Frjáls þjóð - 03.11.1952, Blaðsíða 2

2
FRJÁLSþjóð
Mánudaginn 3. nóvember 1952
FRJÁLS ÞJÓÐ
Kemur út á hverjum mánudegi.
Útgefendur og ritstjórar:
Bergur Sigurbjörnsson, Valdimar Jóhannsson.
Afgreiðsla: Skólavörðustíg 17. Rvík. Sími 2923. — Pósthólf 561.
Áskriftargjald kr. 5,00 á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 2,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Aiíit fasteigna
Sú regla var í gildi um nokk-
urt skeið, að fasteignamat fór
fram hér á landi á 10 ára fresti.
Síðasta fasteignamat fór fram
1940, og var það að öllu miðað
við peningagildi fyrir síðustu
styrjöld. Ef reglan hefði hald-
izt, átti nýtt fasteignamat fram
að fara 1950. Full ástæða sýnd-
ist vera til þess að flýta því
mati heldur en hitt, því að
verðgildi peninga hér á landi
lækkaði sem kunnugt er stór-
kostiega með hverju ári, en
verðgildi fasteigna hækkaði að
sama skapL
En hér hefur annar háttur
verið á hafður. Þegar Nýbygg-
ingarstjórnin hafði fest sig í
sessi, lét hún Alþingi sam-
þykkja það, að nýtt fasteigna-
mat skyldi ekki fram fara fyrr
en 25 ár voru liðin frá síðasta
mati, eða með öðrum orðum
ekki fyrr en 1965. Engar skyn-
samlegar ástæður voru færðar
fyrir þessari ráðabreytni, en því
helzt borið við, að betta væri
gert af sparnaðarástæðum, og
þótti skemmtilegt til frásagnar.
Almennt var haldið, að aðal-
ástæðan til þessa væri sú, að
matið var í höndum Fram-
sóknarmanna, og vildu hinir
nýju ráðamenn taka af þeim
vald og bitling, og þó fyrst og
fremst skrifstofustjóra fast-
eignamatsskrifstofunnar, Hann-
esi Pálssyni. Ef slíkt hefur verið
rétt skilið, hafa fáir menn
á íslandi verið meira og
hærra metnir en Hannes, því
að þetta hefur efalaust kostað
þjóðiina íugi milljóna króna,
auk þess sem það hefur valdið
margsháttar ranglæti.
Nú er svo komið, að bess má
finna mörg dæmi, að fasteignir
gangi kaupum og sölum fyrir
tvítugfalt fasteignamat! - Þetta
er þó ekki nema á nokkrum
stöðum á landinu, víða er sölii-
verð fasteigna nálægt tíföldu
matsverði, annars staðar mun
lægra og til eru þeir staðir,
þar sem það þykir þakkarvert
að fá fasteignamatið fyrir eign-
irnar. Líklega er ekki fjarri
réttu, að verðýgildi fasteigna
hafi að meðaltali 10-faldazt.
Fasteignir eru framtaldar til
skatts samkvæmt hinu lága
fasteignamati. Það liggur í
augum uppi, að með því missir
ríkið af tekjum. Því er reynd-
ar við brugðið, að slíkt saki
ekki ríkið, því að þeir, sem sjá
eigi um ríkiskassann, kunni lag
á að ná jafnmiklum tekjum
annars staðar, og mun slíkt ekki
fjarri öllum sanni. Menn segja
líka, að þó að þetta valdi að
vísu ranglæti í skattgreiðslu,
þá muni ekki svo mikið um það,
þar sem svo mikið sé af rang-
lætinu hvort sem er. Um þetta
skal ekki þrefað að þessu sinni,
en það aðeins tekið fram, að
ekki er þetta þar með viður-
kennt skilyrðislaust.
