Morgunblaðið - 21.09.2004, Blaðsíða 20

UMRÆÐAN
20 ÞRIÐJUDAGUR 21. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR 20 árum var ákveðið að
gera 21. september að alþjóðlegum
hátíðisdegi Alzheimerssjúklinga.
FAAS hefur haft þann sið að hefja
vetrarstarf sitt ár hvert sem næst
Alzheimersdeginum, og síðustu árin
með fræðsludegi öllum opinn.
Með aukinni þekkingu hefur kom-
ið betur í ljós að með réttri vitrænni
þjálfun og örvandi fé-
lagslegri umönnun er
unnt að bæta líðan,
auka lífsgæði og tefja
framgang sjúkdóms-
ins. Þar gegna sér-
hæfðar dagvistir mik-
ilvægu hlutverki.
Fjórar slíkar dagvistir
eru nú starfandi í
Reykjavík. Átján ár
eru síðan dagvist var
opnuð í Hlíðabæ, en
dagvistir heilabilaðra
að Vitatorgi og í Fríð-
uhúsi eru talsvert
yngri og í Eir var opnuð dagvist fyr-
ir 20 manns í mars á þessu ári. Þess-
ir staðir hafa allir sannað gildi sitt
og aukið lífsgæði sjúkra og aðstand-
enda þeirra umtalsvert, en einnig
stuðlað að því að fólk geti búið leng-
ur heima en annars væri unnt.
Betur má ef duga skal
Biðlistar eru langir og betur má ef
duga skal, ennþá er engin dagvist
minnissjúkra starfandi utan Reykja-
víkur en þörfin er sú sama alls stað-
ar.
Það er mikið álag að annast minn-
issjúkan ástvin vitandi það að sjúk-
dómurinn getur aðeins versnað. Það
er í raun stöðugt sorgarferli, sem
oft stendur í mörg ár. Þessir að-
standendur eru hetjur sem leita
fyrst og fremst að björtu hliðunum
sem vissulega eru margar en mættu
vera fleiri með hjálp samfélagsins.
Aðstandendur þurfa meiri stuðning
en hægt hefur verið að veita hingað
til.
Fræðslu og hjúkrunarsetur
Margir þekkja Rjóðrið, sem er stað-
ur fyrir langveik börn og fjölskyldur
þeirra. Það er draumur okkar hjá
FAAS að sambærilegur staður verði
til fyrir heilabilaða og fjölskyldur
þeirra. Staður þar sem veittur er
fjölþættur stuðningur og fræðsla.
Þaðan yrði skipulögð liðveisla fyrir
heilabilaða. Þar starfaði dagvist og
sambýli með aðstöðu til hvíldarinn-
lagna. Það þarf ekki að vera svo
fjarlægur draumur ef við leggjumst
öll á eitt og ákveðum að láta hann
rætast. Samtakamátturinn skiptir
máli.
Norrænt samstarf
Samstarf norrænna samtaka að-
standenda minn-
issjúkra hófst árið 1993
með ráðstefnu í Stokk-
hólmi. Ári síðar var
ákveðið að mynda nor-
rænan samskiptavett-
vang. Árlega eru
haldnir fundir innan
þessa samstarfsvett-
vangs og skipst er á að
halda þá í aðildarlönd-
unum. Þegar kominn
þótti tími til að halda
stóra ráðstefnu þess-
ara samtaka var við-
eigandi að halda hana í
Kalmar með skírskotun til Kalmar-
sambandsins sem átti 600 ára minn-
ingarhátíð um þær mundir.
Ráðstefnan í Kalmar/Borgholm
dagana 3. til 5. júní 1999 var afar
mikilvægur áfangi en þá var fyrsta
Kalmaryfirlýsingin samþykkt. Hún
hefur nú verið endurnýjuð og er
svohljóðandi:
Til þess er mælst að ríkisstjórnir
norrænu landanna og Norð-
urlandaráð haldi áfram að taka tillit
til þeirra miklu erfiðleika sem eru
samfara minnissjúkdómum.
