Þjóðvakablaðið - 18.09.1996, Blaðsíða 4

Færi til uppstokkunar í atvinnulífínu
Versnandi hagur hefðbundinnarfiskvinnslu knýr á um grundvallarhreytingar. Verkalýðshreyfingin
getur komið þeim af stað og um leið skapað leið upp úr láglaununum - en það kostar hugrekki og
hreinskilni gegn viðteknum vinnuhrögðum og staðbundnum skammtímahagsmunum
Björn Grétar Sveinsson og Arnar Sigurmundsson takast á um kjörin ífiskvinnslunni í haust. Frá fyrsta Islandsmót-
inu í handflökun sem fram fór við Reykjavíkurhöfn.
Sumri hallar: Svaiir vindar
taka við af sólarylnum og nátt-
úran býr sig hægt og hóglega
undir nýtt vetrarríki. Bændur
hafa komið heyforða í hlöður
og stýra nú safni sínu af fjöll-
um, þéttbýlingar sestir við eftir
orlof í íslenskum birkivéum eða
suðrænum strandvinjum, og
blessuð börnin eru komin aftur
í skólana.
Snjallir ýtar eru líka að ljúka
hinu pólitíska sumarfríi, pólitík-
usamir famir að vígbúast fyrir
átökin við Austurvöll og forystu-
menn í atvinnulífi stinga, saman
nefjum um horfur og hagsmuni.
Þegar fjallatopparnir hafa sett
upp húfur mjallahvítar í haust
munu stjómmálin ljóslega mark-
ast af efnahagsumræðu og eink-
um snúast um tvennt: áætlanir
ríkisstjómarinnar um stóraukinn
niðurskurð í ríkisútgjöldum ann-
arsvegar, hinsvegar um nýja
kjarasamninga í byrjun næsta árs.
Hallæri í góðærinu
I miðjum sífréttum af langþráðu
góðæri berast tilkynningar um
voða og vá í þeirri atvinnudeild
sem löngum hefur stjómað hjart-
slættinum í efnahagslífi og lífs-
kjaraþróun á íslandi. Bolfisk-
vinnslan er rekin með tapi uppá
10-12 prósent, og allt í einu er
bjartsýnin horfin úr svipmóti
valdsmanna í ríkisstjóm og at-
vinnurekstri. Hér með er að þeirra
sögn horfið svigrúmið til að bæta
lífskjör eftir næstum áratugar-
langa kreppu sem landsmenn hafa
mætt með því að herða ólina æ
fastar, og við verðum í þorsksins
nafni og fjörutíu að sætta okkur
við framhaldandi láglaun. Nema
maður sé háembættismaður eða
heilsugæslulæknir.
Verkalýðsleiðtogar bregðast við
og benda á að þeir kannist við
þetta veðurhljóð nokkmm mánuð-
um fyrir kjarasamninga. Kjara-
kerfið hefur lengi verið byggt á
homsteini fiskvinnslunnar, og því
séu forystumenn í þeirri grein sí-
fellt sendir út af örkinni að rífa
klæði sín og gnúa ösku í hár sér
þegar launafólk hugsi sér til hreyf-
ings í kjaramálum. Nær væri,
segja þeir báðir, Bjöm Grétar
Sveinsson og Ari Skúlason, að
þessir grátkarlar snem sér að því
að reka fyrirtækin betur eftir að
þeim hefur með þjóðarsátt og þar-
afleiðandi þrengingum verið hlað-
inn gjörbreyttur rekstrargmnnur.
Sami grauturinn?
Bimir og Arar hafa vissulega til
síns máls. En því miður hljómar
þeirra söngur líka kunnuglega. Ef
allt fer að venju eykst þetta yfir-
lýsingastríð fram eftir hausti
þangað til samningaviðræður
hefjast. Þær taka nokkra mánuði
með tilheyrandi áróðursslag. Rík-
isstjóm og atvinnurekendur setja
verkalýðsforystunni þann stól
fyrir dyr að umtalsverðar al-
mennar kjarabætur muni
splundra jafnvæginu í efnahags-
lífinu með verðbólgu og vaxta-
hækkunum. Oddvitar launafólks
á landsbyggðinni verða gerðir
persónulega ábyrgir fyrir fram-
haldi atvinnulífs í hinum dreifðu
byggðum þar sem hefðbundin
fiskvinnsla er hrygglengjan í af-
komu fólksins. Menn sættast að
lokum á takmarkaðar launahækk-
anir, væntanlega í nafni samstöðu
um einhverja hækkun lægstu
launa og sérstökum aðgerðum í
illa stæðum atvinnugreinum. Þær
verða fjármagnaðar af skattfé
landsmanna. Obbi opinberra
starfsmanna verður bundinn á
hinn almenna klafa, en á síðasta
snúningi samninga þrýsta nokkrir
sérhópar iðnaðarmanna innan
ASÍ sér frammúr, og eftir hina al-
mennu kjarasamninga fara aðrir
skár stæðir hópar á vinnumarkaði
í uppáhaldsleikinn: Eitt par fram
fyrir ekkjumann.
