Frjáls þjóð - 03.11.1952, Blaðsíða 3

Mánudaginn 3. nóvember 1952
FBJÁLS þjóð
3
Ærnór Sigurjónsson:
Atvinnu- og efnahagsmál III:
Iðiiaðuri nii og
framtíð
hans
Fyrir 40 árum.
Þegar ég fyrir nokkrum dög-
um gekk um sýninguna miklu
á Skólavörðuholtinu, rifjaðist
upp gamall sársauki, er nú varð
mér fagnaðarefni. Þegar ég var
við nám í hinum gamla Gagn-
fræðaskóla Akureyrar fyrir 40
árum, veturinn 1912—13, lét
íslenzkukennarinn, sr. Jónas
Jónasson frá Hrafnagili, okkur
nemendurna í bekknum skrifa
„heimastíl“ um það, hvort iðn-
aður mundi geta átt framtíö
hér á landi. Þegar hann skilaði
stílnum, lét hann þess getið
með ljúfmannlegu, en ofurlítið
tvíræðu brosi, að svo virtist sem
ég væri allra nemendanna trú-
aðastur á framtíð iðnaðar hér á
landi. Bekkjarsystkinum mín-
um þótti þetta hlægilegt. Ég
var á þeim árum haldinn þeirra
allra íhaldssamastur og mestur
sveitamaður, og mér skildi'st, að
mér væri reiknað þetta til for-
dildar, ég hefði verið að leitast
við að hafa eitthvað það sér-
stakt að segja, sem enginn tryði
á. Þetta sat eftir sem sár brodd-
ur og gleymdist því ekki.
Reyndar skildist mér það vel
þarna á sýningunni, að ekki gat
ég miklazt af barnslegri fram-
sýni minni fyrir 40 árum. Allt
hafði gerzt með miklu meiri
hraða en mig hafði dreymt um
og auk þess mjög á annan veg.
Þannig minntist ég þess, að
ekkert hafði ég séð fyrir af því,
sem nú ber framast alls
uppi iðnað okkar. En hvað
höfðu menn fyrir augum af því,
sem iðnaður heitir, fyrir 40 ár-
um? Þá var varla nokkuð til,
er því nafni nefndist, nema
handiðnir, er rugluðu hug-
myndir flestra um það, hvað
iðnaður er í raun og veru. —
Stærsta iðnaðarfyrirtækið mun
hafa verið Gefjun á Akureyri,
en það fyrirtæki héldu flestir
að þyrfti að fara a. m. k. einu
sinni enn á hausinn til þess að
það gæti staðizt. Fæstir trúðu,
að það gæti staðið undir ofur-
litlum skuldum, sem á hvíldu.
Svo fátt var að sjá af iðnaði
hér á landi, að það var ekki
á barnafæri að skilja frá-
sagnir af erlendum iðnaði.
göngu fyrir hinar sérstöku að-
stæður fámennis og almennra
kynna hér á landi. Miður rétt-
lætanleg er frásögn af þessu
sama sjúkdómstilfelli í svo-
nefndu Fréttabréfi um heil-
brigðismál (ágúst, 1951), sem
að vísu er ritað af læknum, en
beinlínis ætlað almenningt.
Þangað átti þessi sjúkrasaga
tæplega annað erindi en að
vera æsifregn, og er hér þá
dæmi þess, að illur andi blaða-
mennsku getur, þegar svo
ber undir, einnig hlaupið í
lækna, en þar á sá andi sízt af
öllu heima. Með þessu var skil-
litlum blaðamönnum gerður
óþarflega óvandur eftirleikur,
enda hefur einn slíkur þegar
séð sér leik á borði, farið á
stúfana og birt í einu dagblað-
anna (Alþýðublaðinu, 164. tbl.,
1952) umrædda sjúkrasögu
upp úr Læknablaðinu tilreidda
eftir sínum smekk undir við-
eigandi, feitletraðri, en að öðru
leyti litið lystilegri fyrirsögn.
