Frjáls þjóð - 12.07.1958, Blaðsíða 4

|'juimunduh jjW/ *<f gullfteit-
ingar CrlehtU á filpáréii
4_____________________________
• f síðasta blaði var sagt
frá hvarfi gullpeninga Er-
lends á Álftárósi. Guðmund-
u,r Pálsson sýslumaður kom
. vestur á Mýrar og rannsalc-
aði málið. Allmargir menn
reyndust liafa verið á ferð
daginn áður en þjófnaður-
inn var framinn ....
T?kki féll grunur á neitt af
þessu fólki nema Halldór
Valdason. Olli því, að hann
hafði verið með ólíkindum
lengi á leiðinni milli Leiru-
lækjarsels og Hamra og ekki
komið heim fyrr en klukkan
tvö eða þrjú um nóttina, eftir
átta til tíu klukkustundir. En
Halldór hélt því fram, að hann
hefði lasnazt á leiðinni og lagzt
fyrir við Heyvatn og selt upp.
Síðan sagðist hann hafa sofnað
og vaknað skjálfandi að löngum
tíma liðnum. Hefði hann þá ver-
ið orðinn hressari og komizt að
svo búnu heim. Úr hafði hann
meðferðis, en sagðist ekki hafa
litið á það. Þóttist hann fyrst
liafa komið heim um miðnætti,
en sagði síðar, að hann myndi
hafa komið heim. klukkan eitt
eða kannske eitthvað síðar. Frá
þessum framburði vildi hann
ekki hvika né viðurkenna, að
hann hefði komið við á Álftár-
ósi né átt þátt í þjófnaðinum
þar.
Orðrómur tók á hinn bóginn
að ganga um það um héraðið,
að Halldór hefði látið peninga
af höndum við ýmsa menn. Átti
hann að hafa greitt séra Magn-
úsi á Gilsbakka meðöl, þægt
Jóni Oddssyni í Síðumúla fyrir
Vistarsvik og borgað Guðrúnu
Jónsdóttur í Stangarholti all-
mikla fjárhæð. Voru út af þessu
yfirheyrslur í mörgum sveitum
Mýrasýslu, en á daginn kom,
að Halldór hafði aðeins látið
tvær krónur af höndum rakna
við Guðrúnu í Stangarholti.
Við það slævðist heldur grunur
sá, er á Halldór hafði fallið.
lVTú víkur sögunni aftur að
' Erlendi á Álftárósi, er brátt
gerðist mjög vondaufur um það,
að Guðmundi sýslumanni
myndi takast að róa þjófinn
uppi. Kom þar, að hann bjóst
heiman með ýmsar afurðir úr
búi sínu og létti ekki för sinni
fyrr en á Ölvaldsstöðum í Borg-
arhreppi. Þar átti heima um
þessar mundir Guðmundur Ingi-
mundarson, rösklega fimmtug-
ur maður, ættaður sunnan yfir
Hvítá. Hann var söngmaður
góður, ráðfimur og getspakur,
og hugðu sumir, sem ekki vog-
uðu að afneita allri fyrnsku, að
hann kynni sitthvað fyrir sér.
Þennan mann bað Erlendur lið-
sinnis, en Guðmundur tók
dræmt í það, að hann rnyndi
nokkurs umkominn í slíku
máli. Þó kom þar um síðir, að
hann sagði við Erlend, að ekki
skyldi liann örvænta um pen-
inga sína, því að vera kynni,
að þeir kæmu til skila. Engin
frekari vilyrði um liðveizlu
fékk Erlendur af Guðmundi.
Nú leið nokkur tími. Þá var
það einn dag, að torkennilegan
mann bar að garði á Álftárósi.
Hann hafði hött síðan og úlpu
víða og bar eitthvað í barmi
sér, er líktist bókarkorni. Þessi
gestur yrti lítt á heimamenn,
er á vegi hans urðu, en vék
sér að útiskemmunni og mældi
hana á hæð og breidd og lengd.
