Frjáls þjóð - 22.10.1960, Blaðsíða 2

m
■
Hiiiii SbIIIu
LISTIR
BOKMENNTIR
msmm
m
i
ftr
-i
tWM
Mennirnir á jörðinni eru
alltaf að deila. Siðan þeir
fengu raálið, liafa þeir verið
ósammála, og meðan lieimur
stendur, mun aldrei verða
liörgull á ágreiningsefnum.
Þessi staðreynd er meira að
segja hafin yfir allar deilur.
En það er ekki sama hvern-
ig menn deila. Tvenns konar
hugarfar ræður afstöðu mnnna
til deiluefnisins. Annars vcg-
ar geta rnenn kappkostað að
leita sannleikans, hrjóta mál-
ið til mergjar og aðstoðað
hver annan að finna kjarna
þess. Hins vegar geta menn
lagt mesta áherzlu á að sann-
færa andstæðinginn og þá sem
á hlýða um eigið ágæti, gáfur
sínar og greind. Þá er þeim
mest um vert að sýna fram á,
að þeir hafi rétt fyrir sér. Ef
báðir aðiljar tileinka sér
fyrra sjónarmiðið, hlýtur um-
ræðan að bera nokkurn árang-
ur. Siðarnefnda afstaðan
stjórnast af eigingirni, lileyp-
ir mönnum kapp i kinn og er
góður drifkraftur í umræð-
um. Að sjálfsögðu hafa menn
yfirleitt bæði sjónarmiðin í
lmga að einhverju leyti, en
ræðir jafnmikið veikar og
sterkar liliðar á skoðun sinni
á sér enga framtíð í pólitík.
Hann dæmir sjálfan sig úr
leik. Stjórnmálamaðurinn hik-
ar ekki við að beita öllum ó-
Sigurður Nordal.
Skiptar skoðanir
oft sorglega lítið liið fyrra.
- Það dylst varla mörgum,
sem fylgzt hafa með orða-
'skiptum á opinberum vett-
vangi hin seinni ár, að eigin-
legar rökræður eiga sér sjald-
an stað á fslandi. Hver er á-
stæðan? Fyrst og fremst sú,
að menn deila til þcss að
sanna eigið ágæti, ágæti sins
flokks eða trúbræðra. Menn
deila ekki til þess að komast
að hinu rétta.
Vinsælasta deiluefni manna
hefur löngum verið um stjórn-
mál. Stjórnmálabaráttan er
hagsmunabarátta stéíia, flokka
og einstaklinga. Aðalatriði fyr-
ir stjórnmálamenn er að sýna
ágæti sins flokks, sanna, að
hann hafi rétt fyrir sér. Hann
reynir því að hasla sér þar
völl i umræðunni, ;em iiann
stendur vel að vígi, 1 hliðrar
sér hjá að ræða aðr ir liliðar
málsins — reynir alltaf að
vera í sókn. Sá sem fer liina
leiðina og reynir að brjóta
deiluefnin til mergiar án þess
að liugsa um, hv >rt hann
lendir i mótsögn vi , liað, sem
hann hefur áður sagt, eða
svifnustu rökklækjuin, sem
völ er á. Hann reynir að
sannfæra fólk um, að smá-
atriðin i máli andstæðingsins,
sem virðast öfgakennd slitin
úr samhengi, séu aðalatriði.
Hann ýkir fullyrðingar lians
til að gera þær fráleitar og
hlægilegar og þykist sjá ann-
arlegar livatir að baki gerð-
um hans. Af þessuin sökum
eru stjórnmálaumræður fyrst
og fremst gagnkvæmar árás-
ir — sjaldan rökræður.
