Frjáls þjóð - 15.12.1962, Blaðsíða 3

Bjarni Benediktsson frá Hofteigi skrifar um
nýja Ijóðabók Þorsteins Valdimarssonar
LjóSin í HeiSnuvötnum Þor-
steins Valdimarssonar eru sízt
á eina bókina lærcS. Þau eru
einmitt margvísleg ab gerS og
fjalla um fjarskyldustu efni.
ÞaS er náttúrulýrík, pólitík, út-
listun á lífunum sitthvorumeg-
in við jarSlífiS, eftirmæli, af-
mælisvísur, heimsádeila, mar-
íuvers. Og stundum mælir
skáldiS röddu barns og stund-
um raustu spámanns, hann
hvíslar og kallar til skiptis;
annað veifið lýtur hann að
blómi, í næstu andrá reiSir
hann vöndinn. Og gec$ hans er
margbreytilegt eins og yrkis-
efnin. Einhverjir kynnu acS
segja HeiSnuvötn sundurleita
bók. Eg kysi þó fremur acS
kalla haná fjölbreytta, af því
aS höfundur hennar er þvílíkt
öndvegisskáld. Þessi fjöl-
breytni er þó ekki einber kost-
ur — þegar litiS er á þessa
einu bók út af fyrir sig. Hún
orkar ekki eins sterkt og list
einstakra kvæSa verSskuldar;
þaS er sem þau dragi einstöku
sinnum hvert úr öcSru — á
sama hátt og leikari, sem leik-
ur til dæmis fjögur fjarskyld
hlutverk hvrrt á eftir öðru
sama veturinn, fær trauSla
máttuga persónulega mynd af
sér í hugum áhorfenda. En
þessi fjölbreytni er hinsvegar
sæl, þegar liticS er á verk
skáldsins í heild — alveg eins
og það er farsælt leikaranum
acS geta brugðið sér í margvís-
leg gervi og leikið fjölskrúcSug
hlutverk á löngum listferli. Les-
andi HeicSnuvatna fær engan
Iykil að heiminum; og hann
kynni jafnvel að velkjast í
vafa um þacS, hver sé undir-
staSan f persónu skáldsins —
af því acS hann skiptir svo títt
um gervi og brag. HvacS fær
þá lesandinn í sinn hlut? Safn
af ljócSum, ilmandi skáldskap
vítt og breitt á röskum hundraS
blacSsícSum.
Þeim, sem eru handgengnir
fyrri ljócSabókum Þorsteins,
koma ekki ákaflega mörg efni
á óvart í HeicSnuvötnum. Skáld
skapur hans flæcSir fram úr
sama nægtahorninu og ácSur;
kliðmýktin er söm vicS sig,
hættirnir fjölkunnugir sem fyrr
— þótt Kvöldlokka beri acS
sönnu vitni æfðari íþrótt en
nokkru sinni; auSur málsins er
mikill og fegurð þess alskír í
hverju ljóSinu af öSru. Eitt
þeirra heitir Tíbrá, og svona
yrkir höfundur HeiSnuvatna:
LjósmócSan streymir tær
frá ósi sólar og lykur
hólana og vötnin í fangi sér,
og langan, vegbláan sumar-
daginn
ber hún í titrandi geislafaðmi
veröld stjarna og ficSrilda
og barna, sem í lynginu krjúpa,
aS djúpi nætur og draums.
Unaður hrynjandinnar og
málgöfgin Iiggur hvorttveggja
í augum uppi. Eg vona menn
sjái einnig fyrir sér myndina:
langan sumardaginn ber Ijós-
mócSan veröld stjarna og fiðr-
ilda að djúpi nætur. En er les-
andanum ljóst, að erindicS glitr-
ar einnig af rími? : ljós-ósi, sól-
ar-hólana, fangi-langan, ber-
veröld. stjarna-barna, krjúpa-
djúpi. Betur verður ekki kveS-
icS — eSa hefur það kannski
vericS gert?
Þetta litla ljócS kemur ofan í
eitt stórkvæcSi bókarinnar: AS
Svefnósum, sem ég vil telja
mesta kvæði Þorsteins til
þessa. Það er fagurlega byggt
kvæði og túlkar af háfleygri
andagift það viðfangsefni,
sem skáldinu hefur lengi veriS
hugarhaldið um önnur efni
fram. Og þeir, sem þekkja Þor-
stein Valdimarsson aS ein-
hverju marki, vita sömuleiSis
aS þetta kvæSi sýnir langan
veg inn í persónu hans og
hjarta.
I HeiSnuvötnum er minnsta
kosti ein veruleg nýlunda í
skáldskap Þorsteins, þrátt fyrir
þaS sem áSur sagSi: hiS odd-
hvassa skeyti, hiS hlæjandi
háS. Eg á viS Myndvarp atóm-
sól, flokk sextán sjálfstæSra,
(jafn)stuttra ljóSa, sem öll eru
undir sama hætti og hefjast á
sömu braglínu: Eg kom þar á
veg. Þrettánda ljóSiS er
þannig:
Eg kom þar á veg
sem vesöl móSir
hlúSi kornbarni
viS kaldar hlóSir. —
Æ, auSugi herra,
sjáiS aumur á mér.
Eg er helmingur mann-
kynsins,
hinn eruS þér.
