Morgunblaðið - 31.03.2005, Síða 6

P
aul Dundes Wolfowitz verður vænt-
anlega skipaður forseti Alþjóða-
bankans þegar bankaráð hans kem-
ur saman í dag. Útnefning hans í
stól James Wolfensohns, sem gegnt
hefur embættinu í tíu ár, hefur vakið miklar
deilur, sérstaklega í Evrópu. Hörðustu gagn-
rýnendurnir halda fram að Wolfowitz muni nota
bankann til að framfylgja stefnu George W.
Bush Bandaríkjaforseta í utanríkismálum,
fremur en að tryggja hagsmuni fátækustu ríkja
heims. Þeir segjast óttast að undir stjórn Wolfo-
witz verði sú regla bankans um að hlutast ekki
til um pólitík í löndunum, sem hann styrkir,
brotin. Ekkert bendir þó til að Evrópuríki hygg-
ist leggja stein í götu Wolfowitz og nýtur hann
m.a. stuðnings Breta, Frakka og Þjóðverja.
Skipun hans er því í raun aðeins formsatriði.
Hefð er fyrir því að Bandaríkjamenn útnefni
yfirmann Alþjóðabankans, en ríki Evrópu yf-
irmann Alþjóða gjaldeyrissjóðsins. 184 ríki
standa að bankanum. Leggja Bandaríkin mest
af mörkum og eiga í honum 17% hlut. Ríki Evr-
ópu eiga hins vegar mest í bankanum, eða 30%
samanlagt.
Alþjóðabankinn hefur tekið miklum breyting-
um í tíð Wolfensohns og segja margir að hann
hafi bjargað stofnuninni, sem hafi verið komin á
alvarlegar villigötur. Engu að síður er bankinn
gagnrýndur á mörgum sviðum. Hann er sak-
aður um að virða umhverfismál vettugi og valda
meiri skaða en framförum í hagkerfum í vanda.
Lánþegar kvarta undan því að ekki sé hlustað á
þá og bankinn fari sínu fram hvað sem líði kring-
umstæðum. Þá er því haldið fram að skrifræðið í
bankanum sé útbelgt og óvirkt, sem leitt hafi til
endalausra deilna milli bankaráðsins og stjórn-
enda bankans um fjármál hans, eins og Peter
Woicke, fyrrverandi framkvæmdastjóri hjá Al-
þjóðabankanum, bendir á í grein í Financial
Times. En hann bætir við að engin stofnun hafi
yfir að ráða jafnmikilli sérþekkingu á þróunar-
málum, hafi jafnmikið bolmagn til að rannsaka
fátæktarmál eða jafnmikla reynslu af því að
meta innviði þróunarríkja: „Hver einasti þjóð-
arleiðtogi getur borið því vitni að eina stofnunin,
sem getur lagt fram með hraði trúverðugt og yf-
irgripsmikið mat á þörfum þjóðar í efnahags-
málum, félagsmálum og uppbyggingu er Al-
þjóðabankinn.“
Lykilmaður hjá Bush
Wolfowitz sat í gær fyrir svörum evrópskra
ráðamanna í boði Evrópusambandsins. Á fund-
inum voru bæði fjármálaráðherrar og ráðherrar
þróunarmála, en aðeins einn þeirra hafði gagn-
rýnt útnefningu hans opinberlega. Heidemarie
Wieczorek-Zeul, þróunarmálaráðherra Þýska-
lands, sagði að Evrópa væri ekki beinlínis að
drukkna í hrifningu á Wolfowitz.
Það er ekki að ástæðulausu að spurningar
vakni við tilnefningu Wolfowitz. Hann er heilinn
á bak við lykilþætti í utanríkisstefnu Bush, sem
kallar hann Wolfie, og lagði grunninn að stefnu
Bandaríkjastjórnar í málefnum Íraks. Honum
hefur verið legið á hálsi fyrir að hafa ekki viljað
senda nógu mikinn liðsafla til Íraks og segja
gagnrýnendur að hann hafi verið bláeygur þeg-
ar hann hélt því fram að Írakar myndu hylla
Bandaríkjamenn og færa þeim blómvendi þegar
þeir kæmu til að steypa Saddam Hussein.
Wolfowitz telur að sýna eigi einræðisherrum
hörku og innrásin í Írak var í anda þess, þótt
gagnrýnendur segi að þau rök hafi ekki orðið
áberandi í málflutningi stjórnar Bush fyrr en
ljóst varð að Hussein átti hvorki gereyðingar-
vopn né tengdist Al-Queda.
