Morgunblaðið - 24.05.2005, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. MAÍ 2005 37
MENNING

 


 
  
 









 
  
ÞAÐ eru margir búnir að bíða eft-
irvæntingarfullir eftir að heyra
Kjartan Valdimarsson leika djass á
flygil heila tónleika og nú loksins þeg-
ar það gerist ferst fyrir að kynna tón-
leikana sem skyldi og því miður
mættu fáir í Norræna húsið að hlýða
á hina stórgóðu norrænu djasssveit
Nordic Kollektiv, sem þar lék sl.
sunnudagskvöld. Sveitin er skipuð
þremur Finnum, þar af er bassaleik-
arinn sænsk-finnskur, Norðmanni og
Íslendingi og hefur verið á tónleika-
ferð um Norðurlönd og Holland.
Trompetleikarinn Mathias Eicke er í
norsku djasssveitinni Motive sem
vann til norrænu ung-
djassistaverðlaunanna og þar sem
Davíð Þór leikur á píanóið og hefur
komið hér nokkrum sinnum. Esa ten-
órist hefur einnig komið hingað áður
og blés með íslenskum í Kaffileikhús-
inu. Hann var þá á hefðbundnari
Coltrane-slóðum en nú, en tvö fyrstu
verk tónleikanna voru eftir hann. Það
fyrra í seiðandi norrænum djassstíl
en hið síðara hófst á stríðóma inn-
gangi Kjartans og tónahlaup Math-
iasar minntu í
sumu á Don
Cherry og Esa
með tvítóna blást-
ur á stundum sem
við þekkjum svo
vel frá Coltrane,
en líðandi lín-
urnar settu per-
sónulegan blæ á
sóló hans. Þetta
var einstaklega
heillandi verk. Þriðja verk kvöldsins
var eftir bassaleikarann Uffe, sem
heldur sig frekar á slóðum Hadens en
Hennings. Þar lék Kjartan eitt af sín-
um firnagóðu sólóum af Tristano-
ættinni og Uffe með þungan göngu-
bassa undir. Það leikur enginn hér-
lendis á þessum nótum nema Kjartan
– nema þá Eyþór. Vín tímans var
næsta verk og eftir Kjartan, sem
samdi það á sínum tíma við ljóð Tenu
Palmer. Impressjónískt og ljóðrænt.
Klassíski kvartettinn hans Ornette
kom í hugann er verk Marku tromm-
ara var leikið og Kjartan endaði Bjöll-
ur eftir Uffe á einstaklega fínlegan
hátt. Tvö síðustu verkin voru eftir
Mathias; hið fyrra frekar hefðbund-
inn núdjass en hið síðara með norsk-
um blæ – næstum trúarlegum.
Þetta voru sérdeilis fallegir tón-
leikar og hljóðfæraleikararnir allir
fyrsta klassa. Ekta norrænn djass
eins og hann gerist bestur.
List í leynum
DJASS
Norræna húsið
Mathias Eicke trompet, Esa Pietilä saxó-
fón, Kjartan Valdemarsson píanó, Uffe
Krokfors bassa og Markku Ounaskari
trommur.
Sunnudaginn 22.5.2005.
Nordic Kollektiv
Kjartan
Valdimarsson
Vernharður Linnet
HADDA Fjóla Reykdal myndlist-
armaður mun halda sýningu á af-
rakstri vetrarins á heimili sínu í
Gautaborg helgina 28.–29. maí.
Hadda hefur aðallega málað með
olíu í vetur og verða 26 olíu-
málverk til sýnis og sölu um
helgina.
Innblásturinn er sóttur til nátt-
úrunnar á Íslandi og í Svíþjóð, að
sögn Höddu. Hið hráa og kraft-
mikla úr íslenskri náttúru kallast
á við mjúk form og milda liti úr
hinni sænsku og blóm og tré
koma við sögu, aðallega í litavali.