Vera má, að þetta sé ekki í
fyrsta sinn, sem þessi sjúkra-
saga er birt í dag- eða viku-
blaði, þó að ég hafi ekki veitt
því athygli fyrr, en sé því ekki
til að dreifa og láti að líkum,
En þrátt fyrir þetta hefur
sú kynslóð, sem mér hefur orð-
ið samferða, unnið merkilegt
brautryðjandastarf fyrir is-
lenzkan iðnað. Ýmsir af vösk-
ustu fulltrúum hennar hafa í
barnaskap séð hið sama og ég
í mínum: Landið okkar ræður
yfir mikilli gnægð „hvítra
kola“, sem er ódýrasta orku-
lind þessarar aldar eins og
„svörtu kolin“ voru það á hinni
næstliðnu. Hér er einnig tölu-
vert hráefna, þó að okkar land
sé ef til vill ekki eins auðugt
af þeim og orkunni. Hér er
einnig til hið þriðja, sem þarf
til þess að koma upp iðnaði,
framtakssamt og duglegt fólk.
Margir þessara vösku fulltrúa
kynslóðarinnar hafa snúið sinni
orku að því að láta einmitt
þessa drauma rætast. Þess
vegna tókst að hafa mikla sýn-
ingu á iðnaðarframleiðslu á
Skólavörðuholtinu í haust.
Svo skulum við ögn skyggn-
ast eftir því, hvað nú getur ver-
ið framundan.
Orkulindir.
Það er okkur miklu ljósara
nú en fyrir 40 árum, hvílíkri
auðlegð hagnýtrar orku til iðn-
aðarframleiðslu landið okkar
ræðir yfir. — Þá var alþýðu
manna lítið kunnugt um þá
orku, nema af fíkni erlendra
manna að kaupa hér eða leigja
vatnsréttindi í helztu fallvötn-
unum. Nú höfum við auk smá-
virkjana virkjað Sogið að
nokkru og Laxá að ofurlitlu
leyti; og það höfum við látið
okkur nægja fram á þennan
dag til ljósa og eld-
unar handa meira en helmingi
þjóðarinnar og handa þeim iðn-
aði, sem þegar hefur risið á
legg. Enn má margfalda virkj-
anir við Sog og Laxá, (og a. n.
1. er það í undirbúningi), og
önnur fallvötn miklu orkumeiri
eru óvirkjuð með öllu. Við er-
um byrjuð að nota hverahita
til herbergjahitunar og gróður-
húsaframleiðslu, en það er að-
eins lítil byrjun á virkjun þeirr-
ar feikiorku, sem er í hverun-
um okkar. Auk þess er mikil
orka í þeim miklu breytingum
fara því fleiri birtingar á eftir.
Geta má nærri hlutaðeigend-
um, sjúklingnum sjálfum og
aðstandendum hans, hversu
þeim muni falla þessi óhrjálegi
fréttaflutningur með þar til
heyrandi óhjákvæmilegri
hnýsni málvina, nágranna og
hver veit hverra. Því að víst
fer því fjarri, að allur lands-
lýður hafi gengið á hönd
þeirri nýmenningu handan
um höf, þó að mjög vaði nú
uppi í þjóðlífi voru, sem met-
ur orðspor (publicity) til jafns
við orðstír og æðst gæða, enda
hefur fætt af sér þá orðspors-
græðgi og vakið það framtak
til að fullnægja henni, að of
margir vor á meðal ganga nú
orðið fyrir þessar sakir með
þann sálarmýl, sem stíflar því
nær alla farvegi blygðunar og
velsæmis.
Niðurstaða þessarar hugleið-
ingar er sú, að svo hagi til hér
á landi, að íslenzkir læknar
þurfi að gæta ólíkt meiri var-
úðar en starfsbræður þeirra
erlendis, ef sjúklingar hér eiga
að fá að njóta í verki þess trún-
aðar um einkamál sín, sem
þeir eiga heimtingu á sam-
kvæmt landslögum. í mínum
lofts og lagar, sem eru yfir
landi okkar og umhverfis það.
Því má fulltreysta, að lindir
ódýrrar og hagkvæmrar orku
til iðnaðar verða seint þurr-
ausnar hér á íslandi!
Hráefni til iðnaðar.
