Vikublaðið - 15.12.1995, Side 7

VIKUBLAÐIÐ 15. DESEMBER 1995
Vinstrlpólitíkin
7
En hver varð svo framvindan? Og
hvaða lærdóma drögum við af henni?
Einsog við vitum öll þá varð niður-
staðan sú að Alþýðuflokkur myndaði
ríkisstjóm með Sjálfstæðisflokld und-
ir forsæti Davíðs Oddssonar. Og í
hönd fór tímabil mikilla þjóðfélagsá-
taka. „Við völdum vaxtaleiðina,"
sagði hinn nýi forsætisráherra á
fýrstu dögum stjómarsamstarfsins í
þann mund er byrjað var að kynda
undir hávaxtabálið og formaður Al-
þýðuflokksins brosti undirfurðulega
framan í sjónvarpsvélamar þegar
hann sagði að vel færi á því að ganga
til þessa samstarfs í bliki maí sólar-
innar. Stjóm Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks var.mynduð daginn fyrir
hátíðisdag verkalýðsins fýrsta maí.
Ástæðan fyrir því að Alþýðuflokk-
urinn fór þessa leið var sennilega
fýrst og fremst umhyggjan fýrir
EES-samkomulaginu. Vinstri stjóm-
in hafði öll staðið sameiginlega að því
að fara þá leið sem valin var, að freista
þess að ná samningum við Evrópu-
sambandið í samfloti með öðmm
EFTA-ríkjum. Það fór hins vegar
smárn saman að renna upp fýrir
mönnum efrir því sem leið á samn-
ingaviðræðurnar hvaða afleiðingar
EES myndi hafa fýrir íslenskt samfé-
lag ef ekki tækist að hnika til áhersl-
um. Það tók tíma áður en menn
gerðu sér grein fyrir því að EES-
samkomulagi'ð er fýrst og fremst sátt-
máli um markaðsvæðingu þjóðfé-
lagsins.
Brussel, hið nýja Moskvu-
vald ' mm^
Auðviía'ð!vörQ þeir til'sétn bentu á
þetta frá upphafi en það er ef ril vill
fýrst nú þegar spádómar þeirra em
famir að ganga eftir með hverri laga-
semingunni á fæmr annarri þar sem
einkavæðing óg hvers lcyns nauðung-
arskipulagsbreytihgar em lögfestar
samkvætnt fyrirmælum frá Bmssel að
menn gera sér fulla grein fýrir því hve
víðtækt valdaafsal EES-samningur-
inn hefur haft í för með sér.
Á fundi ABR á Hótel Sögu fýrir fá-
einum dögum um samvinnu vinstri
manna sagði Jóhanna Sigurðardóttir
að Evrópumálin væm eina stórmálið
sem sundraði. Eitthvað lcann að vera
til í þessu en þó finnst mér þetta
segja aðeins hálfan sannleikann.
Kjami málsins er sá að Evrópumálin
hafa fyrst og fremst sundrað vegna ó-
líkrar afstöðu til markaðsvæðingar og
valdaafsals. Reyndar segir það sína
sögu urri hvé milda áherslu Alþýðu-
flokkurinn lagði á þessa evrópsku
markaðsvæðingárstefnu að þeir
þorðu ekld að láta fára fram þjóðarat-
kvæðagreiðslu um EES-samninginn
- þótt 70 til 80% þjóðarinnar óskaði
eindregið eftir því ef marka má skoð-
anakannanir - sem svo aftur er
hroðalegur vitnisburður um afstöðu
þáverandi nkisstjómar til lýðræðis og
mannréttinda.
En átöldn um EES vom táknræn
um pólitíska stefhumótun almennt á
síðustu fjórúm árum. Á kjörtímabil-
inu var tekist harkalega á um stefriu í
' skatta- óg velferðarmálum. Hið
makalausa gerðist þegar nánast ó-
mengaður Reaganismi fór að líta
dagsins ljós. Brauðmolahagfræði
Reagans var bæði fylgt eftir í orði og
á borði. Allt kapp var lagt á að aflétta
sköttum af fýrirtækjum - þau myndu
sækja í sigvéðrið, var jafnan viðkvæð-
ið, ef aðeins þau fengju svigrúm til að
athafna sig.'Aðstöðugjöldin vom lát-
in fjúka. Fimm.milljarðar þar. Tekju-
skattar fýrirtækja vom lækkaðir úr
50% í 33 %. Og þannig mætti áfram
telja. Gósentíð var runninn upp fýrir
stórfýrirtæki og fjármagnseigendur.
