Mánudagsblaðið - 08.05.1950, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 4. apríl 1950.
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
3
Dramatúrg Þjóðleikhússins
Vilhjálmur Þ. Gíslason, sagði
í sinni snilldar vígsluræðu,
þessi eftirtektarverðu og
djúphugsuðu orð: ,,Það verð-
ur verkefni Þjóðleikhússins
að þjóna listinni styrkja hana,
að standa vörð um rétt henn-
ar og um freisi iistamannsins
og um vægðarlausar kröfur
til einlægni og vandvirkni —‘
Það stóra í þessum snilldar
boðskap er „UM VÆGÐAR
LAUSAR KRÖFUR TIL
EINLÆGNI OG VANÐ-
VIRKNI“, sem aht það lista
fólk, sem á breiddargráðu
Þjóðleikhússins starfar verð-
ur að hlýða. Þetta eru sterk
orð, og þetta eru góð orð, því
vissulega hefur allri gagnrýni
hér heima verið mjög ábóta-
vant, vegna kunningsskapar,
klíkuháttar og minnimáttar-
kenndar sjálfra gagnrýnend-
anna. Því hafa tónskáld, leik-
arar, skáld og hljómlistarfólk
getað baðað sig í kunnáttu-
leysi og herfilegasta „dilett-
antisma". Og þess væntir
maður í framtíðinni — að t. d.
það leikfólk sem fær söng-
hlutverk (þó leikarar yfirleitt
ekki séu neinir Orfeusar) þá
læri þeir að bera sönglega
fram textana lý/alaust, því
það er ömurlegt að heyra: —
„en set eg ud á stene“ — eða
— „nabrar heyr eg raddimar
úr Nibúnga heim“ — og
„mani eg unað heí' einu“ eða:
„önur fég þan sem eg uni —
— andörp min heyrast í
runi“ o. s. frv. En þetta eru
aðeins litlar glepsur úr bók
óvandvirkninnar. Vilhjálmur
sagði ennfremur:
„Þjóðleikhúsið á að verða
Musteri íslenzkrar T u n g u“
og verði svo — ef ó-klíku-
bundin leikhússtjórn í allri
framtíð gerir „vægðarlausar
kröfur til einlægni og vand-
virkni“ — listafólksins.
n.
TÓN SKÁLB AMN G
Fyrsti þáttur listamanna-
þingsins hófgt í Þjóðleikhús-
inu með hornablæstri hins
gamla germanska ættstofns
laugardaginn þann 29. apríl.
Þetta listamannaþing var því
helgað hljómlist íslenzkra.
tónskálda. Og kom fyrstur
fram á leiksvið hinnar ódauð
legu Polyhymnia, tónskáldið
Jón Leifs. Þetta tónskáld er
mikið umtalaður og er það
Fel, slíkir menn fara alla jafna
ekki „troðnar leiðir“. Fyrir
25 árum kom Jón Leifs með
Hamburger hljómsveit hing-
að til íslands. Þá var hér eyði-
mörk og stórisandur allrar
tónmenntunar, og mun að Iík-
indum haf a verið lagður f rek
Sigurður SkagfieEd:
USTAMANNAÞINGIÐ
ar lítill skilningur í þetta
stóra menningar starf Leifs,
og fólk ekki skilið þá miklu
þýðingu sem þessi fræga
Hamburgar hljómsveit hafði.