Okkur íslendingum hefur oft
orðið starsýnt á það, hvað okk-
ur vantar af því, sem aðrar
þjóðir hafa af efnisvöru til iðn-
aðar. Þetta er nokkuð að von-
um. Víst hefði okkur verið auð-
veldast að koma upp iðnaði, ef
við hefðum haft í höndum alla
sömu efnisvöru og nágrannar
okkar og getað þess vegna
hermt allan okkar iðnað eftir
þeim. Víst hefði verið þægilegt
að eiga mikla barrskóga eins og
Norðmenn, Svíar og Finnar, og
geta hermt eftir þeim timbur-
og pappírsiðaðinn án nokkurar
hugkvæmni. Eða járnnámur til
stáliðnaðar o. fl. því líkt. Kapp-
ið um markaði fyrir því líka
iðnaðarvöru hefði eflaust stælt
vinnuþrek okkar, ef við hefðum
ekki farið alltof halloka. En
ekki er allt misst, þótt við höf-
um ekki allt, sem aðrir hafa.
Ef við ráðum yfir nægilega
miklu af hagnýtum frumleika,
getur okkur orðið enn meira úr
því, að við búum í sérstæðu
landi. Það gefur okkur sxilyrði
til þess að framleiða mikið af
því, sem heimurinn hefur lítið
af og vill því gjarna kaupa
miklu verði. Við höfum þegar
ofurlitla reynslu af þessu í fisk-
iðnaði okkar, og má þar þo
miklu lengra komast. Önnur
verkefni munu og brátt finnast,
sem ekki eru miklu ólíklegri.
Hugleiknast af öllu, sem eg
sá á iðnsýningunni, varð mér
það, sem gert hafði verið úr
vikri, gjalli og hrauni. Vikur-
steinarnir, gjallsteypan og gos-
ullin eru að vísu aðeins iðnaður
í byrjun, en það má mikið vera,
ef þarna er ekki leið iii að
framleiða vöru, sem síðar getur
farið langt út fyrir íslenzka
landsteina. Mér sýndist þess
ekki þurfa að verða langt að
bíða, að hér mætti framleiða
úr hrauni gólfborð, sem væru
allt í senn hlý, mjúk og end-
verkahring mun ég eftirleiðis
leitast við að hafa þetta sem
ríkast í huga, minnugur þess,
að illu heilli er fyrirskipað að
senda Heilbrigðisskýrslur öll-
um opinberum bókasöfnum.
Geng ég að því vísu, að þess
verði nú ekki langt að bíða, að
einhver blaðpurkan taki að
snudda þar eftir drafi. En
jafnframt tel ég ástæðu til að
vekja á þessu athygli lækna
yfirleitt — einkum skrifandi
lækna — og ritstjórnar Lækna-
blaðsins sérstaklega. Beini ég
því til hennar að taka til at-
bugunar, hvort ekki væri á-
stæða til, þegar í blaðinu eru
birtar sjúkrasögur, sem hætta
er á, að þótt geti fýsilegur mat-
ur kámugra blaða, en óviðeig-
andi er að bera á hvers manns
borð, að láta þá fylgja þeim
skýrt og skilmerkilegt bann
við að prenta þær upp eða end-
ursegja í dagblöðum eða öðr-
um ritum ætluðum almenn-
ingi.
Reykjavík, 28. júlí 1952.
Vilm. Jónsson.
ÍLœknablaðið 1952, 1. tbl.
Birt með leyfí höfundar og
ritstjómar.}
ingargóð, þilborð og þakplötur
einangrunarplötur, er stæðust
samanburð við bezta kork,
jafnvel sperrur og bita og aðra
„burðarviði“. Trúað gæti ég því,
að þetta allt komi í byggingar-
vöruverzlanir hér og erlendis
áður en gólfborð, þilborð og
burðarviðir úr Alaskaösp, Sitka
greni og risaþöll vaxinni úr ís-
lenzkri mold. Ég á jafnvel auð-
velt með að trúa því, að þess
þurfi ekki að verða langt að
bíða, að hraunin okkar leggi
okkur í hendur byggingavörur,
eigi aðeins til heimaþarfa,
heldur og til útflutnings til
jafns við það sem skógarnir
leggja nágrannaþj óðum okkar
í hendur. Þetta er þó aðeins
nefnt sem dæmi, og má vel
vera, að önnur iðnaðarfram-
leiðsla, sem • er sérstæð fyrir
okkur, verði enn fljótari að
vinna sér markað erlendis. —
Okkur er alltaf dulin sýn inn
í framtíðina um hið einstaka.
