Frjáls þjóð - 23.07.1960, Blaðsíða 2

mmmmmœmmmmmmmmmammm&aam
r
LISTIR

BQKMENNTIR

Marc Chagall hefur aðset-
ur í Venec í Suður-Frakk-
landi, en hefur nýlega útveg-
að sér íbúð í París, þar sem
hann hyggst eyða nokkrum
mánuðum á ári hverju til
vinnu við grafik.
Litli, rússneski töframaður-
inn er nú 72 ára. Hann er
klæddur buxum, grænni
skyrtu og ullarvesti. Hvíta
hárið likist flugeldum, þar
sem það leikur um höfuð hon-
um.
— Þér viljið teikna mig,
segir Chagall og hlær út í
loftið eins og vaðfugl. Á ég
að vera nakinn? Það er i stíl
við nútímann. Eins og Pi-
casso? Eða Brigitte Bardot?
Nei. Chagall eldist vel. Já!
Þér hefðuð átt að koma, þeg-
ar ég var ungur og fallegur
og hafði meira hár á höfðinu.
Fyrirgefið, þetta var ekki vei
sagt, þvi að þér liafið sjálfur
miklu minna hár.
— Þér lítið ennþá prýði-
lega út...
— Þér eruð hreint ekki vin-
gjarnlegur við mig. Þér hefð-
uð átt að segja, að ég væri
eins og fuglahræða. En ég
væri góður málari og yður
þætti verk min góð.
— Hvers vegna haldið þér
annars að ég heimsækh yður
í dag?
— Heyrirðu þetta, Valent-
ine, segir hann og snýr hvít-
hærðu höfðinu og lítur stein-
hissa á konu sína, unglega og
fagra, nú á ég að vera þakk-
látur fyrir, að ég fórna hon-
um bæði tíma mínum og má-
ske ögn af vermuth i viðbót.
Andartak setur hann upp súr-
an, barnslegan svip. .svo ljóm-
ar hann eins og jólaengill og
segir: Ég er ánægður yfir, að
þér komuð. En ég vil ekki
vera leitaður uppi oy sýndur
almenningi eins og : kepna í
dýragarði. Hvenær rnyndi ég
ljúka verkefnum minum, ef
ég tæki á móti öllu n þeim,
sem hlaupa hér r i. Fyrri
helming lífsins eltist maður
við að verða þekk'ur. seinni
helminginn við aí lifa með
leynd. Að vinna, ai nsta ein-
hverju, gera eitthið með
höndunum, það er 'f mitt, í
þvi er fólgin gle< ' mín og
nautn. En það verí • að vera
í hófi. Ég verð li! -y að tala
við mennskar verur. Einhvers
staðar í Talmud stendur:
líkt og tveir hnifr- brýnast,
þegar saman er st 'kið, þann-
ig brýnist andin-. Og hið
þægilega er, að þao er óþarfi
að vera sérstakleg- andlegur.
Blaðamenn og sa' arar eru
ill nauðsyn. En éj hef auð-
vitað listmunasala og hann
fær að sjá um 1 tta. Það
táknar frægð og p únga. En
hvað er það? Ekke t í saman-
burði við blómin hér í vas-
anum, þau þurfa hvorugt, —
hvorki heiður eða auðæfi, þau
eru aðeins falleg. Þau standa
bara og hvísla: Chagall, finnst
þér ekki, að þú ættir að mála
okkur? Með naktri yngismær,
svifandi á englavængjum eða
einhverju þvilíku i bakgrunn-
inum. En þér eruð í faginu,
þér teiknið og kunnið að meta
það, sem ég geri, Ég elska
listamenn, sem kunna að
meta verk min.
— Þér heyrið varla neitt
annað en hrós?
— Aldrei nægjanlega.
-— Er það sú fegursta tón-
list, sem þér fáið að heyra.
— Áreiðanlega. Það er örv-
andi, eykur andrikið, gefur
nýtt hugrekki. Ég veit ekki,
hvort það er gott eða lélegt,
Chagall teiknaður af
Hans Bendix.
hæfileika, alls staðar fæðast
gáfumenni. Sjáðu negrana,
Japani eða hellisbúana. Tii
hvaða kynstofns menn for-
sögunnar heyra, veit ég ekki,
— förum við nægilega langt
aftur komum við auðvitað
allir frá Biblíunni. En allar
þjóðir hafa skapandi hæfi-
leika og hafa skilið eftir sig
skínandi sönnun á þvi. Listin
dafnar við mannleg skilyrði.
Ég gleymi ekki fátæktinni í
æsku, við vorum níu syst-
kinin og faðir minn, sem vann
í pakkhúsi hjá saltfiskkaup-
manni, gat tæplega satt þessa
mörgu munna. Það var á tsar-
tímanum. Óréttlæti er til við
alla stjórnarhætti, en ég elska
Frakkland, ljósið og lifið
hérna, þar sem fleiri smug-
ur handa frelsinu eru til en
í löndum, sem eru þrælskipu-
lögð með aðstoð hugsjóna og
hýðingavanda.
— Búið þér alltaf í Frakk-
landi?
