Frjáls þjóð - 04.04.1968, Blaðsíða 2

0 FRÁ LIÐNUM DÖGUM
Frá Jónatan Sigurðssyni
Jónatan prestur Sigurðsson
að StaíS í Hrútafirði var son-
ur Sigurðar silfursmiðs á
Ljósavatni og Maríu Sörens-
dóttur. Systkini Jónatans
prests voru síra Bóas í Gríms-
ey, Rut og Júdit. Öll voru þau
gervileg, vitur og skáldmælt,
en æSi níðská, þótt Bóas færi
hægast með. Þeim bræcSrum
var komiS í Hólaskóla seint á
dögum Gísla biskups Magnús
sonar, og var sagt, að engir
hefðu veriS þeim fremri aS
námi og vitsmunum, og var
Jónatan nokkrum vetrum
yngri. Jónatan er svo lýst, að
hann var með hærri mönnum,
grannvaxinn, sléttur á kinn og
heldur toginleitur, snareygur
og augun fögur, en jafnan
nokkuS hviklegur svipurinn.
Hfenn var mjög fljótlegur í
bragði, fimur og leikinn, og
mátti kalla hann að öllu vel
& sig kominn, manna fóthvat-
astur, skáld liðugt, orti stund-
um svo hratt, sem aðrir töl-
uSu í lausu máli, skrifari á-
gætur og smiSur með afburS-
um; voru gleraugnahús ein
orðlögS, er hann smíSaði
handa Oddi notaríusi á Þing-
eyrum. þurfti kunnáttu til að
Ijúka þeim upp. Voru gylltir
bókstafir, S O, á þeim, gjörfir
af hinni mestu snilld. Hann
hafði og grafiS fálka tvo með
miklum hagleik á innsigli, er
ísleifur etazráð átti.
í æsku þótti Jónatan mjög
ófyrirleitinn. Hann útskrifað-
ist úr Hólaskóla 1784, varð
svo skrifari hjá Magnúsi
sýslumanni Gíslasyni. Gat
hann barn meS stúlku einni,
er ÞuríSur hét. Var barnið
nefnt Elín og fór iiúh^ntarf
meS Vilhjálmi Krog sýslu-
manni Húnvetninga, og er
mælt að hún giftisf erlendis.
Jónatan fékk uppreisn og
leyfi til aS kvongast ÞuríSi,
en hún andaðist áður en hann
fengi hennar. En svo unni
hann henni dátt, að þaS er til
dæmis tekið, að þá er þau
hjöluðu saman eitt kvöld,
brann Ijós á skrifborði, og er
þau gættu aS, var gat brunn-
ið á borSiS. Átti hann það
síSan alla ævi og vildi aldrei
gera við. Kallaði hann galla
þann á borSinu verða skyldi
til minningar þess, að hann
unni Þuríði af öllum hug.
Eftir það varð Jónatan
verælunarmáSur í Spákonu-
fellshöfða. Átti þar þá verzl-
un Sören Stiesen kaupmaSur,
og var Hannibal nokkur Bolt
settur fyrir hana. StundaSi
hann mjög bókvísi, en miður
gagn húsbónda síns. Kom þá
svo, aS Stiesen setti hann frá,
og skipaSi Jónatan fyrir verzl
unina. Jónatan var um hríð
fyrir verzluninni, og tók að
rita sig Sivertsen að hætti
Dana, er þá var mjög tekiS
að tíðkast.
Það var eitt sinn, að Jóna-
tan var staddur í brúSkaupi á
Þingeyrum. Þar var og Páll
Bjarnason, síðar prestur aS
undirfelli, og Jón Oddsson
Þingeyradjákn. Þar var og
Gísli -stúdent Magnússon
sýslumanns Gíslasonar bisk-
ups, síSar prestur að Tjörn á
Vatnsnesi. Átti hann tönn hag
legk gjörva, silfurbúna. SagSi
hann viS þá, að þeir skyldu
kveða um tönnina, er þeir
allir væru skáld. Jónatan
kvað þá fyrstur:
Þinn viS munn ég mynnist
greitt
mitt í nunnusafni,
þér ég unni af þeli heitt,
þú ert sunnujafni.