En hið almenna eigum við að
geta séð, þetta, að einmitt hið
sérstæða við okkar land gefur
okkur fjölmarga úrkosti, ef við
aðeins erum menn til að sjá þá.
Þá er annað. Landið er vel
sett til þess að taka við er-
lendum hráefnum og skila þeini
sem fullunninni' vöru til ann-
arra landa. Þetta er ekki aðeins
vegna auðlegðar landsins af ó-
dýrri orku, heldur og vegna
þess, að það er á greiðri þjóð-
leið, ræður yfir ágætum ódýr-
um höfnum. Svo að eitt dæmi sé
nefnt: Við höfum betri skilyrði
ti‘1 þess en sjálft Stóra Bretland
að sækja hveitikorn í tankskip
vestur á Hudsonflóa, mala það
hér á landi og selja það til
Evórpu sem hveiti. Fleira því-
líkt blasir við.
Niðurl næst.
-----*----
Mistök
Ragnar Halldórsson hefur
gert ,,mistök“, sem eru mjög
eftirtektarverð. Sunnudaginn
19. fyrra m. ritaði hann í
Tímann stutta spottgrein, (Þess
ber að geta, sem gert er) um
„hinar nýju reglur“ hernáms-
liðsins. Þar hermdi hann eftir
málfærslu dómsmálaráðh. og
stjórnarblaðanna á hinn spéleg-
asta hátt, og lét sem helzti
langt væri gengið í því að
skerða frelsi hermannanna.
En svo undarlega bregður
við, að blöðin Þjóðviljinn og
Tíminn og flestir Reykvíkingar
hafa skilið greinina þannig, að
hún eigi að túlka skilning höf-
undarins sjálfs. Menn eru svo
vanir fáránlegri málfærslu um
þessi efni í stjórnarblöðunum,
að þeim fannst spémyndin
ekkert fáránlegri en sú mál-
færsla sjálf. Þessa hefur R. H.
ef til vill ekki gætt. Þó er hitt
öllu líklegra, að hann hafi ein-
mitt ætlað sér að koma af stað
þessari umræðu, sem um hana
hefur orðið. Sú umræða er a,
m. k. enn skemmtilegri en
greinin sjálf. Allra skemmti-
legast er þó innlegg Tímans á
fimmtudaginn. í svartleturs-
leiðara á 5. síðu er blaðið að
burðast við að þvo af vesalings
Rannveigu þær skoðanir, sem
Ragnar gefur spémyndina af,
en á forsíðunni segir blaðið frá
framsöguræðu hennar á Al-
þingi um þingsályktunartillögu
þeirra Gísla Guðmundssonar og
lætur þar mest bera á ótta
hennar við, að „varnaraðgerð-
irnar“ geti orðið óvinsælar
meðal Islendinga.
Kekkjan: Inga Þórðardóttir og Gunnar Eyjólfsson.
PjcileikkúÁiÍ i
Mtekkjan
EFTIR JM DE UARTOG
MLeikstjéri: Indriöi IVaaye
Hjúskaparsaga í sex atriðum.
stendur í leikskránni, og held-
ur leiðinleg, bætir maður ó-
sjálfrátt við í leikslokin. Un.
rædd hjúskaparsaga hefs,
brúðkaupskvöldið, eins og vera
ber, og eru síðan teknar „stikk-
prufur“ af samlífi hjónanní.
fram úr og vel það. Aðalum-
ræðuefni Michaels rithöfundai
og Agnesar konu hans erc
ástin og rithöfundarframinn
sem hvortveggja er upp og of-
an, eins og gengur. Er þetta
skiljanlegt og eðlilegt framai.
af æfi, en heldur uppáhellings-
kennt og ósannfærandi undii
æfilokin, að ekki sé talað um
það, að þau halda áfram að
pexa út yfir gröf og dauða um,
hvort þeirra elski hitt meira.