Hér skal aðeins á það bent,
að þetta kostar þjóðfélagið í
heild stórmikla fjármuni. Af
þessu hefur leitt það, að allir
þeir, sem einhverja þjóðfélags-
lega aðstöðu hafa haft og verið
sæmilega viti bornir og látið sig
skipta eigin hag, hafa varið
öllum þeim fjármunum, sem
þeir hafa haft ráð á, í fasteignir.
Þeir hafa litið á það sem óvita-
æðji að trúa bönkunum eða
öðrum lánsstofnunum fyrir
peningum til geymslu, nema þá
helzt um stuttan tíma, og þeir
hafa einnig kosið það miklu
heldur að leggja fé sitt í fast-
eign en atvinnurekstur.
Af þessu hefur leitt það
tvennt, að fasteignir hafa meir
og meir færzt í hendur stór-
eignamanna, sem þó losna við
að greiða af þeim nema smá-
muni í skatt, og að fjárfesting
í fasteignum hefur orðið óeðli-
lega mikil, jafnframt því að
atvinnuvegirnir eru í hættu að
stöðvast sökum framtaksleysis
og lánsfjárkreppu. Hér í lítt
numdu og byggðu landi er að
vísu eðlilegt og heilbrigt, að
mikil fjárfesting eigi sér stað,
og jafnvel, eins og aðallega
hefur nrðið, í byggingum. En
hvort tveggja er, að af öllu má
of mikið gera, og mikið af
þessari fjárfestingu er hrein
og bein sóun, sem þjóðin er
þegar farin að súpa seyðið af,
og er þó meira eftir.
Þegar byggt hefur verið fyrir
fé, sem á einhvern hátt hefur
verið komið undan skatti, TIL
ÞESS AÐ LOSNA VIÐ AÐ
GREIÐA AF ÞVÍ SKATT Á
KOMANDI ÁRUM, er ekki að
undra, þó að lítt væri um það
hirt að byggja fyrst ogfremst ó-
dýrtogáhagkvæmanhátt. Þetta
hefur beinlínis leitt til bess, að
mikill hluti þeirra íbúða, sem
byggður hefur verið á síðustu
árum, er þannig, að óbúandi er
í þeim nema fyrir fólk með
miklu meiri tekjur en hægt er
að vænta að hér verði yfirleitt
í framtíðinni. Auk þess eru svo
allir sumarbústaðirnir, sem
flestir eru gerðir af oflæti einu
saman og eigendurnir hafa
fremur raun af en ánægju Þrátt
fyrir allar þessar byggingar,
sem eru langt umfram eðlilega
þörf, verður f jöldi fólks að sætta
sig við ófullnægjandi húsnæði
jafnframt því að atvinnuveg-
ina er að reka í strand.
Það ójafnvægi, sem er í
þjóðarbúskap okkar, stafar
að miklu leyti af því, að við
metum einn flokk eigna okkar,
fasteignirnar, til skattálagning-
ar á annan hátt en allar aðrar
eignir. Þetta hefur þegar kost-
að okkur geysilega mikið og
verður okkur því dýrara, sem
tr
Evrópa
víöri veröld
á krossgötum
F.U.F. krefst
lokunar her-
stöðvanna
Eftir itiienm* Bevan
Betlarahugarfar
og þjóðar-
metnaður.
Fortíð Evrópu er dauð. Ásýnd
framtíðarinnar er geigvænleg
öllum þeim, sem nota vilja
gömul lyf við nýjum sjúkdóm-
um. Það var ekki sósíalismi,
sem reið að fullu hinum gömlu
samkeppnisþjóðfélögum auð-
valdsins í Evrópu. Tvær heims-
styrjaldir gengu af þeim dauð-
um, svo og það, að þeim tókst
ekki að verða samstíga hinni
nýju efnahagsþróun, sem þau
hrundu sjálf af stað. Nú híma
þjóðir Evrópu á krossgötum, ó-
færar um að velja, hverja leið
skuli halda. Efnahagsaðstoð
Bandaríkjanna nægir þeim ekki
til viðréttingar. Miklu fremur
er hún svefnþorn, sem þeim
hefur verið stungið og óhjá-
kvæmilega hlýtur að leiða til
andlegs dauðamóks. Betlara-
hugarfar þjóðar má ekki koma
í stað heilbrigðs og öflugs
þj óðarmetnaðar.