Þá kvað Jón:
Sú ber Ijóma geddu geims,
gleður fróma drengi,
fríar dróma angurs eims,
eg það róma lengi.
Þá kvað Páll:
Ó, hvaS þú ert yndislig,
orma- búin -dýnu,
líkt og frúin faSmi mig
fati rúin sínu.
Þykir sú vísan bezt kveðin.
Eftir þetta reið Jónatan í
bónorSsför norSur til Skaga-
fjarðar aS biðja Ingigerðar
dóttur Halldórs Hjálmarsson-
ar, fyrrum héyrara aS Hól-
um; Halldór bjó þá í Hofs-
staðaseli. Dvaldi Jónatan þar
viku, áður en hann bar upp
bónorðið, en synjaS var hon-
um þess ráSahags. Þótti hann
fátækur og staðfestulítill í
háttum, en mærin vildi taka
honum, að því er kunnugir
menn sögSu. Nú reiS Jðnatan
vestur í allþungu skapi, og
sagt var, að hann léti sér þau
orð um munn fara, aS eigi
kæmi sér það á óvart, aS Ingi
gerður yrði svo gefin, aS lítið
yndi hefði hún af, og þótti
þaS rætast. Hún var síðan
gefin Gísla presti Jónssyni
Teitssonar á IJólum. Var
hann auðmaSur nokkur. En
er Tónatan reiS vestur Vatns-
skarð, tók han ærsl mikil, svo
aS þá er hann kom að AuS-
ólfsstöðum í Langadal, til
Bjöms bónda Guðmundsson-
ar kunningja síns, laust hann
hann kinnhest og lét sem ær-
legast. UrSu þaðan fjórir
menn að flytja hann út í
Höfðakaupstað. Var mælt, aS
ærsl þau kæmu á hann sök-
um þess, aS honum var synj-
að gjaforSsins, en hann var
bráðsinna og vanstilltur, er
honum var á móti gert, en aS
því skapi var hann ástúðlegur
viS vini slna. Eigi leið á
löngu, að ærsl þessi rættust
af honum.
Nokkru eftir þetta fékk
Jónatan Margrétar, laundótt-
ur Jóns Árnasonar í Bólstað-
arhlíS, hálfsystur Björns
prests þar. Jánatan lét nú af
verzlun, og bió hann eigi all-
skamman tíma að HöfSahól-
um. Áttu þau Margrét dóttur
eina, er Þuríður hét, eftir unn
ustu þeirri, er hann hafði
misst.
ÞaS var eitt vor, allhart, er
Jónatan var meS öllu bjargar
laus,-að hann skauis, selj er.iá
voru 20 fjórðungr spiks.
SagSi hann og sjálfur, að jafn
an er hann ætti þrengst í búi,
sendi guð honum óvænta
hjálp til bjargar. Þótti þaS
sannmæli. Stundum drakk
Jónatan, þótt eigi væri það
jafnaðarlega svo, aS orS væri
á gerandi. Vildi þá svo til eitt
sinn, er hann var við öl, að
hann skaðaSist á kjötkrók.
Rak hann sig á hann og reif
upp úr hægra augnalokinu og
þaS af. Hafði hann jafnan
leðurreim sútaða um höfuSið
og spennta saman á hnakkan-
um. Hékk þar úr silkiræma
fyrir augaS. Bagaði þaS ekki
svo mjög sjón, en eigi þoldi
hann frá aS taka, svo augað
væri hlífðarlaust.
Jónatan sótti um. Stað í
HrútafirSi, og kom það mörg
um óvart, er hann hafði tvo
um fertugt; var honum veitt
brauSið. Fór hann suSur og
tók vígslu af Geir biskupi
Vídalín árið 1806. Flutti hann
síðan til StaSar. Jónatan
þótti góður klerkur, því
hvorki skorti hann viturleik
né mælsku. Var hann þá all-
snauSur, en þá varð honum
sem fyrr aS trú sinni, og bar
hval á Staðarícirkjureka, þeg-
ar hið fyrsta árið, er hann
hélt StaS. Varð honum þ,iS
hið bezta búsílag. Þegar
Jónatan nreshir kom tvl StaS-
ar, bjó Sigurður hreppstjóri
SigurSsson að Melum með
Katrínu konu sirfni Þorvalds-
dóttur. Voru synir þeirra Ól-
afur, Þorvaldur og Matthías.