Hins vegar er ekki fyrir það að
synja, að eitthvað hefur það
leikrit til brunns að bera, sem
sýnt hefur verið í London (að
vísu er höf. tengdasonur
Priestley’s) í Svíaríki og í New
York. Og víst er höfundurinn
tungulipur og dettur margt
sniðuglegt í hug, enda þýðing
Tómasar Guðmundssonar með
þeim ferskleik og glæsibrag, að
unun er að. Þá er höfundurinn
hugkvæmur í samningi og skip-
an atriða innan þeirra þröngu
skorða, sem hann setur sér, og
nýtur hann þar góðs af reynslu
sinni við samning kvikmynda-
handrita, sumpart með aðstoð
tengdaföðurins. Höf. hefur sem
sagt góða kunnáttu til að bera,
tæknilega séð. Hins vegar
virðist sjálft lífið og lögmál
þess hafa gleymst hjá höfund-
inum, að verulegu leyti, við
samning leikritsins fyrir á-
huga hans á ástinni.
Persónur leiksins eru leiknar
af Ingu Þórðardóttur og Gunn-
ari Eyjólfssyni, og verður leik-
urinn í meðferð þeirra undir
prýðilegri stjórn Indriða Waage
góð afþreying eina kvöldstund.
Bæði leika þau af miklum
dugnaði, enda þarf mikið til,
að tveir leikarar beri uppi heil-
an sjónleik einir leikenda.
Inga þórðardóttir náði víða
ágætum tökum á hlutverki sínu
sem Agnes. Leikurinn rökfast-
ur og svipbrigði hrein og skýr
og hraðinn góður hjá þeim báð-
um. Röddin vildi aðeins bila
í fyrri atriðunum, þegar á hana
reyndi í sterkum geðshræring-
um. Leikarinn þarf alltaf að
gæta sin að slaka vel á, hvert
augnablik sem færi gefst á svið-
inu og vera undir hverja raun
búinn. Á „aet“-svæðinu er
Inga sterkust og burðarmagn
raddarinnar mest, enda hefur
hún beitt því æ meira í seinni
tíð. Þetta langa hlutverk reyndi
á alhliða þroska leikkonunnar
og sýndi Inga líka, að hún er
miklum vanda vaxin, þótt ekki
sé gerð krafa til að hún tæmi
alla þá möguleika, sem hið
vandasama hlutverk hefur upp
á að bjóða.
í leik Gunnars Eyjólfssonar
sem Michael rithöfundur var
mikið af lífi og orku. Gunnar
er skapmikill leikari og býr yf-
ir mikilli grundvallar tækni,
þótt hann beiti henni einstöku
sinnum til lýta. Rithöfundur-
inn er barnalegur, kenjóttur,
ráðríkur og sjálfselskur, en
þess á milli ástríðufullur og
blíður. Það reyndi því tölu-
vert á Gunnar sem leikara og
dró hann hvergi af. Sérstak-
lega hefur hann góðar og hraðar
skiptingar látbrigða, en hins
vegar mætti segja, að hann sé
helzt til hávaðasamur á stund-
um. Eitt er þó helzt aðfinnslu-
vert, að svipbrigðaleiku# hans
stendur stórum að baki annari
tækni. Þess vegna hættir leik
hans til að minna á mannvirki,
sem er fokhelt og traust, en
ekki hefur verið lögð síðasta
hönd á. Gunnar þarf að taka
sig betur saman í andlitinu —
bókstaflega talað. Með gamla
manninum í síðasta þætti dró
Gunnar upp skemmtilega og
frumlega mynd, aðeins hefði
ég kosið að hafa drættina
nokkru dýpri.
í heild bar leikurinn með sér
kunnáttumikla og röggsama
leikstjórn. Það voru þéttings-
föst tök á leiknum hjá Indriða
og varð þannig hvert smáatriði
leikur í einni samfeldri keðju,
og er það því óþarfa hæverska
af honum að sýna sig ekki í
leikslok. Hann á lófatakið skilið.
Leiktjöld Lothars Grundt
gáfu sviðinu svalan og hress-
andi blæ. í leikhúsinu á sunnu-
dagskvöldið var hvert sæti
skipað, og voru þau Inga,
Gunnar og Indriði sízt verr að
vinsældum komin en höfund-
urinn.
Sv. B.
Velunnarar blaðsins! ■[
Aflið því áskrifenda og'[
stuðlið á annan hátt að[í
útbreiðslu þess. [|