Eintak - 11.08.1994, Blaðsíða 12

Ári síðar, eftir árás Sovétmanna
inn í Finnland, vildi Héðinn, gegn
vilja samflokksmanna sinna, lýsa yfir
samúð með Finnum. Það olli mikl-
um deilum innan Sósíalistaflokksins
sem enduðu með því að Héðinn
hrökklaðist út úr honum og alfarið úr
pólitík.
Úrslit í kosningum
Næst var kosið til Alþingis árið
1942 og þá tvisvar, fyrst um sumar-
ið og síðan um haustið. í kosningun-
um um sumarið fékk hinn nýi Sósíal-
istaflokkur 16,2 prósenta atkvæða,
Alþýðuflokkurinn 15,4 prósent,
Sjálfstæðisflokkur 39,5 prósent og
Framsóknarflokkur 27,6 prósent.
í kosningunum um haustið fékk
Sósíalistaflokkurinn 18,5 prósenta
atkvæða en Alþýðuflokkur fór niður í
14,2 prósent. Lítil þreyting varð á
fylgi Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks. í kosningunum árið 1937
hafði Alþýðuflokkurinn fengið 19
prósenta atkvæða en frá því þessi
klofningur átti sér stað hefur flokkur-
inn aðeins tvisvar fengið svo mikið í
kosningum til Alþingis.
1956: Hannibal klýfur
Alþýðuflokk og stofnar Alþýðu-
bandalag með sósíalistum
Hannibal Valdimarsson, hafði fellt
Stefán Jó-
HANN STEF-
ÁNSSON, i
f o r -
manns-
ko s n -
inqum
hjá Al- f
þýðu- .£M
flokkn- fj
um árið <,si
1952. Stef-
án og aðrir
forystumenn
flokknum fyrirgáfu Hannibal það
ekki og undu aldrei forystu hans.
Þeir gerðu honum eins erfitt fyrir og í
þeirra valdi stóð og tókst svo að
fella hann úr formannsæti tveimur
árum síðar. Eftir þetta var Hannibal
illa stætt á að starfa áfram í Alþýðu-
flokknum. Hann var kjörinn foseti
ASl í kjölfar tapsins í Alþýðuflokkn-
um og var sakaður um að beita sér
.fyrir því að kratar tækju upp sam-
yinnu við sósíalista í stjórn ASl.
Ásakanir frá Alþýðuflokknum um
þetta túlkaði hann að jafngilti brott-
rekstri og fór úr flokknum.
Annað sem talið var hafa áhrif á
brotthvarf Hannibals úr Alþýðu-
flokknum var það að hann studdi
Finnboga Bút, bróður sinn, gegn
krötum í bæjarstjórnarkosningum í
Kópavogi en hann var í framboði
fyrir Framfarafélag Kópavogs.
Eftir að hann fór úr Alþýðuflokkn-
um bjó Hannibal til kosningabanda-
lag með sósíalistum undir nafninu
Alþýðubandalagið. Það var kosn-
ingabandalag til ársins 1968 en þá
var það gert að flokki.
Úrslit kosninga
I kosningunum 1956 fékk Alþýðu-
bandalagið 19,2 prósenta atkvæða
en Alþýðuflokkurinn 18,3 prósent.
Alþýðuflokkurinn beið því enga
hnekki við tilkomu Alþýðubanda-
lagsins því hann hafði fengið 15,6
prósent í kosningunum 1953. Sósí-
alistaflokkurinn fékk þá 16,1 prósent
þannig að viðbótarfylgi Álþýðu-
bandalagsins kom frá öðrum en Al-
þýðuflokknum.