Smáatriði úr náttúrunni eins og
trjábörkur eða laufblöð eru
stækkuð upp á striganum og mál-
verkin endurspegla t.d. birtuna
sem kemur í gegnum laufþykknið
í sænskum skógum.
„Það er skemmtilegt að geta
sýnt bæði Svíum og Íslendingum
það sem ég hef verið að gera. En
til þess þarf ég reyndar að fjar-
lægja öll húsgögn og gera íbúð-
ina að sýningarsal. Ég vonast eft-
ir góðu veðri og þá getur verið
að ég hengi eina mynd utan á
húsið líka,“ segir myndlistarmað-
urinn.
Hadda Fjóla lauk BA-prófi frá
grafíkdeild Myndlista- og hand-
íðaskóla Íslands árið 1998 og hef-
ur unnið við myndlist og mynd-
listarkennslu síðan. Hún hélt
einkasýningu í Listhúsi Ófeigs ár-
ið 2002.
Íslensk og sænsk náttúra
HITI í jörðu er svo algengur hér á
landi, að margir veita honum litla at-
hygli og leiða sjaldan hugann að eðli
hans og uppruna. Líkt og háttað er
um marga aðra hluti, leynist þar á
bak við mikill fróðleikur og ótrúleg
saga, jafnt í smáu sem stóru. Þegar
horft er til þess, hve jarðvarmi er
mikil auðlind í landi okkar, er sjálf-
sögð sú krafa, að menn almennt
kunni á honum nokkur skil. Ótrúlega
fáar bækur hafa til þessa fjallað um
jarðhita, ef undan eru skildar ferða-
bækur, þar sem hverasvæði eru að-
allega rómuð fyrir litauðgi og gos-
mátt. En nú hafa orðið raunveruleg
kaflaskil í sögu jarðhitans sem nátt-
úrufyrirbæris með útkomu þessarar
bókar.
Höfundurinn, Guðmundur Pálma-
son jarðeðlisfræðingur, starfaði í
jarðhitadeild Orkustofnunar í 40 ár
og var forstöðumaður þar á bæ í um
30 ár. Þá er hann lét af störfum fyrir
aldurs sakir, hóf hann að viða að sér
efni í bók um jarðhita og nýtingu
hans. Hann vann að efnisöflun og rit-
un í sjö ár og má heita að hann hafi
lokið verkinu að fullu, þegar hann féll
frá á útmánuðum 2004. Fáir menn
hafa þekkt betur til þessara mál,
enda leynir það sér ekki í riti því sem
hér er til umfjöllunar.
Bókin fjallar um eðli og nýtingu
jarðhita eins og segir í undirtitli.
Fyrst er sagt frá brautryðjendum og
þekkingu á jarðhita fram á 20. öld.
Þar koma margir menn við sögu og
skýrt er frá athugunum þeirra og
kenningum. Þá er rætt um sjálft nátt-
úrufyrirbærið jarðhita, flokkun jarð-
hitasvæða, einkenni, jarðskorpuna
undir Íslandi og fjölmörg atriði önn-
ur. Í þriðja kafla er fjallað um orku í
jarðhita, hvort hún sé endanleg eða
ekki, greint frá mati á jarðvarma, eig-
inleikum jarðgufu, nýtni við raforku-
vinnslu, útfellingu og tæringu, svo að
fátt eitt sé nefnt. Í fjórða, fimmta og
sjötta kafla bókar er sagt frá vinnslu
jarðhita, nýtingu jarðvarma og vernd
jarðhitasvæða. Þar er því meðal ann-
ars velt fyrir sér, hver eigi jarðhitann
og ítarleg lýsing er á því hvernig
staðið er að leit og könnun á honum.
Kaflinn um nýtingu er forvitnilegur
fyrir margra hluta sakir, en þar er
rakin sú saga, bæði hér og í öðrum
löndum. Að lokum er svo ítarlegur
jarðhitaannáll.
Í þessu yfirliti er aðeins fært að