Síðan gekk hann í holt utan
túns, skimaði í allar áttir, rölti
þar fram og aftur, stundum
öfugur og andsælis, kraup á
kné og lagðist flatur á jörðina.
Virtist hann jafnvel stundum
hverfa, eins og holtið hefði
gleypt hann. Eftir að þessu
hafði farið fram drjúga stund,
hélt hann brott, og vissu menn
ekki meira til ferða hans.
★
nn leið og beið, og ekki
komu peningarnir að held-
ur. Var nú ekki laust við, að
Erlendi tæki að vaxa í augum
hinn mikli skaði sinn, og það
jafnvel svo, að hann gerðist
ekki 3afnárrisull og áður.
Svo var það að morgni hins
11. janúar, að fólk á Áiitárósi
heyrði, að hundar geltu úti. Var
þá klukkan níu og Erlendur
um það bil að fara á fætur.
Hann gekk út á hlaðið til þess
að huga að því, hverju þessi
hundgá sætti. Sá hann fyrst
ekki neitt, sem til nýlundu gæti
talizt, en þegar hann hafði hvim-
að um stund í ýmsar áttir, sá
hann, hvar pappírsblað blakti
á kálgarðsvegg framan við
skemmuna. Hann gekk þá að
veggnum og sá þar stokk, og
stóð upp úr honum bréfsnifsi.
Gerðist Erlendur léttbrýnn við
þessa sjón, því að þarna var
komin peningaskúffa hans.
Lágu í henni tveir bréfbögglar
og voru þung'ir í hendi, þegar
Erlendur tók þá upp. Hann
rakti í skyndi utan af þeim
bréfin og sá, að í öðrum voru
margir tíu króna gullpeningar,
en í hinum tuttugu króna gull-
peningar og nokkrir silfurpen-
ingar. Þegar Erlendur hafði
handleikið þetta um stund, lét
hann allt í stokkinn aftur, kall-
aði til Gróu vinnukonu sinnar
og bað hana að segja heimilis-
fólkinu að koma og sjá jarteikn-
in. Benti hann fyrst á stokk-
inn, er fólkið hópaðist undrandi
í kringum hann, en taldi síðan
peningana í viðurvist þess.
Virtust þeir vera 295 krónur
og tíu aurar.
Að aflokinni þessari bráða-
birgðatalningu gekk öll hers-
ingin til bæjar. Þar var talið á
ný, og reyndust þá þarna vera
sex tuttugu króna peningar,
eitt sterlingspund, fjórtán tíu
króna peningar og sjö krónur
og tíu aurar í silfri. Hafði Er-
lendi mistalizt í fyrstu um tíu
krónur. Utan um peningana
voru sömu bréf og þeir höfðu
verið geymdir í, er þeim var
stolið — tveir gamlir reikn-
ingar frá kaupmönnum.
Nú var farið að gá, hvort
ekki sæjust mei’KÍ mannaferða.
En svo reyndist ekki. Hvergi
sáust hestaför né neitt annað,
er til þess gat bent, með hvaða
FRJÁLS ÞJDÐ.
faraldi peningarnir voru komn-
ir á kálgarðsvegginn. En sögn
var það í héraði, að Erlendur
þættist vita, hverjum hann ætti
að launa. Það fylgdi og sög-
unni, að Guðmundi á Ölvalds-
stöðum kæmi þetta ekki á ó-
vart, er honum var borin frétt-
in, en sagði þó slíkt ekki happa-
verk, þótt löngum hefði hann
gert annað eins.
★
essi tíðindi spurðust brátt í
Arnarholt. Brá Guðmundur
sýslumaður við og reið vestur
á Mýrar. Ekki þótti honum mál-
ið til lykta leitt, þótt pening-
arnir væru komnir fram — eða
meginhluti þeirra. Gerði hann
nýja hríð að Halldóri Valda-
syni og fór meðal annars með
hann að Álftárósi og sýndi hon-
um stokkinn, reikningana og
kistuna. Varð ekki séð, að Hall-
dóri brygði hið minnsta, og
þverneitaði hann enn sem fyrr
að vera við þetta þjófnaðarmál
riðinn. Það kom að vísu á dag-
inn, að hann hafði farið einu
sinni að heiman eftir nýárið
1 og gist á Hundastapa, en það
var nokkru fyrr en peningun-
um var skilað. Er skemmst frá
því að segja, að Halldór gekkst
aldrei við því, að hann hefði
hér átt hlut að máli.