Og hvemig skyldi svo tekjumissi
sanuieyslunnar mætt og hvemig
skyldi fjárlagahallinn bættur? Ekki
stóð á svarinu. Með því að láta al-
þýðuheimilin borga. Kosmaðarvit-
und varð lykilorð - kappkostað var að
fræða sjúkt fólk og gamalmenni um
hvað þau kostuðu samfélagið og
ábyrgðarvæðing hét það þegar starfs-
fólk í heilbrigðisþjónustu var látið
gera tilraunir með hve sjaldan hægt
væri að komast af með að skipta á
bleyjum hjá ósjálfbjarga fólki á
sjúkrastofhmium.
innumst
þess að einu
sinni tókst að
sameina alla
menn í einum
flokki. Ekki bara
vinstri menn,
heldur hægri
menn einnig.
Pað var í Sovét-
ríkjunum. Og eft-
ir því sem ein-
drægnin varð
meiri í flokknum
því dauðari varð
hann og að lok-
um kom að því
að aflt samfélag-
ið dó líka.
Almannaheill og veru-
leikafirringin
Sjúklingar og aðstandendur þeirra
stofhuðu Samtöldn Almannaheill en
þau beittu sér gegn þeirri stefnu rík-
isstjómar Jóns Baldvins Hannibals-
sonar og Davíðs Oddssonar, sem
gekk út á að bjarga velferðarkefinu
einsog það var orðað, með því að láta
hina sjúku og hina lasburða borga
fýrir sig. Þjónustugjöld hét þetta á
fínu máli og á heilsugæslustöðvunum
var starfsfólk látið fara á námskeið til
að læra að stimpla inn aðgangseyrinn
fýrir „viðsldptavini" sína.
Nú hafði það gerst sem Alþýðu-
flokkurinn hafði ekki áður ljáð máls á
- hann hafði hleypt markaðslögmál-
unum inn að rúmgaflinum á sjúkra-
húsum landsins. Og ekki nóg með
þetta. Einnig var ráðist að rótum
skattjöfnunarkerfisins. Á kjörtímabil-
inu skar ríkisstjómin millifærslukerf-
ið niður við trog og var gengið svo
hart ffarn að varla nokkur maður í
landinu mælir því bót sem gert var. I
einum fjárlögum var hálfur milljarð-
ur tekinn af bamabótunum og skerð-
ing vaxtabóta í húsnæðiskerfinu varð
árlegur viðburður.
Og þegar fólldð andæfði var sagt
að það væri veruleikafirrt. Osköp
stutt og laggott. Það kostar meira að
gera við ryksuguna mína en sjálfan
rrúg, sagði heilbrigðisráðherra Al-
þýðuflokksins í sjónvarpi. Hvílíkt
ranglæti. Var ekki einhver að segja að
það væm lífsviðhorfin sem samein-
uðu okkur? Kannski, en vonandi ekld
þessi viðhorf.
Á þessum ámm hefur pólitísk bar-
átta Alþýðuflokksins fýrst og ffernst
gengið út á neytendahyggju. Lífs-
kjörin hefur átt að lagfæra með því að
ryðja burt höftum og hvers kyns
stofnunum sem trufla markaðinn,
jafhvel verkalýðsfélögum.
Eg er staðfastur lesandi Alþýðu-
blaðsins. Það var ég líka þegar
MacDonalds kom til landsins og vildi
banna starfsfólkinu að ganga í verka-
lýðsfélög. MacDonalds átti þá dygg-
an málsvara í Alþýðublaðinu. Og í út-
varpsviðtali um daginn tók fýrrver-
andi formaður vmgra jafiiaðannanna
og varaþingmaður Alþýðuflokksins í
Reykjavík upp hanskann fýrir frjáls-
hyggjuna á Nýja Sjálandi með hinni
klassísku afstöðu: það þurfti eitthvað
að gera.
