Sunnudagsblaðið - 03.04.1960, Síða 3

7. NÓVEMBER 1944. Sviðið
er garður í Sugamo-fangels-
inu í Tokio. Það heyrist skip-
un og flokkur hermanna kem-
úr í fylkingu með tvo fanga.
Þeir fara með þá að tveimur
gálgum. Tveir dauðadæmdir
njósnarar skulu hengjast.
Og þar með ætti að vera á
énda sagan um djarfasta njósn
ara, sem um getur. Hann
hlaut hin sígildu örlög njósn-
ára og það er sagt, að Richard
Sorge. hafi tekið dauða sínum
rneð karlmennsku.
En var það í rauninni hann,
sem var tekinn af lífi?
Það er ekki vitað, því að
Richard Sorge var — eða er
■— ein stærsta ráðgáta heims-
Styrjaldarinnar síðari, og ár-
angurinn af njósnum hans
hafði sögulegt gildi. Hann var
fremsti njósnari Stalins í Jap-
an, en hann njósnaði ekki
fyrst og fremst hjá Japönum,
heldur einnig hjá Þjóðverj-
um. Og þeir sem þekkja til
sambandsins milli leyniþjón-
ustu Japana og leyniþjónustu
rússneska hersins, halda því
fram, að það hafi ekki verið
Sorge, sem var leiddur að gálg
anum umræddan nóvember-
dag 1944. Þeir halda því fram,
að Rússar hafi keypt Sorge
lausan og hann vinni ef til
vili enn þann dag í dag í rúss-
nesku leyniþjónustunni.
Við skulum hverfa aftur til
haustsins 1941. Eftir einum ai
strandvegunum, sem liggja
frá Tdkio, kemur bifreið brun
andi. Maður stingur hendinni
út um gluggann og blaða-
bunki feykist burt.
Þetta er þýzki fréttaritar-
inn dr. Richard Sorge, starfs-
maður við hið virta þýzka
blað, „Frankfurter Zeitung",
— er lætur blaðabunka feykj-
ast út um glugga bifreiðarinn-
ar. Við hlið hans situr fögur
japönsk dansmær, Kiyomi —
ef til vill einu og örlagarík-
ustu mistök Sorge.
Kiyomi er án þess að Sorge
viti það njósnari fyrir jap-
Önsku leyniþjónustuna.
Út við ströndina á Richard
Sorge kofa og hann biður Ki-
yomi að laga dálítinn mat,
meðan hann skreppi spölkorn
í burtu. Hann siglir á árabáti
til fiskiskips, sem bíður hans.
Dm borð í fiskiskipinu eru
öflug senditæki, sem ná alla
ieið til Sovétríkjanna.
Skilaboð sín afhendir hann
Max Klausen, útvarpsvirkja,
sem er meðlimur í njósna-
hring hans, og að því bi'mu
HVER
rær hann aftur til lands, án
þess að hafa hugmynd um, að
Kiyomi hefur í millitíðinni
haft samband við yfirboðara
sína og sagt þeim, hvar Sorge
fleygði blaðabunkanum á leið
inni.
í dögun er barið að dyrum.
Sorge fer til dyra og inn geng-
ur forstöðumaður leyniþión-
ustu japanska hersins, sem
annars var vel kunnugur
Sorge. Án þess að segja orð,
rétti Osaki ofursti honum
blað. Það var límt saman í
miðju, en textann mátti lesa
greinilega.
—■ Loftárás japanskra flug-
vélamóðurskipa á flota Banda
ríkjamanna Pearl Harbour
sennilega í dögun 6. nóvem-
ber. Heimild áreiðanleg.
Undirskrift var ,,Joe“.
Dr. Richard Sorge kom til
Tokio í september 1933 og var
tekinn til fanga í október
1941. Á þessum átta árum
veitti þessi djarfi þýzki frétta
ritari Rússum upplýsingar,
sem — að því er sérfræðingur
hefur sagt — voru þeim meira
virði en tíu 12 000 manna her-
deildir.
Njósnir hans voru vísinda-
lega skipulagðar og hann
hafði góð sambönd allt upp í
keisarahöllina og í fjölmörg-
um ráðuneytum. Jafnvel með-
al hinna keisaralegu japönsku
hershöfðingja hafði hann sín
sambönd, og hann var bezti
vinur þýzka ambassadorsins
og hafði oft aðgang að leyni-
legum þýzkum skjölum frá
Berlín.