Wolfowitz er 61 árs gamall. Hann er fræði-
maður og var um skeið yfir alþjóðastjórnmála-
skóla sem kenndur er við Paul H. Nitze og til-
heyrir Johns Hopkins-háskóla. En hann á að
baki langan feril í bandaríska stjórnkerfinu og
hefur starfað undir sex forsetum. Hann er í
þeim áhrifamikla hópi, sem James Mann fjallar
um í bók sinni „Rise of the Vulcans“. Hann nefn-
ir sex manns til sögunnar, Wolfowitz, Richard
Armitage aðstoðarutanríkisráðherra, Donald
Rumsfeld varnarmálaráðherra, Dick Cheney
varaforseta, Colin Powell, fyrrverandi utanrík-
isráðherra, og Condoleezzu Rice, núverandi ut-
anríkisráðherra. Þessi hópur hefur kennt sig við
Vúlcanus, sem var guð elds og smíða í róm-
verskri goðafræði, og vísar heiti bókarinnar til
þess. Mann segir að líkt og George Kennan og
félagar hans hafi mótað bandaríska utanríkis-
stefnu eftir heimsstyrjöldina síðari og Robert
MacNamara og félagar í stjórn Kennedys á tím-
um Víetnamstríðsins hafi þessi hópur mótað ut-
anríkisstefnu núverandi stjórnar.
Undarlegt afsprengi hippatímans
Pólitísk hugsun Wolfowitz mótaðist á sjöunda
áratugnum, hippatímanum, þótt á þeim tíma
hafi vinstrimenn verið mun meira áberandi í
fræðilegri, pólitískri umræðu. Eins og Mann
bendir á virtist á þeim tíma algengast að íhalds-
samir stúdentar gengju í raðir ungra demó-
krata, en hinir róttæku gerðust byltingarsinnar.
Vinsælustu bækurnar í bandarískum háskólum
snerust um það hvernig ætti að hemja vald
Bandaríkjanna. Á sama tíma varð einnig hug-
myndafræðileg þróun, sem leitaði í hefðbundin
gildi fortíðar og vakti litla athygli. „Á sínum tíma
virtist þessi hreyfing hafa lítil áhrif á bandarískt
stjórnarfar og stefnu, í það minnsta í saman-
burði við straumana á vinstri vængnum, sem
þrýstu af krafti á að Bandaríkjamenn hyrfu frá
Víetnam og höfðu erindi sem erfiði,“ skrifar
Mann. „Engu að síður hefur þessi að því er virt-
ist litla og öndverða háskólahreyfing haft meiri
og varanlegri áhrif á bandaríska stefnumótun
en hreyfingin gegn stríðinu. Við upphaf 21. ald-
arinnar var hin nýja vinstrihreyfing Víetnam-
tímans löngu dáin og grafin. Hins vegar
blómstraði hin íhaldssama háskólahreyfing sjö-
unda áratugarins. Fylgismenn hennar gegndu
valdastöðum í stjórn George W. Bush. Í miðju
þessara hugmyndafræðilegu strauma þar sem
hægri kenningar mæta bandarískri utanríkis-
stefnu í verki var Paul D. Wolfowitz, aðstoð-
arvarnamálaráðherra Bush.“
Faðir hans, Jacob Wolfowitz, fæddist í Pól-
landi, fluttist tíu ára til Bandaríkjanna með for-
eldrum sínum, en margir nánustu ættingja hans
létu lífið í helför gyðinga. Paul Wolfowitz virtist
ætla að feta í fótspor föður síns og í Cornell-
háskóla, þar sem faðir hans kenndi, hóf hann
nám í stærðfræði og efnafræði. Hann varð hins
vegar fyrir miklum áhrifum af Alan Bloom, sem
kenndi stjórnspeki við Cornell, og var fyrir-
myndin að höfuðpersónu bókarinnar Ravelstein
eftir Saul Bellow. Mann bendir reyndar á að í
skáldsögu Bellows komi bæði Wolfowitz og faðir
hans fyrir. Ein persónan í bókinni nefnist Philip
Gorman og er fyrrverandi nemandi Ravelsteins,
sem komist hefur til metorða í varnarmálaráðu-
neytinu líkt og Wolfowitz. Faðir Gormans kenn-
ir tölfræði við sama háskóla og Ravelstein, eins
og Jacob Wolfowitz og Bloom gerðu í raun í Cor-
nell.
Bloom var einn af lærisveinum heimspekings-
ins Leo Strauss, sem kenndi við stjórnmála-
fræðideild Chicago-háskóla og hafnaði meðal
annars þeirri afstæðishyggju, sem hann taldi
gegnsýra hugsun nútímans. Strauss er lærifaðir
og fyrirmynd hinna svokölluðu nýju íhalds-
manna í Bandaríkjunum. Hann lagði í fræðum
sínum ekki línurnar í utanríkispólitík, en það var
í hans anda, sem Ronald Reagan fordæmdi Sov-
étríkin sem „heimsveldi hins illa“. Það var sömu-
leiðis í anda Strauss, sem Bush veittist að „öx-
ulríkjum hins illa“, Írak, Íran og Norður-Kóreu,
í frægri stefnuræðu.
Þegar kom að því að Wolfowitz skyldi halda
áfram námi eftir Cornell-háskóla hafði áhuginn
á raunvísindum vikið fyrir öðru. Hann hafði lesið
mikið bæði um ofsóknir nasista á hendur gyð-
ingum og kjarnorkuárásir Bandaríkjamanna á
Hiroshima og Nagasaki. Hann hefur sagt að
hann hafi ákveðið að breyta til vegna þess að
hann vildi leggja sitt af mörkum til að koma í veg
fyrir kjarnorkustríð.