Þriðja leið.
Á Stóra-Bretlandi vakti
valdataka verkamannastjórn-
arinnar vonir um, að lausn
fengist á vandanum, sem hvorki
væri tilraun til að endurreisa
það sem sagan hafði dæmt til
falls — né heldur beiting úr-
ræða, sem reynzt höfðu harð-
neskjuleg í löndum, þar sem
alvarlegri þjóðfélagsátök höfðu
leitt til öfgafullra aðgerða.
Lýðræðissósíalismi er ekki
meðalvegur milli kapítalisma
og kommúnisma. Ef hann væri
það, væri hann frá upphafi
dæmdur til að mistakast. Hann
getur ekki lifað á lánuðu lífs-
fjöri. Lífsorka hans verður að
vera grundvallarhugsjón hans
sjálfs og sá kraftur, sem hún
leysir úr læðingi. Hann er reist-
ur á þeirri sannfæringu, að
frjálsir menn geti leyst þjóð-
félags- og efnahagsvandamál
sín með frjálsum samtökum,
ef þeim er gefið færi á að gera
það.
Tröllaukin átök.
Enginn sósíalisti mun vera
svo skyni skroppinn að van-
meta erfiðleikana, sem við er
að stríða. Ef hann hefði til-
hneigingu til þess, nægðu árin
eftir síðustu styrjöld til af
kenna honum aðra lexíu. Jafn-
vel hinum fáfróðustu var ljóst
að tröllaukin átök þurfti til a?■
endurreisa brezkan iðnað eftii
stríðið. Öllum nema grunn-
hyggnum mönnum var einnig
ljóst, að því aðeins var hægl
að vænta þess, að verkalýður-
inn tæki svo þungar byrðar á
sig, ef stjórnin hyrfi frá þeirri
stefnu, sem leitt hafði til
hnignunar Bretlands á árunum
milli heimsstyrjaldanna.
Nýir menn og
ný ráð.
Landið þarfnaðist nýrra
manna og nýrra ráða. Þvi
hlotnaðist hvort tveggja. Ár-
angurinn varð einhver tilþrifa-
mesta endurreisn, sem sagan
kann frá að herma. Þegar við
lítum um öxl yfir farinn veg,
er gerlegt að sjá aðalástæðu
þess, hve vel tókst til. Hún var
sjálfstraust okkar og sá styrk-
ur, sem það veitir. Það sjálfs-
traust var reist á þeirri trú,
að við vissum, hvað óhjá-
kvæmilegt var að gera. Þjóðin
hafði veitt meirihluta Verka-
mannaflokksins í neðri deild
þingsins eftir kosningarnar
1945 skýlausa heimild til að
gera ákveðnar ráðstafanir, sem
útskýrðar höfðu verið fyrir
þjóðinni í kosningabaráttunni
og með látlausum áróðri um
nokkra áratugi. Okkur entist
vit og andlegur styrkur til að
takast verkefni okkar á hend-
ur.
Nauðsynleg
kjölfesta.
Það er háttur margra höf-
unda að hæðast að Verka-
mannaflokknum fyrir það, að
hann hangi í því, sem þeir
kalla „kreddukenndar" megin-
Aneurin Bevan.