En samt getur verið að í und-
irvitund íslenzkra áhrifa-
manna hafi lifnað þrá, og sú
von að stofna ætti í framtíð-
inni fullkomna hljómsveit
sem túlkað gæti íslenzka og
erlenda tónahöfunda. Draum
ur Jóns Leifs hefur ræzt, og
enn stærri draumur hefur orð-
ið virkilegur, sem engan Is-
lending á þeim árum lét sig
dreyma, nema varhygðar
menn, sem vóni af skagfirzk
um skáldaættum: Leikhús-
drauminn. Dugnaður, fram-
sýni og framsókn Islendinga
hefur gert þennan stórfellda
draum að virkileika. Islend-
ingareiga nú leikhús, sam
bærilegt við leikhús menning-
arþjóðanna ,og í þessu Riust-
eri stjórnaði Jón Leifs þri,
hinu sama verki „Minni Is-
lands“, sem hann stjórnaði
hér, með Hamburgar hljóm-
sveitinn ifyrir 25 árum. Þetta
músíkverk Leifs er byggt upp
af þjóðlögum úr öræfagróðri
íslenzku þjóðarinnar. Jón
Leifs hefur grafið eftir gulli
í íslenzkum fjöllum og fund-
ið það, eins og stór-skáldið
Halldór Kil jan: „Islands-
klukkan". Þessi tvö skáld
hafa nú guðað á glugga þjóð-
arinnar, og beðið íslenzku
fjölskylduna um gistingu og
grið, til þess að frambera
forna menningu hins nyja
tíma. Hið eilífa hljóðfall þjóð-
arsálarinnar verður aldrei
drepið. Alltaf rísa upp and-
ans menn, sem túlka innstu
og dýpstu strengi fólksins,
sem þjóðin hlustar á, og end-
urnýja eins og náttúran sinn
vordags-skrúða. Óvægur við
sjálfan sig, hefur Jón Leifs
skapað þróttmikil verk, sem
byggð eru á grunni þjóðlags-
ins, þar sem hann meitlar inn
fagrar og sterkar hljójnfalls
línur, blæbrigoaríkar og
frjálsbornar. Vama heyrði
maður þjóðlagið stórt og fag-
urt í nýsköpun þess tónskálds,
sem hefur menntun og skáld-
skap að útfæra það á hinn lif-
andi listræna máta. Leifs
stjórnaði sjálfur Minni ís-
lands, og spilaði hljómsveitin
með ágætum þetta rhytmiska
erfiða verk. Stígandi þessa
stórbrotna þjóðlags náði há
marki í Fánasöng Einars
Benediktssonar „Rís þú unga
Islands merki“. Stórbrotinn
og heillandi reis fáni hinnar
frjálsu þjóðar upp úr Öræfa-
gróðri hins íslenzka þjóðlags,
sem ágætlega var útfært af
kór og hljómsveit.
m.
Sunnudaginn þ. 30. apríl. I
Þjóðleikhúsinu hófst annar
þáttur tónskáldaþingsins.
Undir stjórn Róberts Abra-
ham var leikinn foríeikur að
„Fjalla-Eyvindi“ eftir Karl
O. Runólfsson. Þegar maður
hafði heyrt „ForIeik“ Páls ís-
ólfssonar, sem var lokaþáttur
hljómleikaiHia þá gat maður
ekki annað en undrazt þann
skildleika sem þessi t v ö
tónskáld virtust sameina. For
leikirnir báðir byrja eins, með
trommuslögum, tamtam, pi-
atti, o. s. frv., svo koma smá
skvettur úr flautu, fagotti
trompet. Strengimir setja í,
tvo þrjá fakta, kné-fiðlan og
bassarnir brúmma, eins og
reiðar randaflugur, tónskáld-
ið sjálft rekur upp hljóð í sitt
horn, þögn — fiðlararnir
byrja ppppp, ógurlegur —
alveg óskiljanlegur — gaura-
gangur hefst, trompettar
tamtam og trommur og pákur
hamast nokkra takta — dúna-
logn — aftur fiðlarar ppppp,
og sami gauragangurinn á ný,
gjörsamlega ómótiverað, einn
glundroði og þroska-leysi frá
byrjun til enda.
Jón Norðdal. Þetta unga
tónskáld virðist eiga eitt'hvað
í pokahorninu, enn þá er það
óskrifað blað, en hljóðfæra-
samsetning á verkinu „Kon-
sert fyrir hljómsveit" sem dr.
Urbantschitsch stjórnaði,
sýndi, að þessi skizza, An-
dantið og alligróið væri ein-
hver byrjunar teikning. Þá
kvað sér hljóðs tónskáldið Jón
Leífs, sem sjálfur stjórnaði
jToi'ieik að þriðja þætti leik-
ritsins „Galdra Loftur“ sem
lýsir greftrun Steinunnar.
Annarlegir hljómar úr dular-
heimum bárust til manns, og
álieyrendur urðu að hlusta,
hvort sem þeir vildu eða ekki.
