Frjáls þjóð - 22.10.1960, Síða 4

{• 'Útgeia.ndi: ÞjððvariiQrflakkicr lslaipóþt.
| Ritstjótár:; Ragnar Arnaíds, . 11 ' :
, * Gils GuOmimdssQn', &Óik.,
lí -J.' -- •- f.'j+i - - • " ' * •' -v
i Framkvæmdastjóri: Kristmann Eiðsson.
[ AfgreiSsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Askriftargj. kr. 12,00 á mán. Argj. kr. 144,00, í lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Vestræn samvinna
TT'ámennri þjóð á afskekktu eylandi er mikil nauðsyn á
nánum samskiptum við umheiminn, til þess að til-
einka sér þá nýja menningarstrauma, sem eru aflgjafi lif-
andi menningar. Lítilli þjóð með fábreytta atvinnuhætti er
einnig nauðsyn á mikilli utanríkisverzlun til þess að
tryggja efnahag sinn.
Ljóst er, að íslendingar verða ávallt að hafa mikil sam-
skipti við aðrar þjóðir, bæði menningarleg og efnahagsleg.
Meginþorri íslenzku þjóðarinnar er eðlilega þeirrar skoð-
unar, að okkur beri að beina þessum samskiptum fyrst og
fremst til grannþjóða okkar í Vestur-Evrópu. Þær þjóðir
eru okkur skyldastar að uppruna og hugsunarhætti og búa
í höfuðþáttum við sömu menningararfleifð og við.
Undanfarinn áratug hafa hernámssinnar notað þessa
sjálfsögðu og rótgrónu skoðun þjóðarinnar í viðleitni sinni
við að fá hana til þess að sætta sig við erlenda hersetu í
landinu og þann ófögnuð og þá hættu, sem af dvöl fram-
andi herliðs stafar. Hernámssinnar hafa á allan hátt leit-
azt við að telja þjóðinni trú um, að þátttaka í Atlants-
hafsbandalaginu væri lykill að öllum samskiptum við vest-
rænar þjóðir og að án hennar værum við einangraðir og
útskúfaðir úr féiagsskap nágranna og frænda. Það er full
ástæða til þess að athuga, hvað hæft er í þessari kenn-
ingu og yfirvega,, hvaða þýðingu aðild okkar að Atlants-
hafsbandalaginu hefur fyrir samskipti okkar við aðrar þjóð-
ir og þá fyrst og fremst við grannþjóðir okkar.
Oamvinnu þjóða má skipta í þrjár höfuðgreinar: sam-
vinnu um menningarmál, efnahagssamvinnu og hern-
aðarsamvinnu. Við íslendingar eigum að sjálfsögðu margs
konar samskipti við fjölda þjóða, en að því er snertir
menningarmál er samvinna okkar við Norðurlandaþjóðirn-
ar tvímælalaust þýðingarmest, enda stendur sú samvinna
á traustum grunni sameiginlegrar sögu og uppruna. Fáir
munu þeir íslendingar sem ekki vilja fremur efla en
veikja þessa samvinnu. í þessu sambandi mætti gjarna
minnast þess að tvö af þessum fjórum vinaríkjum okkar
gæta hlutleysis í utanríkismálum og taka ekki þátt í At-
lantshafsbandalaginu fremur en öðrum hernaðarbanda-
lögum. Að Norðurlöndunum slepptum höfum við mest
menningarsamskipti við aðrar þjóðir í Norðvestur-Evrópu
eins og jafnan hefur verið, síðan islenzk þjóð varð til. ís-
lenzkir námsmenn fara þó víða og okkur .berast nýir straum-
ar þekkingar og menningar hvaðanæva að og er það vel.
Erfitt mun hins vegar að færa rök að því að þátttaka okk-
ar í Atlantshafsbandalaginu hafi fært okkur jákvæða hluti
í menningármálum, en auðvelt að sýna- fram á hið gagn-
stæða.