reglur. Af því, hvernig þessum
árásum er hagað, mætti ætla,
að skortur á meginreglum
væri hæfilegastur heimanbún-
aður stjórnmálamanna. Enginn
heiðarlegur stjórnmálamaður
fær risið undir erfiðleikum nú-
tíma stjórnmála án þeirra hug-
arrósemi, sem tryggð við á-
kveðin stefnumið er ein fær
um að veita. Án slíkrar kjöl-
festu kastast hann til og frá
fyrir hverjum vindblæ, sem á
hann gustar. Engin klókindi
eða pólitísk fimi geta komið í
hennar stað. Það hefur alltaf
verið mér ógeðfellt, er ég hef
heyrt fyrirsvarsmenn Verka-
mannaflokksins leitast við að
réttlæta löggjöf í sósíalska
stefnu með því einu, að hún
væri „hagnýt“. Þegar stjórn-
málastefna er mörkuð, verður
að hafa að minnsta kosti tvennt
í huga. Vissulega verður hún
að henta ríkjandi ástandi. En
hún verður einnig að vera í
samræmi við þær meginreglur,
sem eru uppistaðan í þeirri
heimspeki, sem við aðhyllumst.
Án þess að hins síðara sé gætt,
verður stjórnmálastarfsemin
einungis eins og hver önnur
atvinna.
(Aneurin Bevan: In Place of
Fear, London 1952).
Dagl. bætast kröfu FRJÁLSR-
AR ÞJÓÐAR um LOKUN
HERSTÖÐVANNA OG AL-
GERA EINANGRUN HERSINS
nýir liðsmenn. Þannigvar eftir-
farandi samþykkt samhljóða á
fundi í Félagi ungra framsókn-
armanna 28. okt. sl.
„Fundur haldinn í F.U.F. í
Rvík-----vekur athygli á því
alvarlega ástandi, sem skapazt
hefur í Iandinu vegna dvalar
erlends hers á íslandi.
Fundurinn telur brýna nauð-
syn bera til þess,
AÐ æskulýð landsins verði
forðað frá óþörfum samskiptum
við setuliðið---
AÐ brýnt verði fyrir þjóðinni,
m.a. með markvissu starfi skóla
og útvarps, að beztur árangur
næst í hinni NÝJU ÞJÓÐERN-
ISBARÁTTU (lbr.F.Þ.) með því
að beina henni inn á við, og
gera íslendinga meðvitandi þess,
hver ábyrgð hvílir á hverjum
einstaklingi vegna tvíbýlisins í
landinu.
AÐ dvöl varnarliðsins verði
takmörkuð við þá staði sem
liðið hefur til afnota-“
FRJÁLS ÞJÓÐ telur sérstaka
ástæðu til að fagna því ljósa
orðalagi, sem er á tilvitnuðum
ummælum, og þeim skilningi,
sem þar kemur fram á nauðsyn
hinnar NÝJU ÞJÖÐERNIS-
BARÁTTU. — Er og sérstök
ástæða til að fagna þessu, þar
sem því verður ekki mótmælt,
að flokksbræður þeirra, sem
umrædda tillögu samþykktu,
hafa markvisst unnið að því,
ásamt öðrum, að gera hina
NÝJU ÞJÓÐERNISBARÁTTU
óhjákvæmilega og nauðsynlega.
Og FRJÁLS ÞJÓÐ vonar að
sá skilningur, sem bak við þessa
tillögu felst, og sú krafa, sem
Framhald á 4. síðu
Viliiiiiiidnr Jónsson:
Myll og miski
Itugleiöing utn trúnaöargút
isienskra íaskna
í síðasta tölublaði Lækna-
blaðsins (10. tbl. 36. árgangs,
1952) er birt fróðlegt erindi
Friðriks læknis Einarssonar
um óvenjulega fyrirferðarmik-
inn mýl (trichobezoar), sem
numinn var burtu með skurði
úr maga 15 ára stúlku á hand-
læknisdeild Landsspítalans á
síðastliðnu hausti. Verður að
telja vel við eigandi, að jafn-
sérstætt innlent sjúkdómsfyr-
irbrigði sé kynnt íslenzkum
læknum, og auðvitað er
Læknablaðið réttur vettvangur
slíkrar kynningar. Engu að síð-
ur verður birting þessarar
sjúkrasögu mér nokkurt hug-
leiðingarefni.
Jafnvel þegar sjúkrasögur
lengur dregst að leiðrétting
fáist á því.