Fræðimaður og stríðshaukur
Wolfowitz ákvað að sækja um í stjórnmála-
fræði og alþjóðastjórnmálum. Hann komst bæði
að í Harvard og Chicago og kaus síðarnefnda
skólann vegna þess að Strauss var þar enn við
kennslu, þótt þeir yrðu aldrei nánir. Wolfowitz
lauk doktorsprófi og kenndi um skeið við Yale-
háskóla, en komst að því að hann kunni betur við
sig í stefnumótun en heimi fræðanna. 1973 var
hann ráðinn á skrifstofu afvopnunarmála í utan-
ríkisráðuneytinu og starfaði næstu 20 árin ýmist
þar eða í varnarmálaráðuneytinu. Hann var
sendiherra í Indónesíu um skeið og komst síðan
til áhrifa í stjórn Bush.
Wolfowitz hefur verið mörgum ráðgáta, ekki
síst vegna þess hvað hann hefur verið herskár
þrátt fyrir sinn akademíska bakgrunn og kyrr-
látt fas, svo vitnað sé í grein um hann, sem birt-
ist í The New Yorker fyrir áramót. „En mesta
furðu margra vekur kannski það samband, sem
Wolfowitz virðist ná við George W. Bush,“ segir
síðan í greininni. „Hvernig getur maður, sem er
svona greindur og víðlesinn, talað og meira að
segja að því er virðist hugsað svona líkt George
Bush? Fyrir utan framsetninguna – Wolfowitz
talar í heilum málsgreinum og Bush notar tals-
máta, sem er honum eiginlegur – er vart hægt
að greina á milli þess tungumáls, sem þessir
tveir menn nota þegar þeir fjalla um Írak. Það
er hinn sláandi tónn kristilegrar sannfæringar:
„illt gegn góðu“, „tilbeiðsla dauðans“ og „heim-
speki örvæntingarinnar“ gegn „ást okkar á líf-
inu og lýðræðinu“. Auk Bush sjálfs er Wolfowitz
nú jafnvel einn hinna síðustu sanntrúuðu.“
Alþjóðabankinn var stofnaður árið 1945 til
þess að ýta undir framfarir í þróunarríkjunum.
Ógrynni fjár hafa farið í gegnum bankann til
skjólstæðinga um allan heim og árangurinn er
umdeildur. Þegar Wolfowitz ræddi við ráðherra
Evrópuríkjanna í Brussel í gær kvaðst hann
hafa í hyggju að setja saman „fjölþjóðlega“ yf-
irstjórn í Alþjóðabankanum án þess að fjalla
sérstaklega um kröfu Evrópusambandsins um
háttsetta stöðu í bankanum. „Það er mjög mik-
ilvægt … að yfirstjórn bankans endurspegli þá
staðreynd að hann er fjölþjóðleg stofnun,“ sagði
hann þegar hann var spurður hvort hann myndi
skipa varaforseta frá Evrópu. „Hún þarf að end-
urspegla að Evrópuríkin sem hópur leggja mest
fram til bankans. En hún þarf einnig að end-
urspegla til fulls fjölbreytni bæði þeirra, sem
leggja af mörkum og taka við.“
Wolfowitz hefur verið skilgreindur sem
stríðshaukur í stjórn Bush og það er réttnefni
þegar Íraksstríðið er annars vegar. Hins vegar
hefur hann einnig sagt að hann sé veikur fyrir
málstað þeirra, sem minna mega sín, og ferðalag
hans til Suður-Asíu til að meta tjónið eftir flóð-
bylgjuna annan í jólum hafði mikil áhrif á hann.
Wolfowitz sagði í samtali við New York Times
að Alþjóðabankinn, sem ákvarðaði þróunar-
stefnu í þriðja heiminum og hið nýja starf væri
því rökrétt skref í viðleitni hans til að breiða út
mannréttindi og pólitískt frelsi í heiminum.
„Efnahagsleg þróun ýtir undir pólitíska þróun
og því gerði ég mér fyrir alvöru grein fyrir við
flóðbylgjuna í Asíu,“ sagði hann.
Gagnrýnendur Wolfowitz hafa lýst yfir
áhyggjum af því að hann muni breyta Alþjóða-
bankanum og nota hann til að koma stefnu Bush
á framfæri, en það gæti líka allt eins hent að
bankinn breyti Wolfowitz.
Úlfur í Alþjóðabankanum
Alþjóðabankinn er umdeild
stofnun. Það á ekki síður við
um Paul Wolfowitz, sem
Bandaríkjamenn hafa lagt
til að taki við stjórnartaum-
unum í bankanum af James
Wolfensohn. Karl Blöndal
fjallar um bankann og vænt-
anlegan yfirmann hans.
Reuters
Paul Wolfowitz „Efnahagsleg þróun ýtir undir pólitíska þróun og því gerði ég mér fyrir alvöru grein fyrir við flóðbylgjuna í Asíu.“
kbl@mbl.is
6 B FIMMTUDAGUR 31. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