Kom Sigurður Ólafí að StaS
um veturinn tíl prests, og
nam hann þar af honum rit-
hönd, talnafræði og nokkuð
í dönsku. Kallaði hann pilt-
inn litla Sívertsen nafna sinn
og baS hann halda því nafni
sér til eftirlætis og minnast
sín með þeim hætti. KvaS
hann Ólaf gæfumann verða
mundi og þótti þaS rætast.
Hafði hann að Oddi notariusi
látnum tekið aftur viS fyrr-
greindum gleraugnahúsum,
og ánafnaSi Ólafi þau, en
aldrei fékk hann þau, og mun
prestur meS einhverjum
hætti hafa glatað þeim í æði
sínu síðar.
í júlímánuði 1808 reiS
Jónatan prestur út í HöfSa-
kaupstað og þaðan til Þing-
eyra. Átti hann þar í þjarki
nokkru. ReiS hann þaðan til
Víðidals og MiSfjarðar. Tók
hann ærsl mikil á þeirri leiS,
svo aS margir menn fylgdu
honum vestur Hrútafjarðar-
háls. Riðu þeir við báSar
hliðar og höfSu taugar á hon
um. En er svo hafði farið um
stund, bað hann þá eigi svo
gera, og er því var hætt, var
aS sjá að hann væri meS fullu
' ráða vestur nS StaS. En er
hann var heim komin, heimt-
aði hann kirkjulykilinn og fór
í kirkju. Þar ærSist hann að
nýju, vildi brjóta bæði prédik
unarstól og altari, kallaSi það
handaskömm, er þyrfti upp
aftur að smíða. Var það þá
aS ráSum konu hans aS hann
var voSum vafinn. BaS hann
þá fyrir guðs sakir að gera
það eigi, sagSi það gilda líf
sítt, en bað fylgja sér yfir að
Melum til Sigurðar hrepp-
stjóra og Ólafs sonar hans.
En er þaS fékkst eigi, brauzt
hann um í voðunum og vildi
losa sig ,en fékk eigi orkaS.
Hafði honum, slíkvím fjör-
manni aS eSli, veriS þetta of
raun mikil og tók af honum
áð draga, en þó virtist ræna
hans óskert. Tilnefndi hann
nýjatestamenti á grísku og rit
nokkurt annað, er hann bað
Magnús hreppstjóra HrútfirS
inga, er yfir honum sat, að
fá litla Sívertsen, en aldrei
fékk Ólafur þær bækur. Dró
svo meir og meir af presti, og
andaSist hann. Hafði hann
oft beðið þess, að hann væri
jarSaður hjá einhverjum ráS-
vöndum manni, er minnst
hefSi veriS virtur af heimin-
um, og var honum valinn leg-
staður vestan fram í Staðar-
kirkjugarði, hjá vesælli konu
einni, er þó hafSi jafnan
vandað ráð sitt.
Andlát Jónatans bar aS
hinn 29. júlí, og var hann
eigi nema 44 ára er hann lézt.
Þótt ljóð Jóna,tans prests
þættu stundum klúr og níð-
fengin, kvað hann og marga
fagra vísu, og er honum eign-
uS þessi:
Tímann líður óSum á,
æSsta ráSi bundinn,
dauðinn bíður dyrum hjá,
dýr er náðarstundin.
ÞEIR GÖMLU KVEÐA
ORT YFIR KJÖTFATI
Löngum á ég þátt í því
að þykja góður bitinn,
kjöti getinn er ég í,
út af kjöti slitinn,
kjötlaus fell þó frá;
þegar ég rís aftur upp
ei mun kjöt að fá,
geymið þér mér heitan kupp,
hólpinn er ég þá.
Jón Þorláksson.
HEIMSLYSTARVÍSA
Þrír eru hlutir, það ég veit,
sem þýða gleðja rekka:
Konan feit og kakan heit
og kaldar áir að drekka.
HÁKARLINN
Allar gjafir eru frá
æðstum himna drottni,
en hákarlinn, sem Hólmsmenn fá.
hann er neðan frá botni.
2
Friáls bióð — Fimmtudasíur 4. anríí 1968