Frjáls þjóð - 15.12.1962, Side 5

Blaðaútgáfa fyrr á
í þáttum þeim, sem hér fara á eftir, verður skýrt nokkuð
frá uppruna og þróun blaða og tímarita, alit frá dögum
Júlíusar Cæsars og fram á 18. öld, er blöðin höfðu náð ör-
uggri fófestu í flestum menningarlöndum. Hér mun einkum
dvalið við þau atriði. sem snerta efni blaðanna og ritstjórn
þeirra. Hin prenlistarlega hlið blaðasögunnar verður ekki
rakin í þessari grein, og er hún þó merkileg á marga lund.
Ætla mætti — enda mun
það nokkuð almenn ætlan —
að blðð hafi verið með öllu
óþekkt fyrir daga prentlistar-
innar. Flestir vita, að til eru
handskrifaðar bækur og skjöl
frá miklu eldri tímum, en hitt
kann að koma ýmsum á óvart,
að blaðaútgáfa stóð með all-
miklnm blóma í Rómariki hinu
forna, fyrir tvö þúsund árum.
Mannskepnan var þá eins og nú
óðfús að fá fréttir af hinu helzta,
sem við bar í umheiminum, og
stjórnarvöldin þurftu alveg cins
og síðar að koma alls konar
boðskap út til þegnanna. Undir
blaðamennskuna runnu þegar í
upphafi þessar tvær meginstoð-
ir.
ACTA DIURNA.
Fyrsti bláðáútgefandinn, sem
nokkurn veginn öruggar lieim-
ildir greina frá, var Júlíus Cæs-
ar. Blað hans kom út í Róm og
nefndist „Acta populi romani
diuma“, venjulega nefnt hinu
stytta nafni „Acta diurna“. —
Nafnið þýðir „Daglegar skýrsl-
ur Rómverja“.
Rómaveldi var um þessar
mundir orðið óhemju víðlent.
Innan cndimarka þess var fjöldi
landa, allt vestan frá Ermasundi
og lengst suðaustur í Afríku.
Rómverjar sjálfir — yfirþjóð-
in — voru dreifðir víðs vegar
um hið mikla ríki og vildu fyr-
ir hvern mun fylgjast með bezt
með því, sem við bar í heims-
veldinu. Af þeim sökum hafði
víða komizt á sú regla, að á
vissum stöðum og ákveðnum
tímum komu Rómverjar sam-
an, lásu upp fréttabréf, er þeir
höfðu fengið, eða sögðu hvcr
öðrum tíðindi. T’cssar frétta-
stefnur voru víða háðar á torg-
um, við baðstaði eða á rakara-
stofum, og urðu vinsælar. Þá
komu Rómverjar sér einnig upp
kerfi svonefndra „kallara“, en
það voru menn, sem gengu um
götur með logandi blys í hendi,
fóru inn á knæpur og aðra sam-
komustaði og lásu upp opin-
berar tilkynningar. I stað blys-
anna komu síðar bjöllur og
bumbur, sem slegnar voru til
að kveðja fólk saman, svo að
það gæti hlýtt fyrirmælum
st j órnarvaldann a.
Enn má nefna hin svonefndu
„Album“ (Albus=hvítur).. en
það voru hvítkalkaðir fletir á
múrveggjum, og voru málaðir á
þá margvíslegar tilkynningar og
orðsendingar. Mátti þar lesa
Iýsingar á strokuþrælum, aug-
lýsingar um jarðnæði, hús til
leigu, ennfremur ýmsar stjórn-
arvaldatilkynningar.
En þegar Júlíus Cæsar gerð-
ist yfirboðandi Rómaveldis, lét
hann sér ekki nægja þær frum-
stæðu aðferðir til fréttamiðlun-
ar og kynningar stjómarvalda-
tilskipana, sem áður höfðu tíðk-
azt í ríkinu. Til umbóta í þessu
efni stofnaði hann hið fyrsta
„málgagn“, sem sögur fara af,
„Acta diruna“.
Að því er bezt verður vitað,
hóf blað þetta göngu sína um
árið 60 fyrir Krist. Cæsar og
aðrir rómverskir stjórnmála-
menn á hans tímum, hafa gert
sér það ljóst, hvílík þörf var á
slíku blaði í hinu víðlenda ríki.
