Mánudagsblaðið - 13.01.1958, Blaðsíða 2

2
M Á N UDAGS B L A Ð I Ð
Hefur þú ekki einhvern tíma
verið í útlendri stórborg, þar sem
glymul' ökutækja, vélaskrölt og
margvíslegur hávaði í mannfólk-
inu hefur fyllt loftið, svo að þú
heyrir varla til sjálfs þin? Og
hefur þú svo verið um haust-
nótt á íslenzkum öræfum, þar
sem dauðakyrrðin var slík, að
þú nærri hrökkst við, ef slcrjáf-
aði í strái? Og hvort féll þér svo
betur? Það hefur auðvitað farið
eftir því, hvernig manneskja þú
ert, hvort þú er þannig skapi
farinn, að þú elskar ysinn og
hávaðann eða þér þykir þögnin
betri. Fólk er mjög svo inisjafn-
lega gert að þessu leyti, urn-
hverfis sumt fólk er sífellt háv-
aði og órói, en kringum aðra
þögn, kyrrð og ró. Við þekkjum
öll manninn eða konuna, sem
ekki getur þagað eitt augnablik,
sem alltaf er uppspretta óstöðv-
andi orðaflaums og finnst sú
kvöl mest á jarðríki að verða að
þegja í minútu. En við þekkjum
lika hið þögla fólk, sem sparar
orðin sem mest og sjaldan opnar
munnin, nema á það sé yrt. Sum- j
um þykir slíkt fólk leiðinlegt, en
hamingjan góða, hvað það er
miklu betra að vera í návist þess
en kjaftaskjóðunnar, sem aldrei
þagnar.
Það eru annars til svo margar !
tegundir af þögn. Það er til
dæmis hin rólega og friðsæla
þögn góðra vina, seni eru vanir
að þegja saman. Það er til þögn
orðlausrar sorgar, þar sem menn
finna, að öll orð eru máttlaus.
Það er til þögn orðlausvar heift-
ar og bræði, sem sýður undir
niðri. Það er til þögn feimni og
orðlausrar ástar, þegar menn
koma engu orði upp, þó að hjart-
að sé fleytifullt af orðum, sem
aldrei líta dagsins ljós.
Hin Irúarlega þögn
Hjá flestum þjóðum er til trú
á töframátt orðsins, hið talaða
orð getur verið harla máttugt og
heirn er til trú á áhrímsorð og
ýmisleg töfraorð, til dæmis orð,
sem geta opnað luktar dyr, eins
og sesam, sesanr. í töfraþulunni
og hinni fastmótuðu bæn er þéssi
kyngimáttur orðslns fluttur yfir
á víðara og æðra svið. En til er
lika trú á andstæðu hins talaða
orðs. þögmna. Hún getur tekið á
sig trúarlegan blæ, bæði með
frumstæðum þjóðum og memv
ingarþjóðum. Víða. er þögnin í
tengslum við tabúhugmyndir.
! Stundum er þetta á mjög tak-
I
mörkuðu sviði, það eru aðeins
einstök orð, sem ekki má segja.
En stundum er þagnartabú algert.
Konungar" og aðrir höfðingjar
verða stundum að búa við þagn-
j ártabú álcveðna daga ársins, t. d.
í bá daga, þegar tungl er fullt. Þá
j rnega þeir ekki segja eitt orð, en
j verða að lá.ta vilja sinn í ljós með
bendingum og' handapati. Ef
þeim verður á að segja eitt orð
þessa daga, getur af því hlotizt
uppskerubrestur eða önnur óáran
íyrir landslýðínn. Brezkur trú-
boði, sem starfaði á Fidsji-eyjum
sögu um slíkan atburð. Þar réð
ríkjum aldraður konungur, og
var eij:ta son hans farið að lengja
eftir kóngstigninni. Eitt lcvöld,
þegar tungl var í fyllingu, sat
gamli maðurinn í hásæti sínu og
mátti ekki mæla orð. Þá kom
sonurinn að og fór að skæla sig
framan í hann og herma eftir
honum. Varð kóngur þá viti sínu
fjær af bræði og gleymdi þagn-
arlabúinu og jós skömmum yfir
hinn skelmska son. Þótti höfð-
ingjum ættflokksins þetta tabú-
brot slíkur óheillaboði, a‘ð ekki
væri annað ráð vænna en reka
konung frá ríkjum og fá syni
hans kóngstign. En til þess hafði
leikurinn einmitt verið gerður.
Með sumum þjóðum verða konur
að þegja í nokkra daga eftir að
þær hafa alið barn, ella má bú-
ast við að barnið veikist eða
deyi. Og víða eru unglingar
bundnir þagnartabúi vikum sam-
an, áður en þeir eru teknir í tölu
fullorðinna. Þar fer oft saman
þögn og hálf eða alger fasta.
Alþekkt gönnil flökkusaga, sem
kemur víða fyrir í ævintýrum og
riddarasögum, er um þagnarheit-
ið, sem ekki má rjúfa, þó að
lífið lig'gi við. Það er oft í sam-
bandi við álög og áhrínsorð. Oft
ast er það límabundið, menn
mega ekki mæla orð frá vörutn í
eitt ár, þrjú ár eða sjö ái’. Og
að jafnaði er það svo í sögunum,
að þagnartímabilið .rennur' ein-
mitt út. þegar verið yr að lpiða
söguhetjuna, sem oft er kona, á
höggsl.okkinn eða bálköstinn. Á
síðustu stundu má hún mæla og
bjargar með því lífi sínu. Stund-
um er þessi fiökkusaga blönduð
stjúpusögunni, það er vonda
stjúpan, sem stendur á bak við
þagnarálögin. Hugsazt getur, að
'sögnin um þögn Melkorku hafi
að einhvcrju leyti mótazt af
þcssari gömlu í'lökkusögu, sem
var svo útbrejrid á miðöldum.