‘Vikulega sendi hann áreið-
anlegar upplýsingar og hann
sagði fyrir um þýzku árásina
á Rússland svo til nákvæm-
lega. Það var einnig hann,
sem komst að því, að Japanir
hefðu ekki nein áform um að
ráðast á Rússland. Þeir höfðu
önnur áform í huga og í krafti
þessara upplýsinga gátu Rúss-
ar kallað heim hinn mikla liðs
afla sinn og beitt honum til
varnar gegn Þjóðverjum.
Stalin á að hafa sagt síðar,
að tekizt hafi að verja Moskvu
vegna upplýsinganna, sem
hann fékk á réttum tíma frá
sínum trygga samstarfsmanni
í Japan, Richard Sorge.
Hver var hann — eða er —
þessi Richard Sorge og hvern-
ig varð hann njósnari?
Hann trúði vini sínum eitt
sinn fyrir því, að ef hann
hefði lifað við friðsamlegar
þjóðfélagslegar aðstæður,
VAR
hefði hann orðið háskólakenn-
ari en ekki njósnari.
Hann er nú 65 ára, ef hann
er á lífi, fæddist í Baku og
átti rússneska móður, en þýzk
an föður. Hann ólst upp í
Þýzkalandi í heimstyrjöldinni
fyrri. Hann var sjálfboðaliði í
stríðinu, en eftir stríðið kynnt
ist hann marxismanum. í Kiel
gekk hann í lið með bylting-
arsinnum og 1920 varð hann
doktor í hagfræði. En fyrst í
kringum 1930 byrjaði hann að
vinna gagngert fyrir rúss-
nesku leyniþjónustuna. Hann
var í Moskvu 1933 og þar tók
hann við skipun um hina nýju
stöðu sýna í Japan. Á yfir-
borðinu var hann fréttaritari
fyrir þýzka blaðið „Frankfurt-
er Zeitung“, en í rauninni
sendi hann Rússum margar og
mikilvægar upplýsingar, eins
og fyrr er sagt. t
Sorge byi jaði að skipu-
leggja njósnarstarf sitt í To-
kio. Hann gaf sér góðan tíma
og fór sér hægt til þess að
vekja ekki grunsemdir. Hann
hafði tvo hjálparmenn sér til
aðstoðar, Júgóslavann Vou-
kelitch, sem einnig var frétta-
ritari á yfirboiðinu, og hinn
dugmikla japanska listmálara,
Miyagi. Saman unnu beir eitt-
hvert mesta njósnastarf, sem
sögur fara af.
í gegnum diplómatafrú, er
Sorge þekkti frá fornu fari,
komst hann í náin kvnni við
þýzka sendiiáðið. Þar varð
hann hin mesta hjálparhella
vegna þekkingar sinnar á
Austurlöndum og kunnáttu í
japanskri tungu. Hann varð
brátt trúnaðar- og heimilis-
vinur ambassadorsins, von
Otts, og þetta gekk svo langt,
að Sorge var meira að segja
hafður með í ráðum á leyni-
legum fundum í sendiráðinu.
Miyagi hafði byggt upp njósn
aranet í vopnaverksmiðjun-
um, Voukelitch var innsti
konpur í búri í franska sendi-
ráðinu og fjórði maður var
náinn vinur háttsettra Japana
við hirðina.
í október 1941 áleit Sorge,
að leiðangri hans í Japan
væri lokið — og hann hafði;
bcðið um ný verkefni frá
Moskvu. Kannski var það af
því, að hann hafði grun um,
að japanska leyniþjónustan
hefði auga með honum?
18. október 1941 var Sorge
handtekinn. eins op sagt var
frá hér að framan. Sönnunar-
gögnin lágu Ijóst fyrir. Það er
sagt, ,að Sorge hafi ypnt öxl-
um. þegar hann hlýddi á
dauðadóm sinn. í þýzka sendi
ráðinu varð sem vonlegt er
upni fótu- oa fit vegna allra
þeirra upplýsinga, sem Sorge
Framliald á 9. síðu.
Sunnudagsblaðið 3