Næsta sumar fór hann til
Vesturheims, hvort sem hann
hefur hrökklazt brott vegny
þessa málarekstrar og þess á-
mælis, sem hann kann að hafa
hlotið af honum, eða ekki. En
eldci fluttist bann einn brott úr
þessum byggðarlögum. Á þess-
um árum var straumur fólks
brott af vestanverðum Mýrum
og úr sunnanverðri Hnappa-
dalssýslu — til Vestui’heims,
Reykjavíkur og Akraness. Á
annað hundrað manns fluttist
á ári úr sumum prestaköllun-
um. Það þurfa engin sérstök
atvik að hafa valdið brottför
Halldórs.
Framh. á 7. síðu.
í BraUahlíð —
Framh. af 3. síðu.
eins, drengirnir þrír eru í
skjjannahvítum spariúlpum,
svörtum buxum og selskinns-
skóm, Anna Soffía, dóttir
Motzfeldts, er í hinum marg-
lita þjóðbúningi, sem amma
hehnar, Elísabet gamla Frede-
riksen, hefur saumað henni á
löngum vetrardægrum. Hin
telpan er í hvítum kjól að
dönskum sið, en selskinns-
skórnir 'gægjast fram undan
kjólfaldinum. Aðeins helm-
ingur kvennanna í kirkjunni
er í þjóðbúningum, en karl-
menn allir í hvítum úlpum.
Marþonmessa í
Brattahlíð.
Joelsen kennari leikur und-
ir sálmasönginn á orgel, göm-
ul dönsk lög, en þau hljóma
öðruvísi og betur en í dönsk-
umkirkjum. Grænlendingarn-
ir geta nefnilega sungið án
þess að vera í kór, raddirnar
hljóma frá þéttsetnum bekkj-
unum og hrynjandin helzt
lagið á enda. Barnahóparnir
sitja í fyrstu prúðir með hend-
ur í skauti, en smám saman
læðast hin yngstu út, þar sem
hundar geyja. Fermingar-
börnin og hinir fullorðnu eru á
váldi prestsins. Einungis fám
sinnum ár hvert kemst hann
hingað inn eftir, og þá verð-
ur að birgja söfnuðinn upp að
andlegum nauðsynjum. Þessi
hámessa stendur yfir í þrjár
stundir og fjórðung að auki,
það eru sungnir níu sálmar,
sjálf prédikunin er meira en
klukkutíma löng, og danne-
brogsorðurnar glamra á
brjósti prestsins, þegar hann
útleggur ritninguna' og slær
út örmum til áherzlu. Það er
fylgzt með af ákafa og kvíða,
þegar fermingarbörnin eru
spurð, rétt eins og það væri 10
þús. kr. getraun. Börnin eru
í fyrstu feimin og lágmælt, en
presturinn hefur ágætt lag á
að fá þau til að gleyma hátíð
þessarar stundar, og brátt fær
prófið á sig svip af vingjarn-
legu spjalli. Nú eru þau
fermd, og séra Egede talar til
feðra barnanna og lýkur þess-
ari maraþonmessu með altar-
isgöngu.
Hálfri klukkustund áður en
útgöngusálmur er leikinn,hafa
flestar konurnar skundað heim
í eldhús. Nú verður mikill
annatími hjá þeim. Ferming-
arbörnin fá gjafir sínar í flýti,
allt nytsemdarhluti. Dreng-
irnir fá veiðibyssu eða sjó-
stígvél, telpurnar armbands-
úr og föt.