Oegja má, að við höfum eins konar efnahagssamvinnu við
allar viðskiptaþjóðir okkar, en þær eru sem kunnugt
er dreifðar um allan heim. Það er athyglisvert að síðustu
árin hefur þróunin í utanríkisverzlun okkar verið sú, að
viðskiptin hafa færst frá þeim ríkjum sem eru þátttakend-
ur í Atlantshafsbandalaginu til hlutlausra ríkja og ríkja,
sem eru andvíg þeirri stofnun. Aðild okkar að Atlantshafs-
bandalaginu virðist því síður en svo hafa haft jákvæð
áhrif á utanríkisverzlun okkar.
Evrópuþjóðir hafa með sér ýmiss konar samvinnu til
eflingar efnahagslíf sínu og atvinnuvegum. Við erura
aðilar að sumum þessufn stofnunum en öðrum ekki. Þann-
ig erum við þátttakendur í Efnahagssamvinnustofnun Evr-
ópu og Evrópuráðinu. Þátttaká í þessum stofnunum er al-
gjörlega óháð þátttöku í Atlantshafsbandalaginu og eru
t. d. Svíar og írar og fleiri hlutlausar þjóðir fullgildír að-
ilar að þeim.
Að þessu athuguðu vii'ðist hagur okkar af þátttöku í At-
lantshafsbandalaginu mjög vafasamur að því er snertir
samvinnu við aðrar þjóðir um efnahags- og menningarmál.
/"\kkur íslendingum ber að sjálfsögðu að stunda vin-
samleg samskipti við allar þjóðir. Þátttaka okkar,
vopnlausrar smáþkióðar, í hvers konar hernaðarbandalög-
um er algjörlega út í hött, auk þess hve hún er stórhættu-
'3eg sjálfstæði og tilveru þjóðarinnar. Hitt væri í fullu
samræmi við alla sögu og fyrri stefnu íslenzku þjóðarinnar,
að hún skipaði sér í sveit með frændum sínum Svíum og
írum og öðrum þeim þjóðum, sem leitast við að setja nið-
ur deilur stórveldanna. Von mánnkynsins er tengd þessum
þjóðum en ekki hinum, sem safna nú vítiseldi kjarnork-
unnar í birgðaskemmur sínar.
Ekki alls fyrir löngu voru
tíðindamenn FRJÁLSRAR
ÞJÓÐAR á ferð suður með
sjö og hittu þá að máli bónd-
ann á Nýlendu í Hvalsnes-
hverfi, Magnús Hákonarson.
Magnús átti sjötíu ára af-
mæli í vor sem leið og hefur
alla sína tíð átt heima á Suð-
urnesjum. Hann tók okkur
afbragðsvel og sagði okkur
fúslega frá ýmsu því, sem
hann hefur reynt um dag-
ana. Tuttugu og eins árs
gamall lenti hann í fyrsta
lífsháskanum af mörgum um
ævina.
Fóru átta
saman í róður.
Við vorum á stóru sex
manna fari, sem hét Haf-
meyjan, segir Magnús. Þetta
var á vetrarvertíð 1911 og
hafði fiskazt - fádæma illa
lengi framan af. En í apríl
brá til hins betra og þennan
dag, 25. apríl, fórum við átta
af stað snemma morguns og
lögðum nokkur lóð djúpt hér
út af. Það hv.essti brátt eins
og oft, þegar djúpt er farið,
og eftir nokkra stund fórum
við að draga. Þá var fiskur
á hverju járni, og þegar allt
var orðið fullt, urðum við
að hrista fiskinn af til þess
að geta hirt línuna.
Skipmu hvolidi
á heimleið.
Svo var sett upp segl. Það
var beitivindur, nokkuð stíf-
ur. Við rifuðum klýfa en aft-
urmastur gátum við ekki sett
upp því að skipið var svo
hlaðið. Nú gekk allt vel og
við siglum nokkra stund, þar
til allt í einu, að skipið tekur
sig upp — það var sjóhnút-
ur, sem sjómenn kalla, líkt
og straumhnútur og fellur
yfir skut á skipinu og renn-
fyllir að aftan. Við þetta síg-
ur skipið niður og leggst síð-
an hægt á hliðina og hvolfir.