1971: Hannibal og Samtök
frjálslyndra og vinstri manna
Hannibal og hans menn, eða
Hannibalistar
eins og þeir
voru nefndir,
gengu út
úr Alþýðu-
bandalag-
inu eftir
Tónabíós-
fund
svokallaðan
árið 1967 þar
sem kom til
uppgjörs milli
þeirra og flokkseig-
enda sem töldust til kommúnista og
voru inn á Sovétlínunni. Á þessum
fundi, sem frægur hefur orðið, gekk
mikið á og í atkvæðakjöri um fram-
boðslista fyrir komandi kosningar
valtaði flokkseigendaklíkan yfir Hanni-
balistana og skipti það miklu um það
að Hannibal ákvað að ganga út. Eftir
þetta sagði hann að ekki væri hægt
að vinna með kommúnistum. Hann
bauð fram sér, komst inn á þing í
kosningunum 1967 undir bókstafn-
um I, en hann hafði farið fram á að
fara fram með GG lista í nafni Alþýðu-
bandalagsins, en var neitað um það.
Árið 1969 stofnaði Hannibal Sam-
tök frjálslyndra og vinstri manna og
bauð fram í öllum kjördæmum í kosn-
ingnum 1971. Þeir menn sem fylgdu
Hannibal komu flestir úr Alþýðu-
bandalaginu en einnig aðrir sem ekki
tengdust neinum sérstökum flokki.
formaður þess frá árinu 1966 til árs-
ins 1969. Það ár stóð hún fyrir
fyrstu verkfallsboðun af hálfu fé-
lagsins og gekk frá borði með sam-
flugfreyjum sínum í Prestvík og
skildi eftir fulla vél af farþegum.
Fljótlega leysti þó úr deilunni. Þetta
var fyrsta persónulega reynsla Jó-
hönnu af verkalýðsbaráttu og mót-
aði hana sem stjórnmálamann.
Jóhanna giftist Þorvaldi Jó-
hannessyni prentara árið 1970 og
hætti sem flugfreyja ári síðar þegar
hún hóf skrifstofustörf hjá Kassa-
gerð Reykjavíkur. Þau skildu árið
1985 en eiga tvo syni, Sigurð Egil
fæddan 1972 og Davíð Steinar
fæddan fimm árum síðar. Jóhanna
einbeitti sér að skrifstofustörfunum
og barnauppeldinu fyrstu fimm ár-
in eftir að hún kom niður á jörðina
en hafði ekki sagt skilið við verka-
lýðsbaráttuna og varð stjórnarmað-
ur í Verzlunarmannafélagi Reykja-
víkur 1976 og sat þar fram til ársins
1983-
Magnús L. Sveinsson
FORMAÐUR V.R.
„Jóhanna sýndi aldrei annað en
að hún vildi vinna af heilindum í
samráði við formanninn og aðra
stjórnarmenn og hennar störf
einkenndust afþví. “
Magnús L. Sveinsson, formað-
ur félagsins, segir sig og Jóhönnu
góða máta þrátt fýrir að þau eigi
ekki samleið i pólitíkinni.
„Jóhanna reyndist mjög vel í
stjórn V.R. og ég hef mjög góðar
minningar frá þeim tíma er hún sat
þar,“ segir hann. „Hún setti sig vel
inn í málin og lagði öllum góðum
málefnum lið. Jóhanna sýndi aldrei
annað en að hún vildi vinna af heil-
indum í samráði við formanninn
og aðra stjórnarmenn og hennar
störf einkenndust af því. Ég þekki
Jóhönnu mjög vel, því þegar hún
var formaður Flugfreyjufélagsins
var ég starfsmaður V.R. Flugfreyju-
félagið gerði samstarfssamning við
V.R á þeim tíma. Hún var rögg-
samur formaður og fylgin sér. Hún
stóð sig mjög vel hjá Flugfreyjufé-
laginu að mínu mati og sýndi mikla
forystuhæfileika." Magnús segir
reynslu sína af Jóhönnu vera að
gott sé að umgangast hana og hún
sé „góð manneskja", eins og hann
orðar það. „Hún er virkur þátttak-
andi þar sem menn koma saman að
skemmta sér í vina hópi. Ég hef
ekki orðið var við að Jóhanna hafi
áberandi galla og kannski þekki ég
hana ekki nógu mikið til að finna
gallana á henni, ef það má orða það
þannig,“ segir hann.