Og nú vilja menn sameinast. Gott
og vel. Að sjálfsögðu eiga þeir að
vinna saman sem setja sér sameigin-
leg markmið. En það er líka gmnd-
vallaratriði. Og það er gmndvallarat-
riði að bera virðingu fýrir skoðunum,
bæði eigin skoðunum og sannfær-
ingu annarra. Ef maður tekur fólk al-
varlega, hvort sem er þennan unga
forsvarsmann Alþýðuflokksins eða
eldhugana á Alþýðublaðinu, sem á-
samt formanni sínum hafa barist fýr-
ir óheftum markaðsbúskap af svo
miklum móð að fullyrða má að eng-
inn stjómmálaflokkur á Islandi standi
lengra tdl hægri en Alþýðuflokkurinn,
þá fæ ég ekki betur séð en eitthvað
mikið þurfi að breytast til þess að
menn eigi samleið í sama stjómmála-
flokki.
Og mér er spum. Viljum við endi-
lega deyfa allan skoðanaágreining?
Er það ekki einmitt þetta sem þjóðfé-
lag í gerjtm þarf á að halda - meiri
skoðanapólitík? I síðustu alþingis-
kosningum gekk fjöldi óflokksbtmd-
inna einstaklinga til liðs við Alþýðu-
bandalagið undir merkjum óháðra.
Þetta samstarf grundvallaðist á þeirri
hugsun að meira máli skipti stefha og
innihald en stofnun. Það er á slíkum
grartni sem uppstokkun í stjómmál-
um þarf að eiga sér stað. Flokkakerf-
ið mun síðan laga sig að breyttum að-
stæðum.
Félagslegar rætur Alþýðu-
flokksins
Eg er sannfærður um að fjöldi ein-
staklinga sem stutt hefur Alþýðu-
flokkinn og jafnvel verið þar í fram-
varðarsveit á miklu meira sammerkt
með okkur á þessum bæ en foringj-
um sínum heima fýrir og eflaust er
það einnig gagnkvæmt. Enda fór svo
að Jóhanna Sigurðardóttir þoldi ekki
Iengur við og svo segir mér hugur að
oft hafi þingmenn á borð við Össur
Skarphéðinsson, Gunnlaug Stefáns-
son og Rannveigu Guðmundsdóttur
og eflaust fleiri átt erfitt í flokki sín-
um undanfarin ár.
En þrátt fýrir þetta hefur stefnan
verið skýr. Og Alþýðuflokkurinn rek-
ið heilsteypta stefhu. Á ungkrötunum
hefur verið mikið flug og hafa væng-
stýfðir hugsjónamenn í unghðabúð-
um Sjálfstæðisflokksins horft öfund-
araugum til félaga sinna í Alþýðu-
flokknum. Burt með höftin, niður
með verðlagið og inn á markaðstorg
Evrópu. Allt í þágu alþýðunnar. Al-
þýðuflokkur gat hann heitið - en
jafhaðarmannaflokkur hefur hann
ekki verið undanfarin fjögur ár.
En hvemig eigum við þá að snúa
okkur varðandi stjómarmyndum
þegar færi gefst? Eg var eindregið
þeirrar skoðtmar fýrir og eftir síðustu
kosningar að flokkarnir sem nú
mynda stjómamdstöðu ættu ásamt
Framsóknarflokki að mynda saman
ríldsstjóm. Jafnvel þótt kratamir hafi
gengið út á hina hægri brún þá er
munurinn á þeim og Sjálfstæðis-
flokknum sá að þeir em ekki í hags-
munagæslu fýrir stórfýrirtæki og fjár-
magn. Þess vegna er hægri stefha
þeirra fýrst og fremst hugsjónastefna
en ekki hagsmunapólitík. Á hitt er
einnig að líta að kratamir eiga sér fé-
lagslegar rætur sem gætu vaknað til
lífsins að nýju. Auðvitað væri það for-
senda þess að þeir næðu saman með
Alþýðubandalagi og öðmm félags-
hyggjuflokkum því ef ekki næst sátt
um málefnagrundvöll er tómt mál að
tala um stjómarsamstarf. Og sannast
sagna er ég þeirrar skoðunar að innan
Framsóknar séu félagshyggjusjónar-
mið í stómm hluta kjósendahóps
flokksins enda fer honum stjómar-
samstarf með Sjálfstæðisflokld afar
illa.
Hvað skal gera?
Annars æda ég að leyfa mér að
setja fram tvær tillögur. I fyrsta lagi
auglýsi ég eftir pólitískri urnræðu, að
við gefum stofhanaumræðunni frí í
bili. I heiminum öllum, nú um stund-
ir mest áberandi í Frakklandi, logar
allt í átökum um grundvöll jafhaðar-
þjóðfélagsins. Að því hefur verið sótt
og enn er að því sótt. 1 stað þess að
menn brenni sig upp í umræðu um
það hver eigi að vera með hverjum
skulum við nú af alefli hella okkur út
í pólitíska umræðu og stefnumótun.
