Frjáls þjóð - 24.09.1960, Side 2

KiiiiSS
LISTIR
BOKMENNTIR
sisisiisssie
Að þessu. sinni birtuni við
stuttan kafla úr eftirmála,
sem Hannes Pétursson, skáld
skrifaði aftan við ljóðaþýð-
ingar Halldóru Björnsson,
Trumban og lútan. Bók þessi
var gefin út í fáum eintökum
og er ekki í margra höndum.
Kaflinn, sem hér er birtur,
fjallar um ljóðagerð Græn-
lenga, en Halldóra hefur
þýtt allmikið af grænlenzk-
um ljóðum.
manns lengur en munað verð-
ur. Enginn nema sá einn, sem
hafa vill þeirra not, má eiga
þær né kunna, því komist þær
á allra varir, missa þær þann
mátt, sem í þeim býr til að
veita aðstoð við veiðar, lækna
sjúkdóma, sjá fyrir góðu
sleðafæri."
Fleiri eskimóaljóð en töfra-
þulurnar eru aðeins á eins
manns vörum, því svo segir
höfundur: „varla kemur fyr-
Knud Rasmussen, sem var
manna fróðastur um Græn-
lendinga og aðra eskimót, rit-
ar mjög skemmtilega um
Ijóðagerð þeirra, lýsir söng
þeirra og dansi og ýmsum
háttum skáldanna. Ljóð,
söngur og dans eskimóanna
skapar í’ rauninni heild, sem
ekki má rjúfa, og þegar hann
minnist sönghátíða þeirra,
sem nú eru að mestu grafnar
og gleymdar nema meðal
Kanada-eskimóa, verður hon-
um Ijóst, hversu mjög skortir
á, að ljóð þeirra njóti sín í
bók, þeim sé þar líkt farið og
óperutexta, allt vanti, sem við
á að éta: hljómlist og svið-
setningu.
1 safn sitt velur Rasmussen
helztu tegundir eskimóaljóða,
_ sem eru þessar: söngvar um
lifið og tilveruna, ást, vor-
gleði o. þ. h.; veiðiljóð; nið-
kvæði; og í fjórða lagi töfra-
þulur. Um þær segir hann:
„Þær eru forn, mystískur
orðasamsetningur. og hafa
gengið í arf frá manni til
ir, að nokkur syngi eða hafi
yfir söngva annarra manna.
Hver og einn á sér eigin ljóð,
gildir það jafnt um menn og
konur, jafnvel börn oft á tið-
um. Er þessu þannig háttað
þrátt. fyrir þá réttmætu skoð-
un, að það sé í senn mikið og
vandasamt verk að skapa
gott, nýtt ljóð.“ Og vandinn
er þessi m. a.: „Hvert Ijóð
skal vera ort með tilliti til
eigin lags; við fyrstu heyrn
virðast lög eskimóanna
nauðalík hvert öðru, en sér-
hver söngur er þó gæddur á-
kveðnum tilbrigðum, sem ein-
kenna hann einan; að vísu er
ekki ávallt jafn auðvelt að
glöggva sig á þeim, því text-
inn hlýðir engum föstum
bragreglum. Rím þekkist
vitaskuld ekki, en þrátt fyrir
það er margs að gæta. Orðin
verða að falla að reglubundn-
um slögum trumbunnar, og
dansinn skal stiginr, sam-
kvæmt reglum, sem er strang-
lega fylgt. Ailt þetta ber að
hafa í huga, þegar söngurinn
er úr garði gerður." Og höf-
undurinn segir ennfremur:
„Eskimóarnir eiga sér ekkert
ritniál, sem getur gert þeim
auðVeldara fyrir um ljóða-
reynir að setja saman söng-
inn.“
Hér i bókinni er langt níð-
kvæði, ort út af konuskipt-
um. Kangitsukáq hafði eitt
Grænienzk Ijðöagerð
Knut Rasmussen og Peter Freuchen hafa flestum betur Iýst
eskimóum og ljóSagerð þeirra. — Myndjn er af Freuchen.
gerðina; að yrkja er því bæði
örðug og tímafrek minnis-
þraut. Þarf því engan að
undra, að sá, sem ljóð hefur
í smíðum, skuli ævinlega leita
einverunnar. Uppi á fjalli, þar
sem sést langt út yfir landið,
eða inni á víðiendri sléttu
reikar hann um — stundum
svo dægrum skiptir, muldrar
setningar fyrir munni sér og '
sinn skorað á Kuitse í kvæða-
einvígi, þegar sá var enn ekki
fullþroska. Kuitse gleymdi
ekki áskoruninni og gaf sig
fram til keppninnar þá þegar
er hann hafði aldur til.