Eg gegndi og hvataSi
göngunni um stíginn:
— Eg er önnum kafinn
aS kortleggja skýin.
Flest önnur ljóSin í flokkn-
um hafa eingöngu íslenzka
skírskotun. Hér er til dæmis
ljóS út af grein vinar míns
Helga Sæm gegn skógrækt í
Vikunni í fyrra og annaS um
löngun forsætisráSherrans til
aS deyja fyrir thorsara-hug-
sjónirnar á VarSbergsfundi í
vor. Þetta er fjarska ánægju-
legur tónn, og ég vildi ráS-
leggja skáldinu aS leggja viS
hann mikla rækt.
ÞaS þykir ákaflega fínt aS
vita ekki sitt rjúkandi ráS í
skáldskap, þaS er ólistrænt aS
túlka skoSanir, ruddalegt aS
segja hlutina fullum fetum.
Þótt Þorsteini Valdimarssyni
láti manna bezt hin smágerva
og hárfína lýrík, þar sem eng-
inn stendur honum raunar á
sporSi um þessar mundir, þá
er hann eigi aS síSur óhrædd-
ur aS tala fullum hálsi þegar
honum býSur svo viS aS horfa;
og fjölmörg kvæSi hans eru
lituS hugsýnum hans um betri
heim, fegurra líf. í Sólskríkj-
unni, því ljóSi HeiSnuvatna,
sem syngur mér oftast í hug
um sinn, notar hann meS á-
gætum árangri leiSinleg hug-
tök eins og „mannleg tign“ og
„stríSandi lýSir". Hitt er jafn-
rétt aS þau kvæSi hans, sem
spunnin eru af þessum toga,
lánast ekki ævinlega fullvel.
Honum hættir þar stundum til
aS beita mælskulist, sem ekki
gerir viSfangsefninu gild skil;
og sérstaklega vilja ýms hugtök
hans verSa bokukennd. I hinu
háleita kvæSi: í Innstadal er
til dæmis orSasambandiS
„undur lífsins" í þriSja erindi
grundvöllur alls næsta erindis.
t>aS er ákaflega faguryrt er-
’ndi, og meS góSri íhugun er
hægt aS skilja hvaS fvrir skáld-
inu vakir. En erin diS lifir ekki.
Lesandinn getur gizkaS á —
meS réttu — aS maSurinn,
sem er tilefni kvæSisins hafi
beSiS persónulegan harm og
leitaS sér huggunar í skauti lif-
andi og gróandi náttúru. En
hví þá ekki aS segja þaS beint?
Hví aS segja heldur, aS hann
hafi kropiS undri lífsins viS
altari röSuls og fjalls? Hér
brestur orSfæri skáldsins hlut-
lægni, objektívítet, hlutstæS-
ari myndsköpun. ESa tökum
lok Aladíns. Hugsjón skálds-
ins er sú aS viS, kynslóS Ala-
díns, „eignumst þegnrétt í ver-
öld ljóssins / og stjarnanna. .."
En þessi orS eru of efnisrýr;
þau eru loftkennd, óhlutstæS,
safalaus. Á þessu mikla kvæSi
eru reyndar ýmsir gallar: þaS
fer of vítt yfir og hvikar raun-
ar býsna langt frá því efni sem
heiti þess lofar, hlutverk
hundsins nálgast víst aS verSa
kátlegt meS köflum; SjöstirniS
og HvalfjarSarklerkurinn
laumast inn í kvæSiS um bak-
dyr. Mætti ég svo láta þá skoS-
un í ljós, aS pappír HeiSnu-
vatna sé of dýýr til aS sóa
honum undir þann langa dikt
Sprunginn gítar.
Lýríkin er eftirlæti Þorsteins
Valdimarssonar, og tærust
verSur hún í náttúruljóSunum.
I HeiSnuvötnum eru mörg
dæmi þessa: alger ljóS frá öll-
um sjónarmiSum, flekklaus
list, ljóS sem eru í efsta flokki
íslenzkra bragamála hvar sem
boriS væri niSur í Islands þús-
und árum. Eg tel þau ekki upp,
erida entust mér ekki fingurnir
til. En ég birti hér seinast eitt
þeirra, til aS færa rök aS máli
mínu. ÞaS heitir Senn koma
laufvindar:
Senn koma laufvindar
svalir af heiSum,
knýja daldyra,
dansa á gólf innar,
svipta úr salhring
sumarleikja
blómfléttum, blaSveifum,
og bjarta slökkva
sviSgeisla sólar,
söngva þaggandi,
ljóS og hlátra,
og aS lokum týna
vegum og kveSjum
út í kvöld og húm.
Senn slíta stökka
strengi haustlaufa
ýlfrandi vindar
undir viSar rótum.
Mér kemur í hug forn dóm-
ur um annaS íslenzkt skáld:
ÞaS ætla ég, aS þú kveSir bet-
ur en páfinn.
Bjami Benediktsson
MEÍÐNUVÖTN
ÞORSTEINS
BLAÐAPAPPÍR PAPPI TII IÐNAÐAR
BÓKA- OG SKRIFPAPPÍR PAPPÍRSPOKAR
UMBÚÐAPAPPÍR
SMJÖRPAPP/R
SALERNISPAPPÍR
ÁRNASON & CO.
HAFNARSTRÆTI 5,
W
3
Frjáls þjóS — laugardaginn 15. desember 1962.