— Þegar Frakkland féll í
við gluggann í skinið frá vetr-
arsólinni, pirði augun saman
og brosti gleitt eins og hetja.
— Ég vil láta teikna mig
ungan og glaðan.
Konan mín sagði mér að
teikna hann beint framan á,
„en face“. Chagall leit undr-
andi á hana. — Hún gagnrýn-
ir — gefur ráð. Það er eins
með Valentine. Þær elska
okkur. Það er gott.
I þetta skipti gekk það vel,
eins og ég væri miðill á anda-
fundi og tæki við skipunum
frá góðum anda úr öðruni
heimi.
— Þannig er það. við erurn
aldrei vissir um okkur sjálfa.
Við skulum vera auðmjúk-
ir i listinni. Matisse var allt-
af viss um sjálfan sig. í ka-
þólska skirnarvottorðinu
hans stóð. að hann væri Ma-
tisse. Það var innilega auð-
velt að gleðja hann. Ég þurfti
aðeins að segja honum, að
þegar ég fengi mér göngutúr
í Vence og andaði að mér
Viðtal við Marc Chagall
Eftir Hans Bendix
sem ég geri. Ef starfsbræðr-
um mínum finnst það gott,
sný ég á orrustuvöllinn auk-
inn af kröftum.
— Þá ætti ég að þegja um
það, sem sagt er um yður á
listaháskólanum í Moskvu.
— Hvað hét framkvæmda-
stjórinn. Og hvað sagði hann?
— Þegar ég var þar fyrir
nokkrum árum, hét hann
Modorov. Hann og prófessor-
arnir sögðu, að það væri ekk-
ert merkilegt, þótt þið Kadin-
sky máluðuð eins og þið ger-
ið. Þeir vorkenndu yður hálft
í hvoru, því að þér hafið
aldrei lært neitt, aðeins geng-
ið i þorpsskólann í Vitebsk
og fylgzt með kennslu stutt-
an tíma í vinnustofu hjá Pent,
andlitsmálara á tsartímanum.
— Þetta er einkennandi fyr-
ir einræðislöndin: önnur
höndin veit ekki hvað hin að-
hefst. Á stóru sýninguna
mína í París í vor lánaði
flokkurinn með glöðu geði
þrjú málverk. Þeir sendu þau
meira að segja með flugvél
frá Moskvu. Við opnunina á
Musée des Arts Décoratifs
voru teknar myndir af mér
úr ótal hornum, þar sem ég
stóð á milli rússneska sendi-
hen-ans og franska upplýs-
ingaráðherrans, Malraux,
mesta rithöfunds Frakka.
Eins og lítill rússneskur Guð.
En rússnesku blöðin, sem
flokkurinn á lika. skrifuðu,
að ég væri úrkynjaður.
Sem gyðingur fékkst ég
ekki viðurkenndur í Hitler-
Þýzkalandi. Þeir sögðu, að
við hefðum ekki skapandi
hæfileika, gætum bara hermt
eftir því, sem aðrir hefðu
gert. Hvers vegne fettum við
ekki að hafa sköpunar'næfi-
leika? Við höfum verið kúg-
uð þjóð, klippt frá umheim-
inum í gyðingahverfum. En
allar þjóðir hafa sköpunar-
upphafi stríðsins varð ég að
fara burt. Hvert gat ég snúið
mér? Aðeins í eitt land var
ég velkominn þá, þegar Hitl-
er var sem sterkastur. Það
var Ameríka. Þvi gleymi ég
aldrei. 1 Rússlandi á ástandið
líka eftir að breytast, hvað
sem hver segir. Sagan geng-
ur í bylgjum, er síbreytileg,
varir aðeins fimmtíu ár eða
fimm.
Nú var tími til kominn að
fá sér kvöldsjúss og heimilis-
vinir sóttu að. Það líktist mót-
töku hjá Anatole France i
„Villa Said“. Fáeinir komu
frá Sviss, þar sem dóttirin
Ida er gift listfræðingnum dr.
Franz Meyer. Chagall gekk á
milli og kyssti þau á ennið,
eins og ættfaðir í Gamla
testamentinu, eins og Jakob,
sem gaf þjóðflokkunum nöfn-
in tólf.
Ég stóð á fætur til þess að
fara, en hann vildi fá að sjá,
hvað ég hefði teiknað. Til-
raunir minar að ná vanga-
mynd og hálfhliðarmynd af
honum voru svo lélegar, að
ég var steinhissa sjálfur. —
Chagall lýsti þvi yfir hiklaust,
að hann væri sammála mér í
gagnrýninni. Síðan tyllti hann
sér niður og teiknaði sjálfan
sig með englavængi. Hann
virti árangurinn gagnrýnandi
fyrir sér, hristi höfuðið dap-
urlega og rétti mér blaðið.
— Þetta er heldur ekki gott.
En — við þykjumst tæplega
vera Michelangelo, hvorugur
okkar. Ekki satt?
Nokkrurn dögum seinna
reyndi ég áð nýju að teikna
Chagall.