Jóhanna hlaut lítinn hljómgrunn
meðal Alþýðuflokkskvenna þegar
hún gaf kost á sér í 3. sæti listans í
Reykjavík í prófkjörinu 1978. Þeim
fannst hún ekki hafa unnið nóg
innan flokksins til að verðskulda
þingsæti en konur úr verkakvenna-
félaginu Framsókn hvöttu hana til
framboðs og sjálf hefur hún sagt að
það hafi verið flugfreyjurnar sem
hafi fleytt sér inn á þing. Einn mót-
frambjóðenda hennar í prófkjörinu
segir að Jóhanna og Vilmundur
hafi myndað með sér kosninga-
bandalag en hann hafi verið svo
bláeygður að hann hafi ekki gert sér
grein fyrir því fyrr en mörgum ár-
um síðar.
Dugnaður eða offors
Fyrsta stóra málið sem Jóhanna
kom í gegn á upphafsári sínu sem
alþingismaður var frumvarp um
framkvæmdasjóð öryrkja og
þroskaheftra. Þá voru í gildi lög um
málefni þroskaheftra sem kölluðust
„lög um fávitastofnanir" og lýsir
það kannski best tíðarandanum í
félagsmálunum í þá daga.
Gamalreyndur Alþýðuflokks-
maður segir Jóhönnu hafa breyst
mikið eftir að hún varð þingmaður
fyrir flokkinn.
„Jóhanna er dugleg og harðsækin
en skortir diplómatíska hæfileika,"
segir hann. „Hún gæti oft hafa náð
betri árangri ef hún hefði ekki farið
svona geyst í hlutina. Jóhanna er
áreiðanlega flókinn persónuleiki og
ailur gangur á því hvernig menn
meta samstarfið við hana, en það er
umhugsunarefni hvernig hún hefur
brotið allar brýr að baki sér innan
AlþýðufloJdtsins. Ef maður miðar
við tímann frá 1978 þegar Jóhanna
varð ung þingmaður, og hvernig
hún er í dag, þá er ekki líku saman
að jafna í skaphörkunni og frekj-
unni í henni. Sumir kalla þetta
dugnað en ég held að þetta sé of-
fors. Það er ekki vafi á að þing-
flokkurinn og þingmenn flolcksins
hafa oft liðið stórum fýrir yfirgang-
inn, hörkuna og frekjuna í henni.
Við AJþýðuflokksmenn sem höfum
verið í flokknum til margra ára
nennum ekki að vera að elta ein-
hverja foringja út um allar trissur.
Þeir verða bara að sigla sinn sjó ef
þeir vilja gera það. Bæði Jón Bald-
vin og Jón Sigurðsson voru henni
stórkostlega innan handar og
björguðu henni úr mörgum klíp-
um sem hún lenti í þegar hún fór of
geyst og gekk alltof langt. Þá voru
það þeir sem hjálpuðu henni í land.
Hún missti mikið þegar Jón Sig-
urðsson fór utan því hann var ná-
unginn sem stóð í eilífum björgun-
araðgerðum fyrir hana. Þetta er það
sem liggur alveg ljóst fyrir og þeir
vita sem eru innvígðir í flokkinn.
Ég held hún hafi veri ágæt með
öðrum en það er á hreinu að hún
getur elcki verið númer eitt.“
Jóhanna var formaður stjórnar-
nefhdar um málefni þroskaheftra
og öryrkja árin 1979 til ársins 1983.
Hún sat í nefnd til að undirbúa
frumvarp um tilhögun og fram-
kvæmd fullorðinsfræðslu
og í endurskoðunarnefnd laga
um almannatryggingar árið 1978.