Minnissjúkdómar eru lýð-
sjúkdómur með þrálátu og ólækn-
anlegu ferli og þeim fylgja hreyfi-
hömlun, fatlanir og krafa um
siðferðislega afstöðu. Þetta verða
Norðurlönd og þær alþjóðlegu
stofnanir sem málið varðar að við-
urkenna.
Minnissjúkdómar eru afleið-
ingar sjúkdóma í heila og strax á
fyrstu stigum þeirra er þörf fyrir
nákvæma skoðun, rétta greiningu
og meðferð. Viðeigandi lyf hafa
bæði aukin lífsgæði og samfélags-
legan hagnað í för með sér og sjúk-
lingar með minnissjúkdóma verða
að hafa aðgang að þeim. Einnig
verður að veita meðferð vegna ann-
arra sjúkdóma sjúklinganna.
Norrænu ríkin verða á grund-
velli þessarar yfirlýsingar að móta
aðgerðaáætlun um að veita fólki
með minnissjúkdóma og aðstand-
endum þeirra rétt til lífsgæða að
teknu tilliti til líkamlegra, andlegra,
félagslegra og tilvistarlegra þátta.
Það skal gert í samstarfi við samtök
sjúklinga og aðstandenda.
Allt starfsfólk við umönnun,
heilsugæslu og heimilisþjónustu
hefur mikla þörf fyrir menntun á
sviði minnissjúkdóma. Gera þarf
áætlun um grunnmenntun, starfs-
þjálfun og gæðastjórnun.
Við heilsugæslu fólks með minn-
issjúkdóma er þörf fyrir sér-
menntað starfslið. Gera þarf áætlun
um sérhæfða menntun, starfs-
þjálfun og gæðastjórnun. Til staðar
skulu verða viðmið um fjölda starfs-
fólks miðað við skjólstæðinga.
Nauðsynlegt er að sýn á umönn-
unina sem byggist á siðrænum
grundvelli.
Litið skal á ættingja og aðstand-
endur sem góða samstarfsaðila við
umönnunina. Þeir verða að fá bæði
stuðning og sveigjanlega liðveislu í
sínum erfiðu aðstæðum og á sínum
eigin forsendum, einnig í sorg-
arferli.
Umönnun sjúklinga með minn-
issjúkdóma krefst hópsamstarfs og
góðra tengsla og samskipta þeirra
sem málið varðar.
Bæta þarf samfélagslega
fræðslu um minnissjúkdóma.
Norrænu ríkin verða að leggja
meira fjármagn í rannsóknir um
ástæður minnissjúkdóma, meðferð
þeirra og mat á grundvelli heilsu-
hagfræði ásamt samhæfðri og
gæðastýrðri umönnun og hjúkrun.
Styrkja þarf réttarstöðu fólks
með minnissjúkdóma og aðstand-
enda þeirra, ekki síst þegar um
þvingunarinnlögn er að ræða og
hvað varðar réttinn til góðrar
umönnunar, sjálfsákvörðunar og að-
lögunar á heimili.
Alþjóðahátíðisdagur minnissjúkra
María Th. Jónsdóttir skrifar
um málefni Alzheimerssjúkra ’Aðstandendur þurfameiri stuðning en hægt
hefur verið að veita
hingað til. ‘
María Th. Jónsdóttir
Höfundur er formaður FAAS –
Félags aðstandenda Alzheimers-
sjúkra og annarra minnissjúkra.