Honum hafði liðið ilia um
nóttina, haft magapínu og
hánn spurði okkui- áhyggju-
fullur ráða — eins og sjúk-
lingurinn í Imyndunai-veiki
Molieres, sem þrælspyr
læknana. Þá settist hann út
Sjálfsmyndin.
blómaangan og gleddist yfir
litaskyni hins góða guðs, þá
væru ferðamenn stöðugt að
ónáða mig og spyrja um leið-
ina að kapellu Matisse. Eng-
inn spyrði um veginn til Chag-
alL Þessa sögu gat hann
aldrei heyrt of oft. Hún var
eins og rigning á sólþurrkað
land.
— Þér hafið aldrei verið
undir áhrifum frá neinum?
— Þegar ég var ungur,
höfðu Picasso, Braque og
Gris áhrif á mig. En flatar-
málsfræðin hefur ekki verið
mér náðug. Ég er ekki teori-
tiker, hausinn á mér er víst
of lítill fyrir alla þríhyrning-
ana og ferningana. Listin er
eins hvikul og umbreyti-
leg og síöasta tízka. Ég hef
orðið að láta mér nægja að
vera ég sjálfur. Ósköp venju-
legur maður. Ég reyni ekki
að vera frumlegur, aðeins
eðlilegur. Ef ég er ekki hrein-
skilnislega sagt voðalegur, þá
stafar það af því, hve náttúr-
an er breytileg. Ég hef ennþá
fleiri hár á höfðinu en þér,
Það er náttúran, hún er ólik.
Frumlegur er það að vera
eðlilegur.
Það sást ekki nokkurt má'-
verk á veggjunum í íbúðinni.
— Þekkið þér engan lista-
mann, sem gæti skreytt fyrir,
yður auða veggina?
-— Þekkið þér einhvern?
Hver ætti það að vera? Eig-
in málverk þarf ég ekki að
horfa á, ég fer ekki eirju sinni
á sýningar á verkum mínum.
Þeir drógu mig á yfirlitssýn-
inguna í Arts Décoratifs, en
það var til þess að sýna mig.
Góður listamaður semur öðr-
um boðskap. Ég þarf ekki að
ræða neitt við sjálfan mig, ég
veit það fyrirfram. En við
réttlætum líf okkar með því
að segja öðrum, það sem við
þurfum að segja. Og á okk-
ar eigin hátt. Að tala saman
og spjalla, eins og við gerum
núna. er ágætt, því að málið
er til þess að við getum tjáð
okkur. En það, sem við segi-
um, hverfur út í lo'ftið. Ef við
getum skapað góðan hlut.
höfum við gert eitthvað var-
anlegt -— „eine gute Ware '.
Því að tíminn er erfiður hús-
bóndi, hann lætur ekki
blekkja sig til eilífðar. Fyrst
tekur það tima að fá gott orð
á sig — lengur en það tekur
góðan veitingastað. Og siðan
líða nokkrar aldir. þar til
sannast, hvort maður fær að
halda góða orðinu/ Eins með
fornöldina og endurreisnar-
tímann. Það er langur lær-
dómstími. Og svo fær maður
ekki sjálfur að lifa það og
gleðjast, ef maður stenzt próf-
ið. Nei, laun listamannsins
liggja í verkinu sjálfu.
Hann fer að fletta riss-
blokkinni minni og segir: —
Nú, hér liggur Cocteau. Og
Segouzac. Hafið þér verið hjá
þeim lika?
— Já.
— Hvað sögðu þeir um
mig?
— Báðir voru mjög hrifnir
af yfirlitssýningunni.
— Chagall brosir ánægður.
—- Það er gott. En Cocteau
hlýtur að hafa sagt eitthvað
meira, hann getur ekki látið
hjá liða.
— Nú, hann sagði mér líka
meinlausu söguna um heim-
sókn ameríska safnarans til
yðar nýlega.
— Hvaða- sögu?
— Bandaríkjamaðurinn
hafði spurt, hvað eitt af verk-
um yðar kostaði og þér með
hinu fræga, saklausa barns-
brosi höfðuð kallað á dóttur
yðar. Því að sjálfur höfðuð
þér ekki hundsvit á pening-
um. Dóttir yðar sagði, að mál-
verkið kostaði milljón franka.
En í spegli hafði Ameríkaninn
séð yður standa og hrista höf-
uðið og senda dóttur yðar
merki með fingrunum. Þér
vilduð fá þrjár rrulljónir.
Cocteau bætti við, að þér
kynnuð bezt við að látast vera
himneskur engill, en þér bær-
uð þó enn heilbrigt og gott
skyn á jarðneskan veruleika.
Þetta er skemmtileg saga.
— Störkostleg. En Ijót.
— Nú grípur frú Chagal!
fram í:
— Þessa sögu höfum við
auðvitað heyrt. Þú ert að
leika.
— Ég get ekki gerf að því.
Ég hefði átt að verða leikari.
Fólk Verður að fá áð talá
um máiin. Þá fyrst er illa
komið, þegar það hættir því.
2
Frjáis þjó® —• Laugraiiíaginrr 23. júlí 1960