Náin samstarfskona Jóhönnu úr
launavinnu og félagsmálum til
margra ára lýsir henni sem einfara.
„Jóhanna hefur farsælar gáfur en
er hvorki skarpgreind né næm,“
segir hún. Jóhanna er traust og gæt-
in, nákvæm og samviskusöm, en
réttlætiskenndin er það sem ein-
kennir hana samt öðru fremur.
Stundum verður þó réttlætis-
kenndin, sem að mörgu leyti er
hennar mesti styrkur, henni fjötur
um fót. Þá er hún svo fullkomlega
sannfærð um að hún hafi á réttu að
standa að hún sér engan annan flöt
á máli en sinn eigin. Það er einmitt
þröngsýni af þessu tagi sem oft hef-
ur orðið henni að falli í átökum við
Jón Baldvin.
Hún stenst honum einfaldlega
ekki snúning en samanburður á
þeim er óhjákvæmilegur þegar per-
sóna hennar er metin. Hann ber
höfuð og herðar yfir hana að öllu
leyti. Hann er „intellectual“ og
fljótur að hugsa og taka ákvarðanir.
Hann hefur menningarlegan bak-
grunn og allt þetta sem hana skort-
ir. Þess vegna er ekki nema von að
hún fari flatt í samskiptum þeirra.“
Einsýn eins og Lenín
Lára V. Júlíusdóttir, lögfræð-
ingur og aðstoðarmaður Jóhönnu í
embætti félagsmálaráðherra árin
1987 til 1988, kynntist Jóhönnu þeg-
ar þær störfuðu saman í fram-
kvæmdahóp sem skipulagði að-
gerðir í tilefni af lokum kvennaára-
tugar Sameinuðu þjóðanna.
Hún segir megin muninn á Jó-
hönnu og Jóni Baldvini vera að hún
sé fullkomlega heiðarleg.
LÁRA V. JÚLÍUSDÓTTIR
AÐSTOÐARMAÐUR JÓHÖNNU
1987-1988
„Jóhanna er vog og dálítið týp-
ísk að þvíleyti. Hún veltir hlut-
unum mikið fyrir sér en það
getur verið bæði kostur og galli
að mínu mati. “
„Vinnusemin, heiðarleikinn og
eljan við að fylgja eftir sínum mál-
um eru stærstu kostir Jóhönnu,“
segir hún. „Hún er hins vegar ekki
mjög góð ræðumanneskja og fjöl-
miðlamanneskja. Jón Baldvin er
allur á yfirborðinu. Ég hef oft á til-
finningunni að hann trúi ekki sjálf-
ur því sem hann er að segja. Hann
er alltaf að setja á svið einhver leik-
rit og mér finnst hann mjög góður
leikari og ræðumaður. Ég held að
það skipti ekki máli fyrir hvaða
málstað hann er að tala. Honum
takist alltaf að láta líta út fyrir að
það sem hann haldi fram sé rétt og
satt. Jón Baldvin er mjög snjall
stjórnmálamaður en ég held við
þurfum ekki að hafa neina refi í
stjórnmálum, heldur heiðarlegt
fólk sem vinnur vel fýrir hópinn.“
Jón Baldvin Hannibalsson og Jó-
hanna Sigurðardóttir hófu störf
saman í forystu Alþýðuflokksins í
Reykjavík eftir prófkjörið 1982 og
voru kosin formaður og varafor-
maður á flokksþinginu haustið
1984. Alþýðuflokksfólki fannst tví-
eykið verðugur fulltrúi fyrir þau öfl
sem sameinuðust í Alþýðuflokkn-
um og fylkti sér að baki hagfræði-
hugsun Jóns og félagshyggju Jó-
hönnu.
Jón Baldvin segir að sér þyki
vænt um Jóhönnu þrátt fyrir það
sem á undan hefur gengið.