Kvasðaeinvígi eskimóa eru
annað og meira en sú dægra-
stytting, sem hér þekkist, að
menn kvæðust á. Rasmussen
lýsir þessum einvígum: „Ger-
ist það; að fjandskapur risi
milli tveggja manna eða
tveggja kvenna, ef til vill
svarið hatur, er hægt að út-
kljá málin i kvæðaeinvígi.
Andstæðingarnir tveir stefna
þá vinum og kunningjum
saman sem vitnum og gera
upp sakir sínar. Allir, sem
koma að horfa á slík kvæða-
einvígi, eru klæddir nýjum
hátiðabúningi. Áskorunin skal
gerð með góðum fyrirvara,
svo andstæðingum gefist tóm
til að undirbúa svar sitt, vörn
eða gagnsókn. Einvígið fer
síðan fram á þann hátt, að
f jandmennirnir taka sér stöðu
á miðju gólfi, en áhorfendur
skipa sér í hring í kringum
þá. Áskorandinn hefur orðið
fyrst, og ber honum þá að
kveða til andstæðings síns, að
viðhöfðum dansi og trumbu-
slætti. Sá, sem slyngari er við
að gera mótstöðumann sinn
hlægilegan, er kjörinn sigur-
vegari með fagnaðarhróp-
um.“ — Oft fylgdu slíkum
einvígum Kanada-eskimóa
hinar verstu barsmíðar, en að
þeim loknum sættust fjand-
mennirnir fullum sáttum og
skiptu á konum sínum.
Ljóðum eskimóa safnaði
Rasmussen á ferðum sínum;
stundum getur hann um
söngvara þá, sem létu hann
heyra ljóðin, eins og Kílímé,
gamlan mann, sem Rasmus-
sen heyrði syngja af miklum
móði níðkvæði á sönghátíð,
sem hann var viöstaddur eitt
sinn skammt frá Angmags-
salik. Stundum eru söngvar-
arnir konur; t. d. er Ljóð um
útlægan son ort af konu;
hafði sonur hennar orðið
veiðifélaga sínum að bana í
bræði, og yrkir hún ljóðið í
raunum sínum.
siiilliMÍiiiiSffilili*M1

Nytsamur sakleysingi
Framh. af 5. síðu.
styrjöld fram að þessu —
þannig nefnilega, að hætta
alveg að lýsa því yíir, sem
þau hafa alltaf gerc öðru
hverju undanfarið, að þau
muni aldrei' hefja styrjöld
sjálf, að fyrra brag ', en á-
setja sér, í þess stað, a$ hef ja
sjálf styrjöld, ef þei; > „sýn-
ist“ að Rússland sé alveg í
þann veginn að leggj > í þau!
Geri Bandaríkin þessu breyt-
ingu á afstöðu sinni i i 1 mik-
ilvægasta málsins I h imi, þá
er ætlunin, að það verði
forsetinn einn, í sanráði við
æðstu hershöfðingjana, er
taki af skarið — án samráðs
við þingið. Þegar þess er
gætt, að Truman, forseti
Bandaríkjanna, ákvað, í
samráði við æðstu hershöfð-
ingja, alveg að nauðsynja-
lausu, að henda fyrstu kjarn-
orkusprengjunni yfir borgir
í Japan, sem þá þegar var al-
veg að því komið að gefast
upp, — og þegar menn hafa
kynnst dálítið hugsunar-
hætti sumra þessara hers-
höfðingja í beztu fréttablöð-
um heimsins, — þá verður að
játa, að tryggilegt er útlitið
ekki fyrir heiminn — og
einna sízt fyrir þjóð Kefla-
víkurflugvallarins, — ef úr
þessum nýju Bandaríkja-
ráðagerðum verður.
Bandaríkin hafa, undan-
farinn áratug, í sívaxandi
mæli, talað svo hryllilega um
væntanlega heimsstyrjöld, að
þótt ekki væri annað, eru þau
orðin, að sínu leyti, allt að
því eins ískyggileg fyrir vel-
ferð mannkynsins og Sovét-
Rússland var, verka sinna
vegna, uppúr seinni heims-
stypjöldinni. Óg mörgum
sinnum ískyggilegri lífi
mannkynsins.
A sama tíma hefur við-
horf Rússlands breytzt stór-
lega til hins betra við það,
að Krúsév tók við stjórnar-
taumunum af Stalín. Þegar
frá upphafi, og af hinni að-
dáunarverðustu þolinmæði
og þrautseigju, hefur hann
unnið að því að ná samkomu-
lagi við Bandaríkin um „af-
vopnun“ og' þar með afnám
styrjalda, — vegna þess, að
hann gerir sér ljóst, að enda
þótt miklu rneiri líkur séu
til að Bandaríkin færu enn
verr út úr því en Rússland,
þá væri styrjöld á kjarnorku-
öld réttar nefnd mannkyns-
sjálfsmorð heldur en styrj-
öld! Bandaríkin hafa, við for-
ystu Repúblikanaflokþsins,
gert „friðarsókn" Krúsévs
eins og þeir kalla viðleitni
hans i háðungarskyni — svo
örougt fyrir setn bau framast
gátu*. Og örlögin komu til
liðs við þau í bili, með upp-
reisn Ungverja og niðurbæl-
ing hennar. Svo þrálát og ill-
víg hefur andspyrna Banda-
ríkjanna verið, gegn viðleitni
Krúsévs, að ÞAÐ nægir að
mestu til að skýra hlykkina,
sem orðið hafa á aðalstefnu
hans, — eins og líka Demó-
krataflokkurinn lét Öldunga-
deild Bandarikjaþings sam-
þykkja óbeina ályktun um.
snemma í sumar.