Hitt kemur svo af sjálfu sér. Það mun
koma í ljós hver vill leggja upp í för
með hverjum.
1 öðm lagi finnst mér rétt að við
þróum hugmyndina um kosninga-
bandalag. Alþýðubandalagið og ó-
háðir buðu upp á stjómarsáttmála
vinstri manna fýrir síðustu kosningar.
En við vomm seint á ferðinni með
þessa hugmynd og hefðum bemr
kynnt hana fýrr og unnið verkið í
samráði við aðra. Þetta ættu menn að
skoða rækilega fýrir næstu kosningar.
Kjósendur eiga rétt á því að vita að
hverju þeir ganga áður en kosningar
fara fram. Síðan geta þeir stutt þann
flokkinn sem þeir vilja að gegni lykil-
stöðu í tilvonandi ríkisstjóm.
Það er þörf á kröftugri og opinni
stjómmálaumræðu í landinu. Sér-
staklega þurfa vinstri menn að taka
sig á, ræða um efhahags- og atvinnu-
mál, leiðir til að vinna bug á atvinnu-
leysi, stefnu í skatta-, jafnréttis- og
velferðarmálum, menntun og menn-
ingu, heilbrigðismálum. Við þurfum
að móta okkar lausnir og finna okkar
svör við brennandi spumingum sam-
tíðarinnar. En lausnimar eigum við
að móta í anda félagshyggju og jafn-
aðar. Það er lykilatriði.
Þótt við hljótum að byggja okkar
stefnu og okkar starf með hugmyndir
um félagslegan jöfnuð að leiðarljósi
er Iykilatriði að virða ólík sjónarmið
um hvemig skuli ná þessum mark-
miðum. Minnumst þess að einu sinni
tókst að sameina alla rnenn í einum
flokki. Ekki bara vinstri menn, heldur
hægri rnenn einnig. Það var í Sovét-
ríkjunum. Og eftir því sem ein-
drægnin varð meiri í flokknum því
dauðari varð hann og að lokum kom
að því að allt samfélagið dó líka.
Við þurfum að vita hvert
skal halda
Á Islandi eigurn við einn flokk af
þessu tagi. Sjálfstæðisflokkurinn
berst ekki fýrir hugsjónum. Hann á
sér fyrst og fremst þá ósk að halda á-
fram að vera stór, að vera jafhan í að-
stöðu til að ná völdum og halda völd-
um. Valdapólitík er óheilbrigð og
vond pólitík og felur dauðann í sér.
Vandinn á Islandi er ekki sá að það
þurfi færri flokka. Sjáfstæðjsflokkur-
inn færir okkur heim sanniim um að
flokkar á Islandi em of fáir.
Á vinstri kantinum vantar hins
vegar ekki fleiri flokka nema síður
væri. Þar vantar hins vegar meiri og
markvissari pólitíska umræðu, meira
líf. Mig langar til að trúa mönnum
fyrir því að ég tel það skipta minna
máli en flestir telja hver fer með hin
formlegu völd í þjóðfélaginu. Hægri
bylgjan á sínum tíma byggðist ekld á
því að belgja hægri sinnaðar stofnan-
ir út - hún fólst í því að allir stjóm-
málaflokkar og allar valdastofnanir
samfélagsins, einnig verkalýðshreyf-
ingin, fóm að horfa til þeirra lausna
sem frjálshyggjan bauð upp á. Upp-
skeran af þessu starfi hefur síðan ver-
ið að skila sér upp á veisluborð stór-
fyrirtækja og fjármagnseigenda. Nú
þarf að endurvekja kraftinn til vinstri
og koma af stað vinstri bylgju. Þá er
líka gmndvallaratriði að við forðumst
ekki málefnalega umræðu. Við þurf-
um á henni að halda. Annars fljótum
við sofandi að feigðarósi. F.n þá er
heldur ekki nóg að vita bara með
hverjum maður ætlar að leggja upp í
för. Það þarf líka að vita nokkum
veginn hvert skal halda. Og nú er
verkefhið að ræða það.
Þaö tekur
adeins einn

■virkan
daq
aö koma
póstinum
þínum til skila