Rómverskir borgarar, og þá
eigi sízt embættismennirnir,
þurftu að fá glögga vitneskju
um síðustu ályktanir senatsins,
nýjar fréttir af bardögum við
landamæri ríkisins, fregnir um
síðustu jarðskjálftana, úrslit
skylmingaleikanna miklu í Cirk-
us, verðlag á brauði og olíu,
ný hjónabönd og hjónaskilnaði
meðal höfðingjanna og fjölmörg
önnur efni. Blaðið varð veiga-
mikill tengiliður milli Iiinna
dreifðu Rómverja, og hefur
vafalaust átt drjúgan þátt í að
styrkja ríkið og efla það inn á
við.
RITSTJÖRN BLAÐSINS.
Hvernig var nú þetta fyrsta
blað gefið út? Það mun í höfuð-
dráttum hafa verið á þessa leið:
Vitur og mikils metinn róm-
verskur borgari er ráðinn til að
hafa ritstjórnina á hendi. Emb-
ættismenn úti um öll lönd rik-
isins fá þau boð frá stjórnar-
völdunum í Róm að senda með
vissu millibili helztu fréttir úr
landi sínu eða umdæmi. Þessi
tíðindi berast rtstjóranum. Þá
hefur hann einnig leyfi til að
afla frétta í blað sitt við senatið
og keisarahirðina, svo og víðs
vegar annars staðar í Róma-
borg sjálfri. Má raunar segja, að
ritstjórnarvinnan hafi að mörgu
leyti verið áþekk því, sem hún
er enn í dag. En lengra nær
I íkingin ekki.
Þegar ritstjórinn hafði aflað
^ægilegs efnis í blaðið. kvaddi
hann á fund sinn nokkra þaul-
æfða ,,skrifara“. Setust þeir nið
ur við skeifulagað borð, og rit-
stjórinn fyrir miðju borði. Síð-
an las ritstjórinn blað sitt liátt
fyrir skrifurunum, og hver
þeirra skrifaði eitt eintak. Þeg-
ar er þessu var lokið, hröðuðu
þessir skrifarar sér heim til sín,
þar sem biðu þeirra nýir hóp-
ar af skrifuruin. Las nú hver
um sig upp allt blaðið, svo að
hans liópur gæti tekið af því
eintak. Menn þessir urðu með
æfingu mjög fljótir skrifarar,
enda leið ekki á löngu þar til
hér um bil hundrað skrifarar
höfðu lokið við að afrita mörg
hundruð eintök. Víðs vegar úti
um hið víðlenda ríki voru síðan
sérstakir menn, einkum hand-
ritakaupmenn (bóksalar þess
tíma), sem keyptu eitt eintak
af blaðinu og höfðu fengið leyfi
til að láta afrita og selja síðan,
hver í sínu umdæmi. Samgöng-
ur voru góðar í Rómaríki, vegir
víða prýðilegir og póstsamgöng-
ur í hinu bezta lagi. Blaðið var
því á furðuskömmum tíma
komið víðsvegar út um ríkið,
enda virðist eftirspurn eftir því
hafa verið mikil. Blaðið mun
hafa verið háð ritskoðun keis-
ans, enda var hann æðsti yfir-
maður þess. Því var heldur
sjaldan gleymt að lýsa snilli
hans og ágætum, og benda á
það, hvílíkrar lýðhylli liann
nyti. En þá er lceisarinn hafði
verið myrtur, sem ósjaldan kom
fyrir, var lionum samstundis
lýst sem hinni verstu óvætt
eða villidýri, en eftirmaður
hans á keisarastóli var í öllu
guðunum líkur.
Þetta handskrifaða blað
Rómaveldis varð garnalt. Talið
er, að það hafi komið út nokk-
urn veginn að staðaldri í 300
ár, eða þar til ríkinu var mjög
tekið að hnigna: Því miður hef-
ur ekki varðveitzt til vorra daga
eitt einasta eintak af „Acta
diurna“. Þau eintök, sem menn
þóttust hafa fundið, reyndust
öll fölsuð, þegar nánar var rann-
sakað. — Astæðan til þess,
hversu Ijósa vitneskju við höf-
um um blað þetta, er einfald-
lega sú, að hinir rómversku sagn
ritarar vitna margir í það, sum-
ir mjög mikið. Mun jafnvel
mega fullyrðá, að sagnaritin
rómversku myndi mjög skorta
á nákvæmni og trúleik hcfðu
ritararnir ekki liaft „Acta
diurna“ við að styðjast.
MYRKUR MIÐALDA.