ÞAÐ MÁ frú prófessor Helga
Kress eiga, að henni hefur nú
tvisvar heppnast að gera mig
ómerkan orða minna. Hún var
fyrst í vinnu við það mánuðum
saman fyrir tvær dætur Halldórs
Kiljans Laxness að taka saman
skýrslu um alla þá staði í fyrsta
bindi bókar minnar um skáldið,
þar sem ég notfæri mér lýsingar
þess á eigin ævi. Þegar frúin
laumaði skýrslu sinni í blöðin,
lagði ég til í fullri vinsemd, að hún
fengi doktorsnafnbót fyrir vikið,
enda hlýtur hún að vera eini pró-
fessor Háskólans, sem ekki hefur
lokið doktorsprófi. En því miður
sá ég við frekari lestur skýrslunn-
ar, að ég yrði að taka þá tillögu
aftur, því að vondar villur eru í
henni, auk þess sem vanþekking
frúarinnar á efninu blasir víða við,
eins og Pétur Pétursson fræða-
þulur hefur líka bent á opinber-
lega.
Ég huggaði mig við það, að ég
gæti þó lagt til við Nýsköpunar-
sjóð atvinnulífsins að veita frúnni
verðlaun fyrir þrautnýtingu efnis.
Hún hefur fjórum sinnum sagt hið
sama um verk mitt. Fyrst birti
hún útdrátt úr skýrslu sinni í Les-
bók Morgunblaðsins, síðan laum-
aði hún henni í DV, þá kom hún
henni endurskrifaðri á prent í
Sögu, og loks endurtók hún alla
tugguna í þætti þeim í Ríkisút-
varpinu, sem gárungarnir kalla
Hljóðviljann. En ég sé á frásögn
Morgunblaðsins af fundi sagn-
fræðinga á dögunum, að ég verð
líka að taka þessa tillögu aftur.
Frúin telur það stóran galla á bók-
um, að almenningi finnist þær
skemmtilegar. Þetta mun Ný-
sköpunarsjóði atvinnulífsins
þykja vondur boðskapur, því að
þar á bæ telja menn, að venjuleg-
ar bækur séu samdar fyrir lesend-
ur, ekki skjallbandalög háskóla.
Ég neyðist því til að sitja uppi
með það, að frúin hefur tvisvar
snúið á mig. Hvorugt getur orðið
að veruleika, doktorsnafnbótin
eða verðlaunaveitingin. Og mig
grunar, að mér muni ekki heldur
takast það, sem hún vill ólm, að ég
geri (og hefur þar sjálf gengið á
undan með góðu fordæmi), – að
skrifa leiðinlegar bækur.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Ómerkur orða
minna
Höfundur er áhugamaður
um skemmtilegar bækur.
Eftirfarandi greinar eru á mbl.is:
Jón Steinsson: „Það er engin til-
viljun að hlutabréfamarkaðurinn í
Bandaríkjunum er öflugri en
hlutabréfamarkaðir annarra
landa.“
Regína Ásvaldsdóttir: „Eitt af
markmiðum með stofnun þjón-
ustumiðstöðva er bætt aðgengi í
þjónustu borgaranna.“
Jónas Gunnar Einarsson:
„Áhrifalaus og mikill meirihluti
jarðarbúa, svokallaður almenn-
ingur þjóðanna, unir jafnan mis-
jafnlega þolinmóður við sitt.“
Jakob Björnsson: „Mörg rök
hníga að því að raforka úr vatns-
orku til álframleiðslu verði í fram-
tíðinni fyrst og fremst unnin í til-
tölulega fámennum, en
vatnsorkuauðugum, löndum...“
Tryggvi Felixson: „Mikil ábyrgð
hvílir því á þeim sem taka ákvörð-
un um að spilla þessum mikilvægu
verðmætum fyrir meinta hagsæld
vegna frekari álbræðslu.“
Stefán Örn Stefánsson: „Ég
hvet alla Seltirninga til að kynna
sér ítarlega fyrirliggjandi skipu-
lagstillögu bæjaryfirvalda ...“
Gunnar Finnsson: „Hins vegar
er ljóst að núverandi kerfi hefur
runnið sitt skeið og grundvallar-
breytinga er þörf...“
Eyjólfur Sæmundsson og
Hanna Kristín Stefánsdóttir:
„Öryggismál í landbúnaði falla
undir vinnuverndarlög og þar með
verksvið Vinnueftirlitsins.“
Jakob Björnsson: „Með þvílíkum
vinnubrögðum er auðvitað lítil von
um sættir.“
Guðmundur Hafsteinsson: „Því
eru gráður LHÍ að inntaki engu
fremur háskólagráður en þær
sem TR útskrifaði nemendur með,
nema síður sé.“
María Th. Jónsdóttir: „Á landinu
okkar eru starfandi mjög góðar
hjúkrunardeildir fyrir heilabilaða
en þær eru bara allt of fáar og
fjölgar hægt.“
Á mbl.is
Aðsendar greinar
AÐ UNDANFÖRNU hafa orðið
nokkrar umræður um skólamál og
kennara. Sá sem þetta ritar hefur
bent á það, hve vinnudeilur eru
skaðlegar skólahaldi, og hvatt til
þess, að menn fyndu
leiðir til þess að koma
í veg fyrir þær. Sumir
menn tala oft um mik-
ilvægi starfa kennara.