Það var eins og stórfelldur
órnur löngu liðinna tíma sem
barst um sal hins nýja leik-
húss, og áheyrendur fundu
það, því ekki hefi ég heyrt hér
heima betur hlustað. I þessum
snilldar tón-óði lýsir tónskáld
ið síðustu orðurn Steinunnar,
sem hún segir við Ólaf
„Segðu honum að ég hafi fyr
irgefið homun“. Og tónskáld-
ið lýsir hjai'tasorg Ólafs, ást
hans til Steinunnar, — og hin
þunga scrg fjarlægist við
dagsbjarmann af hljómum
eilifðarinnar sem fólust í
sálminum: „Allt eins og
blómstrið eina“. Hljómsveitin
útfærði þetta verk framúr-
skarandi vel, og þrátt fyrir
það þó Leif s hafi einkennilega
slagtækni, þá nær hann út úr
hverju hljóðfæri þeirri þýð-
ingu sem hann siálfur — með
sinni djúpu músíksál — legg
ur í hljómana.
I næstu senu bárust til
manns, suðrænir hljóma:
léttir og liprir, sem fylltu loft-
ið, þarna var að verki Vínar-
maðurinn dr. Urbantschitsch,
sem nú stjórnaði sínu eigin
verki „Konsertino“ fyrir 3
saxofóna og strengjasveit.
Ágætlega unnið verk, og heil-
steypt í sínum létta Rhytmus.
Jón Þórarinsson. Þegar tón
skáldið Jón Þórarinsson var
nemandi Björgvins Guðmunds
sonar, þá var hann á góðum
vegi að verða gott alþýðutón-
skáld. Lag sem Jón samdi á
þeim árum, „Fuglinn í fjör-
unni“, sýndi það að hann var
þá á sama stigi eins og Emil
Thoroddsen, sem samið hafði
hið alþýðlega lag „Komdu
komdu kiðlingur." Eftir
nokra mánaða veru í músík-
skóla hins fræga „móderni
komponista“ Hindimith, um-
skapaðist tónlistasál Jóns, og
samdi hann sig að öllu leyti
móderni kompónista. Þetta’
er ólastanlegt, — að vera heill
í einhverju músíkformi, hvorti
sem tónskáldið sækir sitt gull
í jarðveg sinnar dýrmætul
þjóðar, eða það grefyr sig í
sorphauga erlendra módern-
ista, þá sýnir það aðeins þanií
þroska eða óþroska, sem fylg-
ir því á vegi listarinnar. Ál
tónskáldaþinginu var upp-
færð lagasyrpa eftir Jón Þór-
arinsson, við erindi eftir C. G,
Rossetti ,um ástina og dauð-
ann. Erindin voru öll í sama;
stíl, sorgargrátur um ást og
dauða. Laglína Jóns erf
stökkvandi ,,kengúr“ — línæ
þráðbein —, eins og bormask-
ína, sem fer í gegnum þykkt
og þunnt, og hann borar sig:
•áfram í „skálum vonarinnar"
— í „ástin mín, syngdu ekkí
sorgarsöngva" — og — „hér*
niðri sefur hún“ o. s. frv.
Guðmundur Jónsson söng
þessa syrpu, með undirleik
hljómsveitar.
Við setningu listamanna-
þingsins sagði menntamála-
ráðherra Björn Ólafsson þessi
sannleikans orð:
„Einhver hefur sagt að lista-
maðurinn sé heimur út af fyr-
ir sig. Það má vera að svo sé.
en 1 einveru anda síns ma.
hann aldrei gleyma því, að
fiðlan, sem hann spilar á er
þjóðin. — Þess vegna verður
hver tónn að vera sannur og
eiga samhljóm við það bezta,
sem er í honum sjálfum. AI-
þýðan skilur ekki alltaf það,
sem andans mennimir rétta
henni, en hún veit að í brjóstí
sannrar listar slær hógvært
hjarta. Og „stór“ er sá einn,
er sitt hjarta ei svíkur“, eins
og eitt þjóðskáldið okkar seg-
að siðum hins ameríkanka' ir.‘
Ég- undirrit......óska eftir að gerast áskrifanði að
Mánudagsblaðinu.
Nafn................................................
Heimili.............................................
Staður .............................................
Utanáskrift:
Mánuðagsblaðið
Reykjavik
vvvvvvv-.vv-v-.v-.-.v.v'.vvv-u,v,vvvv%rv>,vv\^vv*v-vru-vv-wvvu%r»nJ»
3
Aiiglýsið í