Rómaveldi leið undir lok, og
ýmsir þættir hinnar rómversku
mcnningar hurfu einnig úr sög-
unni. Við tóku hinar myrku
miðaldir. Menn lifðu lífi sínu
mjög einangraðir. Hver þjóð,
jafnvel hvert hérað, þóttist
sjálfu sér nægt, og sárafáa lang-
aði til að fá fréttir af því, sem
annars staðar gerðist. Þetta var
því ekki lífvænlegt tímabil blöð-
um og málgögnum, enda líða
svo meira en 800 ár, eftir að
„Acta diurna“ hverfur úr sög-
unni, að maður hefur engar
spurnir af ncinu þvi, sem blað-
nafni verður nefnt. Þá fyrst, er
verzlun Feneyja og Suður-
Þýzkalands tók að blómgast,
fundu kaupsýslumenn þörf þess
að vita nokkurn veginn hið
helzta, sem við bar í umheim-
inum og haft gat áhrif á verz'-
un og viðskipti. — Feneyja-
kaupmenn fólu umboðsmönn-
um sínum og verzlunarerind-
rekum að afla slíkra tíðinda og
senda þau hið skjótasta til
Feneyja. Þar voru fréttirnar
ritaðar upp á skjöl og þau síðan
fest upp á veggi í sérstökum
sölum, sem til þess voru ætlað-
ir. Þeir, sem vildu lesa vegg-
blöð þessi, urðu að greiða dá-
lítinn aðgangseyri, sem nefnd-
ist „Gazeta“. Þar af er dregið
„Gazette“, sem enn má sjá á
ýmsum blöðum Mið- og Suður-
Evrópu og víðar. Fordæmi Fen-
eyjakaupmanna um veggblöð-
in fylgdu einnig kaupmenn í
Florenz, Augsburg og fleiri
verzlunarborgum. — Hin stór-
auðuga og umsvifamikla kaup-
sýslumannastétt í Augsburg,
Fuggerættin, kom einnig upp
eins konar verzlunartíðindum í
sendibréfsformi. Höfðu Fugger-
arnir í sinni þjónustu eigi allfáa
póstriddara, sem ferðuðust land
úr landi með bréf, er rituð voru
í mörgum eintökum og höfðu
að geyma alls konar fréttir og
fróðleik, sem að haldi mátti
koma í sambandi við verzlun
og viðskipti. Eru enn til allmörg
hinna svonefndu Fuggerbréfa.
Ilafa þau að geyma áætlanir um
skipaferðir, tilkynningar um
síðasta markaðsverð á ýmsum
varningi og ýmsar aðrar upp-
lýsingar um fjármál og við-
skipti. En þótt bréf þessi væru
afrituð í hundruðum eintaka
og bærust til nálega allra um-
boðsmanna og verzlunarstjóra
Fuggeranna, sem ráku viðskipti
víðs vegar um hin þekkta heim,
verða bréfin engan veginn
flokkuð með blöðum, í venju-
legri merkingu þess orðs, þótt
skyldleikinn sé að vísu auðsær.
UPPHAF PRENTAÐRA
BLAÐA.
Sagnir herma, að Kínverjar
hafi gefið út prentuð blöð fyrir
mörgum öldum, jafnvel þúsund-
um ára. En heimildir um þá út-
gáfu eru litlar, og svo mikið er
víst, að ckkert hefur varðveizt
af þessuin fornu blöðum, og eng-
inn veit nú í raun og veru
neitt um þau. Skal því ekki
farið hér um þau fleiri orðum,
en í þess stað leitazt við að gera
nokkra grein fyrir upphafi
blaðai'itgáfu í Evrópu eftir að
prentlistin kom til sögunnar.
Eins og kunnugt er, gerði Jó-
hann Gutenberg hina stórmerku
uppgötvun sína Iaust fyrir
miðja 15. öld, náuar til tekið
um 1440. Svo sem að líkum
lætur á þeim timum, .var prent-
Frh. á bls. 14.
Frjáls þjó<S — Iaugardaginn 15. desember 1962.
'tír W sttft

J. Ar. íi. Wvembw.
; ««« - --------------------
5 yefi yóvr góinn tUiql ■ ,
Wjw okki iieiUÖ {ivi, iö |>nð hefur
J«»Rt roriií *Vtt aó unt os» ísleiiv**
oö vjer RVÆfum..óg fyrftuoi end.u'fiá
nð vnLjiíi. IÞr
marfe ujc mlð,
|...............| u,
n« «kfei VeíáþW Oft skoöa, iivaft meint
tnuin vera <15 umlir < .
lUvinnaodi. þcim túdtlum fiauiu, wm
í hafw tekift *ifí |>oð, aö rokjo þjóh*
\ í55* heytmn
> y öómaú osi ;:mtfcí& aóf» jijw, ÍvlemÍit«K«rí er
iþóHiettiingin ó,tafUauðif i
v$kt a& skilja þaí bróp i áömu mdiúuga.
ir cifiom nkki xið
I «ftgan
vúgítti) imjmio#•'wl»r»á'vjertKlendÍHííar j-urf-
«m |h.'ks okki mrh, að heyra oeiuar rn>»dif,
seoi hrúpi U1 vor af Öllu aOh í>Ö vji-r skulum
vnkirn of avtfui MyittlaottA, op lcta Ijús uri'a
" Krivta «0 lietttf befur n vegttm vunim.