En hefur slíkt tal ein-
hverja merkingu,
fylgir hér hugur máli?
Menntun er jafn-
mikils virði, að mati
ráðamanna, og þeir
fjármunir, sem þeir
eru reiðubúnir að
verja í kennslu og
skóla. – Sumir menn
tala t.a.m. um mik-
ilvægi íslenskukennslu. Bent hefur
verið á það, að í Svíþjóð og Dan-
mörku sé varið töluvert meiri tíma í
kennslu móðurmálsins en hér er
gert. Vilja menn fara hér að þessu
fordæmi norrænna frænda okkar?
Líklega ekki. – Í fyrrahaust voru
byrjunarlaun ungs móðurmálskenn-
ara í framhaldsskóla, með BA-próf
og uppeldis- og kennslufræði, um
186 þús. kr. Hann þurfti líklega að
leggja til vinnuaðstöðu heima, svo
og tölvu og prentara o.fl. – Er ís-
lenskukennslan svona „mikilvæg“ í
raun? Rétt er að nefna, að grunn-
skólakennarar, sem nú eiga í vinnu-
deilu við sveitarfélögin, eru enn
verr launaðir en kennarar í fram-
haldsskólum.
Eitt sinn var þingfararkaup mið-
að við byrjunarlaun kennara og
þótti vel boðið. En menn eru löngu
hættir slíkri viðmiðun með þeim
rökum, að miklu máli skipti, að hæf-
ir menn gefi kost á sér til setu á Al-
þingi. Undir það má taka. En hvað
um þau rök, að brýnt sé, að hæfir
menn fáist til kennslu? Hverju
svara menn þeim rökum? Líklega
engu.