„Höfuðkostur hennar er einsýni
sem gerir henni kleift að einbeita
sér að því sem hún kallar sínum
málum og að fylgja þeim eftir án
utanaðkomandi truflunar af mikilli
vinnusemi og dugnaði,“ segir hann.
„Einsýnin er einnig helsti galli
hennar og kemur í veg fýrir að hún
geti sett sig í spor annarra og tekið
tillit til þeirra. Þetta á hún sameig-
inlegt með Lenín.“
Jón segir að þrátt fyrir að Jó-
hanna hafi verið ráðherra í átta ár í
(jórum ríkisstjórnum sem Alþýðu-
flokkurinn tók þátt í, hafi aldrei
hvarflað að henni að hún beri
ábyrgð í einu og öllu á stefnu og
verkum þessara stjórna. „Henni
veitist mjög létt að þvo hendur sín-
ar af því og það kemur út þannig að
hún kennir öðrum um það sem
hún er óánægð með, en ég skynja
það þannig að hún geri sér enga
grein fyrir þessari ósamkvæmni,"
segir Jón.
Jón Baldvin Hannibalsson
FORMAÐUR ALÞÝÐUFLOKKSINS
„Einsýnin er helsti galli hennar
og kemur í veg fyrir að hún geti
sett sig í spor annarra og tekið
tillit til þeirra. Þetta á hún sam-
eiginlegt með Lenín. “
„Sem dæmi um þetta er þegar
samráðherra hennar, Sighvatur
Björgvinsson, gekk í gegnum
brimskafla gágnrýninnar fyrst þeg-
ar hann fór með sínar sparnaðar-
áætlanir í heilbrigðismálum, þá
fannst henni ekkert athugavert við
Jóhanna Sigurðardóttir þegar hún starfaði sem flugfreyja fyrir Loftleiðir.
Samtökin fengu rífandi fylgi sem var
að mestu við persónu Hannibals.
Þrátt fyrir að þetta sérframboð
Hannibals hafi verið klofningur í jé
Alþýðubandalaginu, þá tók
framboðið mest fylgi frá Al
þýðuflokknum, sem hafði
tekið þátt í ríkisstjórn í tólf ár,
en hafði lítil sem engin áhrif
á Alþýðubandalagið.
Samtökin lifðu í kosning- Átjt,
unum 1974 en lognuðust út í *1
af í kosningunum 1978.
Úrslit kosninga
í kosningunum 1971 fengu Sam-
tökin 8,9 prósenta atkvæða og fimm
þingmenn kjörna. Þessi kosning
markaði tímamót því aldrei áður hafði
fjórflokkakerfinu, sem tryggt hafði sig
í sessi í lok fjórða áratugarins, verið
ógnað með þvílíkum árangri áður. Til
samanburðar má geta þess að Al-
þýðuflokkurinn fékk 10,5 prósenta
atkvæða, Alþýðubandalagið 17,1
prósent, Sjálfstæðisflokkur 36,2 pró-
sent og Framsóknarflokkur 25,3 pró-
sent.
1983: Vilmundar þáttur
Gylfasonar
Vilmundur Gylfason hafði
verið arkitekt að hinum
mikla sigri Alþýðuflokks-
ins í kosningunum 1978.
' kjölfarið fannst honum
hlutur sinn ekki verða
nægilega mikill í flokkn-
um. Til dæmis var
hann ekki gerður að
ráðherra í ríkisstjórn
ÓLAFS JÓHANNESSON-
ar. Vilmundur reyndi
tvisvar að verða varafor-
maður flokksins en féll í bæði
skiptin í kjöri gegn Magnúsi Magn-
ússyni, síðast árið 1982. Seint um
sumarið það sama ár kom upp Al-
þýðublaðsdeilan svokölluð sem varð
til þess að Vilmundur gekk út úr Al-
þýðuflokknum og stofnaði Bandalag
jafnaðarmanna og sérstakt blað utan
um það, Nýtt land.