Þegar 1 f umkristni komu fram
þær hugm.yndir, að þögn væri oft
Guði þóknanleg, rnenn ættu að
taka sér þagnarstundir og íhuga
andleg mál. Rcyndar voru svip-
aðar hugmyndir þekktar löngu
áður í indverskri lieimspeki. Þess
ar hugmyr.dir hafa haldizt í
kr-istninni æ síðan, en misjafnlega
skapað mönnum örlög. Um allan 1 seint á 19. öld. segir dramatíska
Ullarjerseykjólar
m. a.
<E1ís»Sr Iniriilni)
MARKAÐURÍNN
Laugaveg 89,
Ólafur Hansson, menntaskólakennari:
Mánudagur 13. janóar 1958.
mikið hefur borið á þeim. Fáir
kristnir menn hafa satt þessar
hugmyndir eins á oddinn og
munkaregla trappista. Þessi regla
var stofnuð á 17. öld og er kennd
við klaustrið La Trappe i Frakk
landi. Þetta er ein hin strang-
asta klausturregla, scm til er, og
í henni eru bæði rnunkar og nunn
ur. Trappistar mæla oft ekki orð
í'rá vorum árum saman. Þeim er
algerlega oannað að tala, nema
sérstök undanþága komi til. Sín
í milli nota þeir langoftast eins
konar fingramál, en einnig það
á þó að ske sem sjaldnást. Trapp-
istar eru frægir fyrir góðan aga
og fagurt iíferni. Og vel má vera,
að þe;r lifi ríkara lífi í þögn sinni
en blaðurskjóðurnar, sem aldrei
þagna.
Kvekarar
Engir mcf.mælendur setja þögn
ina svo á cddinn sem trappistar.
Meðal þeirra er þvert á móti oft
lagt mikið upp úr mælskunni,
hinn flóðmælski prédikari verður
oft hálfgerð ævintýrahetja í lönd
um .mótmarlenda, elcki sízt hjá
Engiisöxum. Þó eru til flokkar
móímælenda, þar sem viður-
kennt er, að þögnin geti haft sitt
gildi. Þetta kemur oft fram í
guðsbjónustu kvekara. Hún hefst
oftast með því, að forstöðumaður
safnaðarins les stutta bæn. Því
næst má hver sem vill standa
upp og tais, ef hann finnur sig
knúðan til þess. En oft er það
svo, að andinn kemur ekki yfir
neinn í söfnuðinum. Þá sitja
menn og þcgja saman í klukku-
stund eða þar um bil, þetta eru
hinar frægu þagnarguðsþjónust-
ur eða silent meetings kvekara.
Söfnuðurinn situr þá saman í al-
gerri þögn og íhugar guðrækileg
málefni. ísienzkur menntamaður,
sem fyrir nokkrum árum var við
staddur slíka þagnarguðsþjón-
ustu livckara í Fíladelfíu í Ame-
ríku sagði, að þetta hefði verið
mjög hátíðleg stund, hann hefðt
aldrei á ævinni orðið eins snort-
inn cf nemni guðsþjónustu sem
þessari þagnarstund.
Auburn-kerfið
S.iemma á 19. öld þóttust
mannvinir i Ameríku hafa fund-
ið upp nýtt kerfi til að siðbæta
fangn í begningarhúsum. Þeir
töldu það íullsannað, að fang-
,arnir hefðu illt af því að dúsa
.einir sér í klefa án þess að sjá
meðfanga sína. Hins vegar voru
þeir vissir um það, að fangarnir
hefðu ekki gott af því að tala
saman, þeir máttu ekki mæla ortS
frá vörum. Hins vegar voru þeir
hvattir til uppbyggilegra hug-
leiðinga á meðan þeir væru að
vinna. Umsjónarmenn voru á
hVerju ’ sfrái ‘1 þessúm vinriusöl-
um, og ef einhvéi’jlim fánganna
varð á að segja orð var lionum
harðlega refsað, hann var þá sett
ur í einangrunarklefa vikum
um saman. Þetta kerfi var fýrst
tekið upp í fangelsinu í borginni
Auburn í Bandaríkjunum og er
oftast kennt við þá borg. Síðar
var það telrið upp víða í Ame-
ríku og surns staðar í Evrópu.
Vonirnar, sem vovu tengdar við
þelta kerfi, brugðust þó yfirleitt.
Fang.'irnir voru liti'ð gefnir fyrir
þögn og uppbyggilega þanka en
vildu íá að tala saman. Og sífellt
cvar verið að refsa þeim fyrir sam
töl eða livíslingar, umsjónar-
mennirnir höfðu varla við að
leiða hina brotlegu í einangrun-
arkleía. Nú er Auburn-kerfið víð-
ast hvar úi sögunni, enda ósköp
.barnalegt.
Það getur verið skemmtilegt
að heyra sumt fólk tala, en hinir
ipru þó fleiri, sem leiðinlegt er að
hlusta á. Og langoftast er það
stórum betra að þegja en tala,
Þeir, sem mikið þurfa að tala,
finna það bezt, hvílík guðs bless-
un þögnin er.
Ólafur Hansson.
HEITUR MATUfífrikl1H?-2&
, ftókl.5l?-92Pi
VER» Ffí'A Kr' 12,-
HAMBURCtER .
frimskm kzjrtiýfltiiw.
4ÍElTA> >VL9íl^
£lískor\«r smóréitir
rn. 6-8 folfi. KOLP SV8©
i LAWkÁmELETttm.
I VÁLTASC4JNlT?EL
m Öl QOSDRVKKIR
Wk KAFF8 j
KOKUR
VH) OPNUM KL.6
A MORGNANA
VE RI Ð