Í forystugrein í Morgunblaðinu í
fyrradag, 16. sept., segir m.a.:
„Starf kennara er gífurlega mik-
ilvægt ... .“ Undirritaður er sam-
mála leiðarahöfundinum um þetta
efni. En spyrja má: Ef störf eru gíf-
urlega mikilvæg, þarf þá ekki að
koma fram við starfsmennina í því
ljósi? Þarf ekki að bjóða þeim við-
unandi kjör og aðstæður og reyna
að laða að vel menntaða menn til
þessara starfa? – Á vefnum mbl.is
stóðu þessi orð 20. ágúst sl.:
„Í skýrslu sem Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands sendi frá sér í
morgun um arðsemi menntunar á
Íslandi kemur fram að arðsemi há-
skólamenntunar grunnskólakenn-
ara er engin. Í skýrslunni segir að
verkfræðingar, læknar, tæknifræð-
ingar og viðskipta- og hagfræðingar
fái prýðilegan arð af háskólanámi
sínu. Einkaarðsemi þessara hópa er
um eða yfir 20%. Hins vegar eru
meðaltekjur grunnskólakennara
ívið lægri en með-
altekjur viðmið-
unarhópsins, þ.e. fólks
með stúdentspróf, og
skilar háskólanám
grunnskólakennara
þeim þannig engum
arði.“
Hér má spyrja: Er
það farsælt fyrir fram-
tíð íslensku þjóð-
arinnar, að há-
skólanám kennara sé
metið með þessum
hætti, það sé persónu-
legt tap fyrir ungan
stúdent að ákveða að gerast kenn-
ari og stunda nám í háskóla til
þess? Nám hans sé einfaldlega
einskis virði! Hann sé fjárhagslega
lakar settur með slíkt nám en ekk-
ert nám eftir stúdentspróf! Er það
þetta, sem menn eiga við, þegar
þeir segja, að störf kennara séu gíf-
urlega mikilvæg? Kannski er bara
talið við hæfi að segja þetta, svona
svipað því, að sumir þingmenn okk-
ar sýna hver öðrum „virðingu“ í
orðum, þegar þeir kalla sam-
þingmenn sína „háttvirta“ eða
„hæstvirta“ í samræmi við fund-
arsköp, en kalla þá síðan ýmsum
ónefnum. Mikil virðing það! – Það
væri fróðlegt að fá það útskýrt,
hvað átt sé við með orðunum:
„Starf kennara er gífurlega mik-
ilvægt.“ – Eða er merkingin
kannski engin?
Umfjöllun um skólamál í fjöl-
miðlum að undanförnu hefur verið
athyglisverð. Þar tala flestir um
mikilvægi kennslu, en síðan er veist
að kennaraforystunni. Þá eru kenn-
arar sakaðir um að vera vondir við
saklaus börn og það sem verra er:
Þeir eru vondir við stórfyrirtæki!
„Hvers vegna eiga fyrirtækin að
líða fyrir þetta?“ spyr maður einn,
og er honum greinilega heitt í
hamsi. Þeir eru sagðir grimmir við
þau kennararnir, og sumir kalla þá
kommúnista og hryðjuverka- og
gíslatökumenn. Og bráðum verður
eflaust talað um „blóðbragð í
munni“, líkt og áður. Undirritaður
hefur hvorki tíma né vilja til að taka
þátt í svona umræðum, en hann
hvetur fólk til að íhuga þessi mál
með gagnrýnum huga.
Í nýlegri umfjöllun um mennta-
mál segir m.a.: „Það verður að mis-
muna kennurum eftir hæfni og
frammistöðu. Kommúnískar hug-
sjónir forystusveitar kennara eru
úreltar og metnaðarfullir kennarar
eiga að sjá hag sinn í því að stokka
upp menntakerfið. ... Kommúnískur
jöfnuður góðra og lélegra kennara
drepur allan nauðsynlega hvata ...“
(Enn eitt kennaraverkfall, vefurinn
deiglan.com). – Fólk getur sjálft
lagt mat á slík orð, en undirritaður
telur óheppilegt, að slíkur andi svífi
hér yfir vötnunum í umræðu um
skólamál, þ.e. þetta sé barátta við
kennara og kommúnista!
Bankar og fjármálastofnanir
blómstra nú og græða sem aldrei
fyrr, og er það vel. Slík starfsemi er
mikilvæg. En á sama tíma eru
dökkar horfur í menntamálum.
Mörgum skólum verður líklega lok-
að vegna verkfalla, e.t.v. í langan
tíma.
Jónas Hallgrímsson spurði í
frægu kvæði:
„Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg?“
Hugleiðum þessa spurningu
skáldsins, góðir landsmenn.
Eru störf kennara
mikilvæg – eða hvað?
Ólafur Oddsson skrifar
um störf kennara ’Ef störf eru gífurlegamikilvæg, þarf þá ekki
að koma fram við starfs-
mennina í því ljósi? ‘
Ólafur Oddsson
Höfundur er menntaskólakennari..