Því á að færa allar fasteign-
ir til réttara mats svo fljótt,
sem auðið er.
eru birtar í læknaritum, má
læknum þeim, sem þar eiga
hlut að máli, ekki gleymast sá
trúnaður, sem læknar eru áv-
allt bundnir gagnvart sjúkl-
ingum sínum. Sérstaklega
mega íslenzkir læknar vera
minnugir þessarar trúnaðar-
skyldu, því að hér á landi er
hún ekki einungis óskráð lög
lækna, heldur skilmerkilega
fest í landslögum (sbr. ákvæði
10. greinar laga nr. 47/1932).
Auk þess leiðir það af fámenni
voru og þar af leiðandi kunn-
ugleika fólks hvers af öðru, að
það, sem engum mun detta
í hug a,ð meta trúnaðarbrot af
læknum erlendis, getur hér
jafngilt því, að launungarmál
manna séu æpt í hvers manns
eyru.
Sjaldan er um þau sjúk-
dómstilfelli að ræða, að eðlileg
trúnaðargát íslenzkra lækna
þurfi að hamla því, að þeir
birti hispurslaust ýtarlegar
skýrslur um þau í innlendum
læknaritum, svo sem í Lækna-
blaðinu, Heilbrigðisskýrslum
eða skýrslum sjúkrahúsa, ef
þeir gæta þeirrar sjálfsögðu
hefðar að dylja nöfn hlutað-
eigandi sjúklinga með viðeig-
andi skammstöfunum eða enn
rækilegar, þegar skammstaf-
anir kunna að þykja fullgagn-
sæjar. Að vísu eru hvers konar
sjúkdómstilfelli jafnaðarlega
algert einkamál þeirra sjúki-
inga, sem fyrir þeim verða, en
hversdagsleg tilfelli sjaldnasf
viðkvæm leyndarmál, og hinu
sama gegnir reyndar um frá-
brigðileg tilfelli, ef þau eru á
engan hátt líkleg til að vekja
forvitni almennings, enda eru
næsta lítil líkindi til, að nokk-
ur fari að gera sér þá fyrirhöfn
að rekja slík tilfelli til ákveð-
inna aðila, þó að takast mætti.
Að sjálfsögðu ber þó læknum
ætíð að hafa á sér allan vara,
þegar um banvæna eða alvar-
lega ólæknandi sjúkdóma er
að ræða, á meðan hlutaðeig-
andi sjúklingur er enn á lífi.
En allra helzt eru hér aðgæziu-
verð þau sjúkdómstilfelli, serr.
særandi er fyrir sjúkling
láta bendla sig við eða metin
mundu sjúklingi almennt til
niðrunar, háðungar eða jafn-
vel mannskemmda, og skipt.ir
ekki máli, hversu ómaklegt
það mat kann að vera, en ó-
maklegt er það langoftast frá
sjónarmiði lækna. Þó tekur út
yfir, þegar slík sjúkdómstil-
felli eru auk þess sérstaklega
löguð til að vera efni í æsi-
fregnir óvandaðra blaðasnápa,
en svo er því einmitt háttað
um sjúkdómstilfelli það, sem
orðið hefur tilefni þessarar
hugleiðingar.
Frá almennu sjónarmiði
verður ekkert sett út á erindi
Friðriks læknis Einarssonar.
Þar er að öllu leyti læknislega
farið með efni, og mundi hvar-
vetna þykja tilhlýðilegt a*
birta slíkt erindi í læknariti.
Að venjulegum hætti er nafn
hlutaðeigandi sjúklings tákn-
að með upphafsstöfum einum,
auk þess sem skýrt er frá
aldri sjúklingsins og systkina-
fjölda. Ef slík birting þessar-
ar sjúkrasögu, ein út af fyrir
sig, með ekki nánari vísun
til sjúklingsins, teldist geta
orðið hlutaðeigendum til ang-
urs eða miska, væri það ein-