Eins liefur farið um flestar
ritdeilur, sem háðar hafa ver-
ið i seinni tið, enda þótt þær
fjölluðu um ólikustu efni. Mað-
ur ritar grein og annar svarar
lienni. Sá tínir nokkrar setn-
ingar úr greininni, samhengis-
laust og gerir þær fráleitar og
hlægilegar. Sá fyrsti svarar
og kvartar yfir ósvífni hins og
ósanrigirni, eltist við gömlu
setningarnar úr fyrstu grein-
■ inni og pundar einhverju á
andstæðinginn. Hann svarar
enn á svipaðan liátt. Eesendur
eru þá löngu hættir að botna
upp né niður i þessum hártog-
unum og útúrsnúningum, og
loks tilkynnir blaðið að um-
ræðum sé lokið um málið.
Þvi er svo mörgum orðum
eytt að þessu efni, að i vor
kom út hjá Menningarsjóði
litil bók, er hefur að geyma
frægustu ritdeilu, sem iiáð
hefur vcrið á íslandi. Bókin
lieitir Skiptar skoðanir, og er
efni liennar sex ritgerðir frá
þriðja tug aldarinnar, þrjár
ritaðar af Sigurði Nordal, pró-
fessor og jafnmargar eftir
Einar II. Kvaran, rithöfund.
,í formála að bókinni, sem
skáldið Hannes Pétursson hef-
ur samið, er á það bent, að
í þessari ritdeilu tókust á
áhrifamesti bókmenntafræð-
ingur landsins annars vegar
og hins vegar dáðasti skáld-
sagnahöfundur íslendinga í þá
daga, sem jafnframt var einn
helzti atkvæðamaður i and-
legu lífi þjóðarinnar.
Iif til vill má segja, að eng-
an þyrfti að undra, þótt rit-
deila þessi væri liátt hafin yfir
aðrar svipaðar rökræður, þar
sem slíkir úrvalsmenn áttu
hlut að máli. Og þó er sann-
leikurinn sá, að fæstir snjall-
ir rithöfundar hafa getað lyft
sér upp úr jarðnesku þrasi ef
þeir hafa lent í illdeilum. Per-
sónulegt þjark og skitkast lief-
ur yfirleitt verið allsráðandi.
Nú er ekki svo að skilja, að
þeir Einar og Sigurður Nor-
dal liafi verið með öllu lausir
við persónulegar ýfingar.
Hvorugur telur sér fært að
sitja þegjandi undir meiðandi
ásökunum hins. En þar skilur
mál al' lægsta plani tekin fyr-
ir og afgreidd. Siðan snúa
þeir sér að kjarna málsins og
rökræða aðalatriðin i þeirri
ritgerð, sem þeir svara. Þeir
rifa niður mál andstæðingsins
að vissu marki, snúa siðan
vörn í sókn og byggja upp rrýtt
virki rökréttra hugsana.
Ritdeila þessi átti sér all-
langaii aðdraganda. I Svíþjóð
og Danmörku voru uppi radd-
ir um að veita bæri Einari H.
Kvaran nóbelsverðlaun. Sig-
tirður Nordal', prófessor dró
ekki dul á þá skoðun sína, að
IJinar væri ómaklegur verð-
launa. Hann liélt því einnig
fram, að i síðustu skáldsögum
hans kæmi berlega í ljós skort-
ur á stílþrótti og karlmann-
legri hugsun. Þessu andmæltu
fjölmargir islenzkir mennta-
menn og sökuðu prófessorinn
um að hafa komið í veg fyrir,
að nóbelsverðlaunin færu til
íslands. Nordal taldi það
skyldu sína að gera grein fyr-
ir afstöðu sinni, og birti þvi
í Skírni ritgerð, er hann
nefndi Undir straumhvörf.
Hann gerir fyrst nánari
grein fyrir þeim veilum í síð-
ari skáldskap Einars H. Kvar-
an, sem hann hefur áður haft
orð á. Sigurði Nordal finnst
að hugsjón Kvarans, spíritism-
inn, sé farinn að íþyngja verk-
tim hans, svo að persónur lifi
ekki eðlilegu lífi en séu leik-
brúður og til þess eins fallnar
að boða ákveðinn málstað.