Alþýðublaðsdeilan átti sér stað
þegar Vilmundur gegndi starfi ritstjóra
Alþýðublaðsins á meðan Jón Baldvin
Hannibalsson var í sumarleyfi. Vil-
mundur réðist harkalega að Hæsta-
rétti í skrifum sínum og ein forsíðan
sem hann birti átti að upplýsa meiri-
háttar hneyksli. Forystu Alþýðuflokks-
ins þótti þar þó heldur of langt geng-
ið og var þetta upplag blaðsins gert
upptækt og Vilmundur settur af. í
framhaldinu var það haft eftir Kjart-
ani Jóhannssyni , þáverandi for-
manni flokksins, í fjölmiðlum að þetta
væri mannlegur harmleikur. Þar með
þótti hann vera að gefa í skyn að Vil-
mundut gengi ekki heill til skógar
andlega.
Þetta fór ekki vel í Vilmund. Hann
taldi ennfremur að Jón Baldvin hefði
svikið sig í þessu máli.
Vilmundur Gylfason hafði byggt
pólitík sína á mjög róttækum hug-
myndum sem snerust um uppstokk-
un í bæði flokka- og stjórnkerfinu. í
kosningunum 1978 beindi hann
spjótum sínum einna helst að dóms-
kerfinu sem hann taldi gjörspillt. Ólaf-
ur Jóhannesson, formaður Fram-
sóknarflokksins, hafði verið dóms-
málaráðherra í fráfarandi stjórn og
veittist Vilmundur harkalega að hon-
um og flokki hans.
í Bandalagi jafnaðarmanna var Vil-
mundur í raun að útfæra og hvessa
þær hugmyndir sem hann hafði verið
með í Alþýðuflokknum en bætti við
áherslum á breytingar í stjórnkerfinu,
svo sem eins og þeim að kjósa for-
sætisráðherra beint. Hugmyndir Vil-
mundar báru keim af nútímajafnaðar-
stefnu, ekki ósvipuðum þeim sem Al-
þýðuflokkurinn tók upp síðar.
Útgöngu sína úr Alþýðflokknum
skýrði Vilmundur á þann veg að hann
og hugmyndir hans hefðu orðið undir
í flokknum.
Það er ýmislegt líkt með
þessum deilum Vilmundar
við forystu Alþýðuflokks-
ins og þeim sem nú eru
uppí varðandi Jóhönnu J
Sigurðardóttur. Eftir §1
tapið í varaformanns-1
kjörinu árið 1982 sagði fj
Vilmundur að flokkseig-
endaklíkan réði flokknum '
en fylgi hans væri meðal
alþýðunnar og hann ynni í
opnum prófkjörum. Hins veg
ar má geta þess að Jóhanna stóð
með flokkseigendum í þessum deil-
um.
Úrslit kosninga
Vilmundur Gylfason og Bandalag
jafnaðarmanna gerðu svipaða hluti
og Hannibal gerði árið 1971 þegar
kosið var árið 1983. Bandalagið fékk
fjóra menn kjörna, 7,3 prósenta at-
kvæða og mest á kostnað Alþýðu-
flokksins sem hrundi niður í 11,7 pró-
sent. í þessum kosningum kom
Kvennalistinn einnig til sögunnar en
hann fékk 5,5 prósenta atkvæða. Al-
þýðubandalagið fékk 17,3 pró-
s sent, Sjálfstæðisflokkur 38,7
prósent og Framsóknarflokk-
ur 18,5 prósent.
FRAMSÓKNAR-
FLOKKUR
1934: Tryggvi Þórhalls-
son og Bændaflokkurinn
Árið 1934 gekk fyrrum for-
maður Framsóknarflokksins,
Tryggvi Þórhallsson út úr
12
FIMMTUDAGUR 11. ÁGÚST 1994