stikla á stærstu atriðum, því að í bók-
inni er ótrúlega víða komið við. Víst
er, að jarðhiti hefur haft meiri áhrif á
líf og störf þessarar þjóðar en flesta
grunar. Margt í bókinni kemur manni
skemmtilega á óvart, meðal annars
að Eggert og Bjarni boruðu fyrstu
holur á jarð-
hitasvæðum á Ís-
landi 1755; þá er
það nokkuð
skondið, að 1703
komust menn að
því, að eirkatlar
foreyðast í hvera-
vatni og er það
forvitnileg lýsing í
ljósi síðari reynslu
af notkun eirröra.
Sú staðhæfing höfundar er ekki síður
umhugsunarverð, að jarðhiti sé ekki
endurnýjanleg orkulind eins og oft er
haldið á lofti í opinberri umræðu.
Eins og allar góðar bækur opnar
þessi bók mönnum nýja sýn í þetta
náttúrufyrirbæri. Hún varpar meðal
annars ljósi á þá gríðarmiklu þekk-
ingu, sem aflað hefur verið hér á
þessu sviði í fjölda ára og er forsenda
þess að umgangast auðlindina á
sómasamlegan hátt. Við lesturinn
vakna ekki síður ýmsar spurningar
eða öllu heldur forvitni um að fá
meira að heyra um einstök atriði.
Meðal annars segir á einum stað, að
líkur eru til þess að gufa frá laug-
unum í Laugarnesi hafi ráðið nafninu
á Reykjavík, sem fyrst kemur fyrir í
Landnámu. Hvað er til dæmis hæft í
því, sem undirritaður heyrði fyrir
mörgum árum, og virðist miklu
sennilegri skýring, að úti fyrir
ströndinni (í átt að Hólmunum) séu
hverir og gufu hafi lagt upp frá þeim
á stórstreymisfjöru og það hafi ráðið
nafngiftinni.
Það yrði æði langt mál, ef fara ætti
yfir öll atriði bókarinnar hér, en látið
skal duga að hvetja menn til þess að
lesa hana.Efnið er sett fram á ein-
staklega ljósan máta og ekkert slegið
af fræðilegum kröfum. Hin flóknustu
atriði eru oft skýrð með einföldum
dæmum á hnitmiðaðan hátt, svo að
flestir ættu að geta skilið höf-
uðdrætti. Undirrituðum er til efs að
völ sé á betra yfirlitsriti en þessu.
Eins og áður segir auðnaðist höf-
undi ekki að leggja lokahönd á verk
sitt. Allnokkrir menn stóðu að end-
anlegri gerð bókar og sáu um að
ganga frá ritverkinu til prentunar.
Augljóslega hefur höndum ekki verið
kastað til þeirra verka. Allur frágang-
ur er til hins mesta sóma og verið
unnin af einstakri natni og alúð; í því
efni ber bókin af flestum ef ekki öll-
um öðrum. Allmargar myndir og
teikningar eru í bókinni og hefur lit-
greining og prentun tekizt með ágæt-
um. Sérstaka athygli vekja allar
mannamyndirnar, en varla er nokk-
urs manns getið nema mynd sé af
honum. Þó hefur hugvit tveggja
manna ekki nægt til þess að myndir
væru birtar af þeim (bls. 93 og 137).
Mikill fengur er að bók þessari og
er höfundi hennar til mikils sóma.
Óefað má telja hana til öndvegisrita
um íslenzka náttúru.
Hiti er mannsins
hálfa líf
BÆKUR
Náttúrufræðirit
Höfundur: Guðmundur Pálmason. 298
bls. Útgefandi er Hið íslenska bók-
menntafélag. – Reykjavík 2005.
Jarðhitabók – Eðli og nýting auðlindar
Guðmundur
Pálmason
Ágúst H. Bjarnason