Hvotjtttn $e*w ttouiö l lio{?, sto
fiúíint Ki»£Úin, »em |>vkkir Vjer erttiu i
|«ví lilliti, ei«t« og aörir hrwhnr vprir. i Keim-
inwn, hvorkl heiiír t.jr knlilir,-heJtÍar liélf-
volfiir etio hólfkufamli; vjer Jiöfum* þefcnr
• hoKt l*tur, riljoim lit liin* gúöw, oo oeorsnt-
nr MvTUtttkomi Ul aö frðmkvátan* þob. Og
Jwft Vftiitnr cfeki, ( Jmö hljúuiii 05 « fynt
evrttm vorum fiá yrjedifctuicnriólöujii fe.vr
rmblimar, hrýiu fyrir o»>, tii frtö-
xr >urS hcyvjr t jiesstt efni. Mc&þoUtt avefrt-
iuum, Acm hjer r«&it sm, tnun pá hcldur
mcint roro 4oyf& ó Jijóðlyr.dinn, mók á |>jóð-
arantlajjam. r vefn á þjóuiHimi. í)g radd-
ir, setttjjeg acgi oiS ht,R fiins ot; toki& í»lg
ftAtn um IwÖ, veJja þjóðinn ttf J>e'ií;unt
avefni, ji«er JiJjótoaekk* Jr« f»tiettikui<at>;«ólD-
«m; >io& t:í vor Ut^.ut
JȾr Itofa boriot csn otan af hati. Og hva& j
motiia,iutt J>e»Aaf ratldir, Jtegar þaw feve&a avo
aö oröi vib oti«: softð t>« vkki Jeogtrr íiUead-
«»K«r, ItcMor vakniö* IjoJd, oí t'Str mctai
hj er ombtl þotta; íáUö það «kki Jeufiur dyJjo*t
fjrír y&ar, þjcr oro& þjóí) út af fytiry&uvt
leyíí& ékki, að bjóóerni y»W rvim? burt og
týöl.vt Ínnao ttm 1uiiar {*jóöit*i»V? lórtiö y&iif
vkkí eúm fiíMa, Uv'ort þ)> r vcrújð t. a. m.
Xtúísaf oöa þruMsnr tí&a hvaöi Jjclóur ojá*
ið þfih f.jállirt 3*1 þjor rigiö vegtegt jjóðfimt
vcrjo, uó yAcr bvrjar uh {» .iut á þj
íjelagi y&ar, tti }«jrr mcsið ckki hugsa UÍ aö
vef&a ncitt atmaú, «» soimtr kkmUngad
F.ma ofi }>ú raddimar frá |ujeUÍkuiiar#nútimnt
tótá ftjcf aimt ttDi, nh vekji 035 af hvefoi
sywbmia, ng glvúa hjn ojif. kristikigRtt nmia,
»vo f<y»a Jika roddimar otnnaf hafitm Ut, sö
vokja t*f óvota htigMttiarJcynia c$ htrftu* >
tcy*i« um. þjóherni voH, og htto $jcr íumt
«m a&' glae&a Itjn ofus þjúúJegan ando Ed
liver rök eru lil |Wt>, fthjeKJK'gÍTB<^trþc**»
ar úr lti.fi komtwtr1: Mjár vir&ift .sc-itt
gjfito ekki kt»mt& ór Jamtimi J.ilfu. Eia
fikyídi M* ekfet Tara ejitir tikum l&a«ro *uc4 ..
hverja þjó&, scm stfur, o£ ekkcft um
þjó&emi siu, ein« cg iae& Jjyeri) eii*stakan
mnnn, scra éefur og veH ekk* ftcitt nf éjóJf.
om ajer’f fti, acm ecfur, gctur okkí roki&a%
njáJfttr, hsJdnr tójóta ai) koma utattohhomHn
oanarstaW fra J»ró|» e&o huifpiB^ttr, vifii
Jyiuft »6 vakna á TÍssum rima. Bioa held
jeg &&#jeaie$ þjó&imij meöaii bin aefor, *
..mm
»06 beld j
*fartgeÞ. , |
Fyrsta íslenzha blaðið.
5
;