Nordal dvelur þó ekki lengi
við bókmenntirnar, heldur
Einar H. Kvaran
á unga aldri.
á milli, að báðir hafa einsett
sér að ræða aðalatriði, ekki
ómerkileg smáatriði. Hver rit-
gerð verður sjálfstæð lieild. í
upphafi greinanna eru deilu-
snýr sér að lifsskoðun skálds-
ins og deilir hart á fyrirgefn-
ingarboðskapinn. Hann setur
fram eigin liugmyndir um
guð, „unga hctju, sem berst
blóðúgur og vigmóður, en
ljómandi af von og þrótti, við
dreka liins illa“, og boðar
straumhvörf. Fyrirgefniiigar-
skyldan samrýmist ekki kröf-
um liins nýja tíma. Hún er
ókarhnannleg og hættuleg
þjóðfélaginu.
Eiiiar H. Ivvaran svaraði
Nordal með rilgerðinni, Krist-
ur eða Þór, sem birtisl í Ið-
unni. Hann eyðir fáum orð-
tim að gagnrýni Nordals á
skáldskap sínum. en ræðir
þeim niun meira um skrif
hans ttm synd og fyrirgefn-
ingu. Loks ber hann sanian
guðshugmynd Nordals og
kristna trú og seg'ir: „Þessi
kenning er ekki kristin. Hún
er heiðin. Þessi guð S. N. er
Þór, ofurlítið fægður og litað-
ur Þór.“
Um leið og Sigurður Nordal
setur fram guðshugmynd sína
og skýrir þá lífsskoðun, sem
hann hefur tilcinkað sér, hefur
hann geíið Einari höggstað á
sér. Og Einar nýtii’ sér tæki-
færið til fulls.
Því miður er ckki unnt að
rekja hér nákvæmlega cfni rit-
deilunnar. Mörg deilumál
blandast inn í, smá og stór, en
þeim er það flcstum sameigin-
legt, með fyrrgreindri undan-
tekningu, að snerta lífsskoðun
Einars H. Kvaran náið eða
persónulegar athafnir lians.
Sá sem á í vök að verjast með
gerðir sínar og athafnir, lief-
ur minna olnbogarými, og af
því leiðir að aðstaða Nordals
til sóknar var mun betri en
Einars.
Sigurður ritar fyrstu grein-
ina og Einar þá siðustu. Það
er hæpið að tala um, livor hafi
borið sigur úr býtum i þess-
ari löngu og þungu viðureign.
Still Not'dals er glæsilegur og
hugsun lians skýr, en þó lilýt-
ur vopnfimi Kvarans að vekja
enn meiri aðdáun, enda um
þaulæfðan rithöfund að ræða.
Það kernur berlega i ljós, að
lífsskoðun Einars Kvaran er
lionum meira lijartans mál.
Hann talar af meiri þunga og
ábyrgðarkennd en Sigurður.
Lífsviðhorf hans eru auk þess
heilsteyptarii, betur grunduð
og eiga sér dýpri rætur.
Skiptar skoðanir er þriðja
kverið í bókaflokknum Smá-
bækur Menningarsjóðs. Bókin
er gefin út i aðeins 1500 ein-
tökum, Þetta er góð bók og
eiguleg, — og gæti auk þess
kennt mönnum þá list, sem
virðist löngu gleymd, að lieyja
ritdeilu.
RA
1
:
a!ÍÍ=llí^,1@k jj* u ii ,= jiji J1'1 ji1 f Jbnj jjSgigaj “i". ir
■ KtijPí f -XH gg

Hver vill ekki
Volkswagen?
Dregið 25. okt.
AÐEINS 3700 miðar
fíappúrmtti
JFrpílsrnt' þgóður
mssmmmsmmmmmrn ■
2
—- Laugairdagínn 22. •któhe* Í96|