Notið grœnlenzkrar
gestrisni.
Eftir lát Otto Frederiksens
er Motzfeldt kóngur í pláss-
inu — og þar sem hann hefur
að auki tekið í höndina á
Friðriki konungi og er æðsta
yfirvald byggðarinnar, leiðir
af sjálfu sér, að gestir verða
að koma fyrst til hans. Prest-
inum er boðið til kaffi-
drykkju ásamt dönskum og
amerískum liðsforingjum frá
Bluie West og hinum forvitna
blaðamanni. Það er veitt á
józka vísu, hrúgur af alls kyns
kökum og „fínt, gamalt vín“
og tóbak. Margar ræður eru
haldnar fyrir minni Önnu
litlu Soffíu, og það er skegg-
rætt um laxveiðina í ánum,
þrengingar Frakka, fyrirhug-
aða ferð H. C. Hansens til
Grænlands — og alla furðar,
að hann skuli ekki ætla að
koma við í Brattahlíð —
úrantilraunirnar lengra úpp
með firðinum, en langmest um
sauðfé.
Smám saman hefur nær öll
byggðin safnazt saman í litlu,
heitu stofunni. En svo allt í
einu dreifist hópurinn, og
menn hraða sér, ríðandi, gang-
andi eða róandi, til kaffi-
drykkju á næsta heimili, þar
sem barn var fermt, og nú
endurtekur sig sama sagan
um veitingar og alía háttu,
nema hvað laxarnir í ánum
eru orðnir lítið eitt stærri.
Þetta er mikil þraut fyrir
þann, sem ekki hefur áður
notið grænlenzkrar gestrisni,
því að alls staðar gægist hús-
móðirin yfir glerperlukragann
sinn fallega og gætir þess, að
gesturinn fylli disk sinn og
bolla.
Svona gengur það líka á
síðasta staðnum, þar sem
Jakobínu litlu Mathíassen er
veizla haldin. Hún á þar
heima hjá sauðfjái’bónda á-
samt sex systkinum. Faðir
Jakobínu var fiskimaður. En
nótt eina fyrir fimm árum
sigldi vélbátur á húðkeipinn
hans, og ekkjan liggur á spít-
ala í Júlíönuvon. Fjölskyldan
hefur tekið að sér börnin sem
væru þau hennar eigin, það
er í þriðja sinn, sem slíkur
barnahópur er tekinn á heim-
ilið. Og á Grænlandi er þetta
hversdagsleg saga.
Varla hefur maður sopið úr
17. kaffibollanum og hellt í
sig 21. glasinu af „fínu, gömlu
víni“ fyrr en Motzfeldt vísar
aftur heim tií sín, rólegur en
ákveðinn. Miðdegisverður er
fram reiddur fyrir 20 gesti,
lambasteikin er borin um sjö
sinnum og skálað í Álaborgar-
eldvatni.
Ocr sólin dansar
með.
Nú eru íbúarnir 1 Brattahlíð
að komast í essið sitt. Gólfið
er rutt, hreppstjórinn sezt við
stofuorgelið, og gömlu dans-
arnir hljómá út í kvöldkyrrð-
ina. Danir fluttu með sér dansa
þessa fyrir mörgum öldum,
afkomendur þeirra í Dan-
mörku hafa flestir týnt niðiir
sporunum, en Grænlendingar
kunna hver sitt afbrigði. Dans-
kunnátta og dansgleði altekur
allt plássið. Eldhúsborðin
svigna undir náttverðinum,
sauðasultu og fleira góðgæti,
og það er borin inn hver kann-
an á fætur annarri af imiak,
heimabrugguðu, grænlenzku
öli. Og fyrst maður er í dans-
veizlu hjá Motzfeldt, þá er
ekki nema sjálfsagt að koma
í dansveizlu hjá hinum fjór-
um líka.
Klukkan er orðin þrjú að
morgni, og tvær klukkustund-
ir síðan sólin kom upp. Allt
plássið ymur af dansi, sólin
dansar með . ..