Við komumst þó allir á kjöl
og höngum þar, en þá verð-
ur yfirvigtin svo mikil, að
skipið lyftist aftur upp, fer
heila veltu og hvolfir.
Þetta er vonlaust,
Maggi.
I þetta sinn náðum við að-
eins nokkrir tökum á kilin-
um, Jaá reið ólag yfir bátinn ‘
og eftir það héngum við tveir
eftir, Ásgeir Daníelsson og
ég. Hinir hurfu fljótt í sjó-
inn, einn af öðrum, lengst
sáum við til félaga okkar,
Guðbrands, sem ættaður var
úr Elóanum. Hann fálmaði
eftir kjölnum en hafði ekki
krafta til að grípa sig fastan.
Loft var undir stakknum og
hélt það honum uppi, en
hann var þá að dauða kom-
inn og augnaráðið starandi.
Svo hvarf hann við skut báts-
ins. Við sáum, að einn þeirra
reyndi að halda sér uppi á
lóðabelg.
Jæja, svo erum við þarna
lengi á kjölnum og bátinn
rekur í suður. Höfuð og
hendur stóðu upp úr og lög-
in komu yfir okkur, ýmist
stór eða smá, eins og þið
kannizt við. Og þegar smærri
lögin komu vorum við að
klóra okkur fram eftir kjöln-
Magnús Hákonarson.
Rætt við Magnús Hákonarson á Nýiendu í Hvalsneshvei
um til þess að vera reiðubún-
ir að halda nógu fast í hann
og húrra þó til baka, þegar
stærri lögin komu. Þannig
gekk það á að gizka fjóra
klukkutíma, þangað til Ás-
geir segir við mig: Þetta er
vonlaust, Maggi. Við skulum
taka höndum saman og hætta
þessum barningi. Það er ekk-
ert annað að gera. (Ég er
ekki að segja þetta Ásgeiri
mínum til lasts. Honum leizt
ekki betur á það en þetta.)
Þá segi ég: Við erum ekki
of góðir, Geiri minn, að
haldá okkur á meðan við
getum. — Því að við vorum
ungir menn, með fullri rænu
og sterka lífsþrá. — Eigurn
við ekki að heita á heilsu-
hælið á Vífilsstöðum að gefa
því nokkrar krónur, ef það
verður okkur til bfjargar,
segi ég.
Stund, sem við
gleymum al.drei.
Jú, það vil ég gera, segir
Ásgeir, og við erum varla
búnir að sleppa þessu tali,
þegar við sjáum skipsreyk
langt fyrir sunnan Reykja-
nes. Og þarna fáum við nýj-
an þrótt og nýjan kjark.
Við sáum brátt, að þetta
var togari og stefndi beint
framhjá okkur en miklu
dýpra. Við reyndum þá eins
og við gátum að rísa upp á
annað hnéð og veifa hend-
inni, en 'ekki beygði skipið.
Loks þegar togarinn er akk-
úrat beint framundan, — það
get ég svarið, að hann var
akkúrat vinkilrétt framund-
án, þá snýr hann við. Það er
sú stund, sem við gleymum
aldrei.
Þetta var amerískur togari
og hét Boston. Skipstjórinn
var fjarska góður maður.
Hann var svo hamingjusam-
ur að haía bjargað okkur, að
hann ætlaði aldrei að hætta
að klappa okkur. -Þegar hann
ætlaði að snúa og halda á-
fram, sjáum við lóðabelg í
fjarska á sjónum og fórum
að benda á hann.
Eina vonin
að reka á Reykjanes.
All right, sagði skipstjór-
inn og sigldi að lóðabelgnum.
Og þar hékk einn af félögum
okkar, Magnús Guðmunds-
son, enn á lífi. Það urraði í
honum, þegar hann.var bor-
inn niður. Hann gat ekki tal-
að orð, hann var búinn að
drekka svona mikið. En þeg-
ar hann var kominn ihn að
bauju við Hafnarfjörð, fór
hann að tala við bkkur. Það
var nú karlmenni.
|
; Laugarda#nn22. olrtóbct JSfiO •
’ .1