Allt gerist þetta í nafni bolfisk-
vinnslunnar sem er rekin með
tapi og undir gunnfánum jafn-
vægis sem ekki má raskast í
byggðaþróun.
Breyttar aðstæður
Falli kjaraátök haustsins í það far
sem að framan var lýst er ferðin
til lítils farin, og ef til vill skyn-
legast að spara sér fé og fyrir-
höfn, gefa forkólfunum frí og láta
tölvuspekinga og líkindafræð-
inga um útreikninga alla í ljósi
hefðar og venju.
Reyndar væri ferðalagið betur
ófarið, því hin hefðbundna niður-
staða er nánast verri en engin,
bæði fyrir launafólk og atvinnu-
lífið sjálft. Þótt upphafstónamir í
kjarasinfóníu haustsins hljómi
kunnuglega bendir nefnilega
margt til að aðstæðumar séu gjör-
breyttar síðan síðast og þaráður.
Þar veldur mestu að hefðbundin
fiskvinnsla virðist vera í raun-
vemlegri kreppu sem í þetta sinn
stjómast ekki eingöngu af tíma-
bundinni markaðslægð eða
óstjóm í rekstri.
Þorsteinn gerist
vegvísir
Vitnisburður um þessa kreppu
var um daginn fluttur í sjónvarps-
fréttum Stöðvar tvö, og votturinn
var óvæntur, sjálfur sjávarútvegs-
ráðherrann. Þorsteinn Pálsson var
yfirheyrður um stöðuna á skyrt-
unni úti í garði hjá sér og hefur
kannski þessvegna verið opin-
skárri og framsýnni en venja er til
á þeim bæ. Þorskurinn er ekki
lengur það metfé sem við höfum
hingaðtil getað treyst á, sagði
ráðherra. Hin hefðbundni frysti-
iðnaður er í harðari samkeppni en
nokkm sinni fyrr, og afurðir okk-
ar standa nú á markaði jafnfætis
fisktegundum sem við eitt sinn
töldum hálfgerðan skítfisk. Við
erum komin hér að vatnaskilum,
sagði Þorsteinn nokkumveginn.
Og um launamálin bætti Þor-
steinn því við að hann teldi eðli-
legt að miða laun í fiskvinnslunni
eiga að ráðast af stöðu þeirra fyr-
irtækja sem best væra stödd.
Og raunar heyrast einnig úr
verkalýðshreyfingunni aðrir tón-
ar en þeir venjulegustu: áður-
nefndur formaður Verkamanna-
sambandsins sagði í Mogga í síð-
ustu viku að í þessari stöðu hlytu
menn að horfa til eignarhalds og
afnotaréttar á auðlindinni sjálfri.
Bjöm Grétar setur þar með kast-
Ijós á sjálft sjávarútvegskerfið og
spyr spuminga um hæfni og
verklag þeirra sem stjóma nýingu
gmndvallarauðlindarinnar.
Samiiingar um
uppstokkun?
Á borði hafa forystumenn launa-
fólks í undanfama allmarga ára-
tugi sætt sig við það að vegna
einhvers séreðlis fiskvinnslunnar
geti hún ekki staðið undir öðm en
láglaunum, sem síðan móti allt
kjaramunstrið í landinu. Þó er
upplýst að launakostnaður í fisk-
vinnslu er varla nema fimmtung-
ur heildarkostnaðar.
Aðstæðumar nú kynnu þó að
gefa verkalýðshreyfingunni færi
á að brjótast út úr vítahringnum.
Þjóðarsáttarsamningar og fómir
undanfarinna ára hafa skapað at-
vinnufyrirtækjunum tækifæri til
að koma sér úr kreppunni. Þótt
þau færi hafi verið misvel nýtt er
umhverfi atvinnurekstrarins gjör-
breytt frá því sem áður var. Hins-
vegar er orðin brýn þörf á gmnd-
vallarbreytingum í hefðbundn-
ustu greinum þess, einkum frysti-
iðnaðnum.
Þetta skapar möguleika til að
knýja fram uppstokkun í hefð-
bundinni fiskvinnslu. Hreyfiafl
slíkrar uppstokkunar gæti ein-
faldlega verið þokkaleg kaup-
hækkun sem miðaðist við stöðu
betur staddra fyrirtækja í sjávar-
útvegi. Henni þyrftu þó að fylgja
ýmsar grunnbreytingar í rekstr-
arumhverfi sjávarútvegsfyrir-
tækja. Mikilvægur hluti þeirra
væri að tryggja eðlilegt og opið
verðmyndunarferli sem ekki get-
ur byggst á öðru en markaðsvið-
skiptum með allan fisk af Islands-
Verða samningaviðrœðurnar enn ein ferðin án fyrirheits? Frá útifundi um kjaramálin ífyrravor.