Að mínum dómi er það
trúlegast, að Krúsév hafi ein-
sett sér að vinna sér bað til
ágætis í mannkynssögunni
að verða forystumaður að
því, að stórveldin komi sér
saman um að leggja niður
allan vígbúnað og bar með
styrjaldir um aldur og ævi.
Enn fremur líti hann á sig
sem þann, er leiða skuli
kommúnista-þjóðirnar aí'
tíyltingargrundvellinum til
almennrar samblendni við
aðrar þjóðir, j trausíi þess, að
það í kommúnismanum, sem
lífvænlegt sé, sigri í „frið-
samlegri samkeppni“ — m.
ö. o.: Reynslan skuli, stýrj-
aldarlaust, dæma á milli
kommúnisma og þéss, sem
ekki er kommúnismi. Mann-
kynssagan sýnir, að þetta
væri ekki annað en þvíum-
líkt, sem hingað til hefur æv-
inlega gerst eftir stórar þf óð-
félagsbyitingar. Þetta væri
ekki annað en það, sem.
marmiegt eðli. . krefst viiL
þannig lagaðar kringum-
stæðúr.
Það, sem öðru fremur hef-
ur gert Bandaríkin svona
stirð í taumi, Friðargyðjunni,
hygg ég að sé undan rifjum
vígbúnaðarframleiðsluauð-
valdsins runnið, — svo að við
leitum ekki dýpri undirróta
að sinni.
Styrjaldir hafa ævinlega
verið neyðarúrræði og oftast
verri en það. Styrjöld milli
stórvelda nú á dögum yrði
engin styrjöld í venjulegri
merkingu þess orðs, heldur
slátrun helmings mannkyns-
ins, að minnsta kosti, og ger-
samlegt niðurrif á heilsu,
lltgeröin -
Framh. af 1. síðu:
stöðvar séu nú hætt komnar
vegna skorts á rekstrarfé og
liggi við, að þorrinn af þeim
verði að loka. Framleiðendur
hafa verið vanir að fá í bönk-
um lán út á þann fisk, sem þeg-
ar er búið að vinna, en þeir
þurfa að borga bæði vinnuafl
og hráefni og verði^ því að
hafa handbært fé, þar til fisk-
urinn hefur verið seldur. Að
undanförnu hafa framleiðend-
ur þó aðeins fengið rúm 60%
út.á fiskbirgðir og veldur sú ráð-
stöfun kreppuástandi í rekstr-
inum. Blaðinu er kunnugt um,
að nýlega varð að loka frysti-
húsinu Kaldbak á Patreksfirði
8í þessunv sökum og sömu sögu
menningu og hamingju eftir*
lifendanna — — svo mikil
spjöll á Sköpunarverkinu —
svo mikil ögrun við Skapar-
ann, að þar kæmist ekkert í
námunda til samanburðar í
mannkynssögunni.
Ég álít þá, að viðhorf hafi
breytzt svo mjög á þessum
einstæða tíma ört harðnandi
framvindu sögu og þróunar
mannkynsins, að rökin fyrii-
hersetu Bandaríkjanna á ís-
Iandi séu að verulegu leyti
úr gildi fallin, og að ísland
eigi að segja upp hinum svo-
nefnda herverndarsamningi
við Bandaríkin — og fylgja
því af alefli eftir.
er að segja frá ísafirði og víðar.
Fáar skynsamlegar skýring-
ar er unnt að finna á þessári
ráðstöfun og svo virðist, að það
sé ætlun ríkisstjórnarinnar að
gera fiskframleiðendum svo erf-
itt fyrir um rekstrarfé, að þegar
markaður í Bretlandi verður
opnaður, fagni þeir samningum
í landhelgismálinu .sem einu
lausninni á fjárhagsvanda sín-
um.
Raunverulegur tilgangur
stjórnarinnar er þó sá einn að
ná sáttum við „vini“ okkar í At-
lantshafsbandalaginu. Það er
staðfastur ásetningur hennar að
tengja ísland enn fastari bönd-
um við vestræn stórveldi en
orðið er. Svik í landhelgismál-
inu eru aðeins liður i þeirri
viðleítni... ; '
9
m
Frjáte — Langardíif(mn 24. ^»pí.' lU6ð