af
reynslu sinni, sögur af hversdagsleg-
um atburðum urðu í frásögn hans
gjarnan ýmist fyndnar eða mikilvæg-
ar. Í þessum stól voru örugglega líka
rædd málefni sem skiptu sköpum fyr-
ir land og þjóð; ósjaldan hringdi sím-
inn á meðan gesturinn drakk kaffið og
komst ekki hjá því að skynja að mað-
urinn við símann átti sér marga við-
mælendur og að honum virtist ekkert
mannlegt óviðkomandi.
Hlýja og örlæti mætti sérhverjum
gesti, sem kom á Aragötu 11, heimili
þrungið menningu og tónlist en þar
sem einnig ríkti fjör og fastheldni á
gamla siði. Við matarborðið var alltaf
eins og gestirnir væru konungbornir
og skipað var til sætis í samræmi við
tilefni hverju sinni. Á þessum tíma-
mótum sækja margar minningar á
hugann frá slíkum stundum. Það er
erfitt að lýsa hughrifum, en ég veit að
margir vinir sona þeirra deila með
mér tilfinningunni, og minningunum
um fróðlegar og skemmtilegar um-
ræður undir borðum um dægurmál,
listir eða lífsreynslu. Um gómsæta
rétti Gurru, sem enginn verðlauna-
kokkur hefði toppað, og húsbóndann
sem skenkti gómsæt vín á báða bóga
og valdi ljúfa tónlist með.
Með Gylfa Þ. Gíslasyni er horfinn
fulltrúi hefðbundinna gilda og unn-
andi fagurra lista. Við sem eftir lifum
fáum áfram að njóta verka hans og
listsköpunar. Lög eins og „Ég leitaði
blárra blóma“ og „Hanna litla“ hitta
mann beint í hjartað. Jafnvel þó að
hlustandinn vissi ekkert um höfund-
inn kæmist hann ekki hjá því að
skynja að þarna hefði setið við píanóið
mikil tilfinningavera og rómantíker.
Ég þakka kynnin.
Hjördís Hákonardóttir.
Það byrjaði um 1975 að ég þýddi
greinar og ræður Gylfa Þ. Gíslasonar
á dönsku þegar þörf var á. Það gat
verið vandaverk því maðurinn var
vægast sagt vel að sér í dönsku. Hann
vissi hins vegar það sem ekki allir
skilja að við semjum illa á öðrum
tungum en móðurmálinu. Svo gat
hann verið gagnrýninn þegar þýðing-
in var til, en alltaf kurteis svo af bar.
Árin 1980–84 bjó ég í Danmörku en
haustið 1984 kom ég aftur heim og
mjög stuttu eftir heimkomuna rakst
ég á Gylfa á förnum vegi. Hann heils-
aði mér kurteis að venju og spurði
hvort ég væri ekki sestur að úti. Ég
svaraði sem var að hér væri ég kom-
inn og reyndar án teljandi vinnu. „Það
er gott,“ sagði hann. „Þá getur þú far-
ið að þýða fyrir mig aftur!“
Þetta voru í mínum huga bestu
móttökurnar sem ég hef fengið. Þá
vissi ég að ég ætti heima hér.
Pétur Rasmussen.
Ég hygg að mörgum samtíðar-
mönnum Gylfa Þ. Gíslasonar muni
hafa þótt, að hans persóna hafi verið
óvenju sannfærandi myndbirting
þess glæsileika sem prýða mætti Ís-
lending. Hann virtist hafa allt með
sér: útlitið, menntunina, hæfileika til
fræða og lista; og hlaut svo óvenju
frægan og pottþéttan starfsframa í
stjórnmálum og fræðum. Ekki spillti
að hann var úr rótgróinni menntafjöl-
skyldu; á tíma þegar slíkt var fyrir
flesta aðeins fjarlægur draumur.
Þetta varð til þess að ég skrifaði um
hann kjallaragrein; stuttu eftir að ég
kom heim að loknu mannfræðinámi í
Kanada árið 1980. Þótti mér þá sem
Sjálfstæðismanni, að hann væri bara
stærri fyrir það að vera Alþýðuflokks-
maður, því það virtist vera svo nær-
tæk skoðun fyrir menntamann.
Var ég ekki einn um slíka aðdáun á
honum meðal 6́8 kynslóðarinnar.
Nú, þegar foreldrakynslóðin okkar
er sem óðast að hverfa, og sjálf 6́8-
kynslóðin unnvörpum að komast á
sextugsaldurinn, virðist sem ljómi
forréttinda þess að vera menntamað-
ur, hafi verið eitthvað sem einkenndi
báðar okkar kynslóðir; og greinir
okkur frá kynslóðunum sem eru að
koma á eftir.
Ég tel að dr. Gylfi Þ. Gíslason eigi
heima við hlið dr. Sigurðar Nordal,
sem einn af vitum íslenskra mennta-
manna á 20. öld. Og að þeirra for-
dæmi beri að halda á lofti í útflattri
fjöldamenningu nútímans öðrum til
hvatningar.
Við Gylfi urðum hattkunnugir með
tímanum. Þó kynntist ég beint Þor-
steini syni hans á vettvangi rithöf-
unda. En synir Gylfa hafa verið dug-
legir við að halda merki hans á lofti.
Oft hef ég skrifað minningargrein-
ar þar sem ég hef vitnað í þýðingu
mína á helgileik T.S. Eliots um písl-
arvætti Tómasar Beckets, erkibisk-
upsins af Kantaraborg á Englandi á
12. öld. Nú þykir mér sem eftirfarandi
kafli hljóti að minna á einlægni þá
sem einkenndi dr. Gylfa og aðra hug-
sjónapólitíkusa, er Becket minnist
hugsjóna sinna, og neitar að bakka
með þær gagnvart sér minni stjórn-
málamönnum:
„Ef erkibiskupinn getur ekki treyst á
krúnuna/
hefur hann aðeins góða ástæðu
til að treysta Guði einum.
Ég ríkti einu sinni sem kanslari
og mönnum eins og þér var þá ljúft
að bíða fyrir utan dyr mínar.
Ekki aðeins við hirðina heldur líka á
vígvellinum/
og á burtreiðavellinum
urðu margir undan mér að láta.
Skal ég sem ríkti sem örn yfir dúfum
nú taka á mig úlfsgerfi meðal úlfa?
Stunda þú áfram þína sviksemi:
enginn skal fá sagt að ég hafi svikið konung“.
Ég óska aðstandendum Gylfa
huggunar á sorgarstundu.
Tryggvi Líndal
Nemendur viðskiptadeildar Háskóla Íslands heiðruðu Gylfa Þ. Gíslason á 70 ára afmæli hans hinn 7. febrúar 1987.
Halldóra Traustadóttir og Eva Þengilsdóttir afhentu Gylfa 70 rauðar nellikur í tilefni af afmælinu fyrir fullum sal.