Mánudagsblaðið - 19.10.1959, Blaðsíða 2

2
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 19. október 1959
Oft hafa menn tekið í
munn sér hið forna spak-
mæli, að við heyrum þyt-
inn í vindinum, en vitum
ekki, hvaðan hann kemur né
hvert hann fer. Að vísu
munu veðurfræðingar nú-
tímans ekki vilja skrifa upp
á þetta, þeir þykjast vita
bæði hvaðan vindurinn kem-
ur og hvert hann fer. Og
þó er það svo, að stundum
eru lægðirnar svo flóknar,
að þær rugla þá í ríminu um
ferðalög vindanna. Meðal al-
þýðu manna á íslandi voru
löngu fyrir daga veðurfræð-
ÓSafur Hansson, mennfaskóSakennari:
sem ýlir í símaþráðunum fyr
ir utan glugga Guðmundar
skólaskálds. Og hjá Jóhanni
Gunnari Sigurðssyni bland-
ast vindurinn, sem þýtur og
veggina ber, óráði hins dauð
vona manns. Vindurinn get-
ur valdið svo margvíslegum
hughrifum, sem mennirnir
eru margir.
%
að veifa einhverju og setja
ioftið í hreyfingu, slíkt’geti
vakið storma á stóru svæði.
f Kína er til slík trú í sam-
bandi við sérst »;a töfrablæ-
vængi. Sagt er, að sjómönn-
um á Sikiley sé enn í dag
illa við, að veifa klæðum eða
öðru slíku að óþörfu, meðan
þeir eru á sjó, þeir halda, að
slíkt geti vakið storm.
Víða gætir þeirrar trúar,
að vindurinn sé í eðli sínu
guðdómleg vera, jafnvel upp
haf alls lífs. Að einhverju
leyti er það líking stormsins
dð andardrátt, sem veldur
þessari trú, hann verður
tákn lífs og anda. Sumir ind-
verskir spekingar segja, að
vœngjum vwámmm
innar til menn, sem þóttu
undra glöggir á vinda og
veðurfar allt. 1 blæjaldgni,
þegar enginn átti sér ills
von, sáu þeir, að fárviðri var
á neéstú grösum. Einn slíkur
ólærður veðurfræðingur var
uppi á Seltjarnamesi á 19.
öld, Ólafur bóndi í Bygg-
garði. I Hoffmannsveðrinu
1884 bjargaði hann heilli
skipshöfn með veðurviti
sínu. fslenzk alþýða hefur
frá fornu fari átt sína eigin
veðurfræði. Og þó að ýmis-
legt í þeim fræðum sé bland-
ið hindurvitnum, er enginn
vafi á því, að sumt er byggt
á langri reynslu alþýðufólks,
sem gat átt líf sitt undir
veðri og vindi, og það er fá-
sinna að stimpla það allt
sem tómar kerlingabækur.
Samkvæmt alþýðlegri veður-
fræði eru til mörg tákn á
himni og jörðu, sem vita á
vind, t. d. rautt tungl og
margt annað.
En vindurinn hefur orðið
mörgum öðrum ríkur í huga
en lærðum og ólærðum veð-
urfræðingum. Fjöldamörg
skáld hafa ort um hann á
marga vegu og ólíka. Oft lof
syngja þau hinn blíða blæ,
en sum einnig hið æsta fár-
viðri, sem sópar öllu feysknu
og fúnu á brott. Slíkur
stormur getur verið táknræn
mynd þjóðfélagsbyltingar.
Þannig er það í kvæði Gork-
ís og eitthvað svipað í hæg-
látara formi hefur Hannes
Hafstein í huga: „Eg elska
þig stormur, sem geysar um
gmnd.“ Öðrum leiðist storm
nrinn og þrá lognið. Sumum
vekur vindurinn angurværar
kenndir, eins og góuþeyrinn,
Trúin á vindana
Eins : og fiést. önnur nátt-
úrufyrirbæri hefur vindurinn
fengið á sig helgi með mörg-
um þjóðum. Töframenn
frumstæðra þjóðflokka þykj
ast oft eiga vald á veðri og
vindi, þeir segjast bæði geta
valdið stormi og stillt hann.
Um þetta eru einnig til ótelj
andi sögur í þjóðtrú menn-
ingarþjóða. Sumir sjómenn
eru sagðir eiga þá kunnáttu,
að þeir geti stillt sjóinn í
hávaðaroki, stundum með
særingum og galdraþulum,
stundum með sérstökum
töfradropum, sem til þessa
eru ætlaðir. í Austurlöndum
er krókódílablóð stundum
notað í þessum tilgangi. Al-
gengara ér þó hitt, að menn
geri gerningaveður að óvin-
um sínum. Til þess eru ýmis-
leg ráð, en algengast er þó
bendigaldur 1 ýmsu formi,
menn benda með einhverju
út á sjóinn og hafa yfir við-
eigandi særingar. Hér á
landi eru til margar þjóðsög-
ur um gerningaveður, eink-
um frá Vesturlandi. Til voru
þó menn, sem voru svo göldr
óttir, að þeir kunnu að stilla
slík veður.
Lengi vel var því trúað
meðal alþýðu manna í Eng-
landi, að gemingaveður
hefði verið gert að spænska
flotanum, sem átti að taka
England 1588. Em til um
þetta margar sögur og ólík-
ar. Ein er sú, að galdra-
kona í Cornwall hafi veifað
svuntu sinni að skipum Spán
verja, og þá hafi fárviðrið
skollið á. Það er algeng trú,
að vind megi vekja með því
vinduninn sé andardráttur
heimsins. Sérstakir vindaguð
ir eru til með ýmsum þjóð-
um, en þeir blandast stund-
am þrumuguðum og regn-
gfuðum. Forn-Indverjar
ti’úðu á marga vindaguði,
sem þeir kölluðu marútsa.
Þeir voru fylgisveinar
þrumuguðsins Indra. Þeir
roru duttlungafullir og fljót-
færnir, en huglausir og flýðu
af hólmi, ef í harðbakkann
sló. Það er svo se mekki að
furða, þó að persónugerv-
ingar vindanna séu duttl-
ungafullir og óútreiknanleg-
ir.
Aiolcs
Forn-Grikkir trúðu á sér-
stakan vindaguð, Aiolos.
Þeir héldu, að hann byggi
á eyjunni Aiolíu. Á lirakn-
ingum sínum kom Ódysseif-
ur til Aiolósar, sem tók hon-
um vel og gaf honum alla
mótvinda í poka. En þegar
hann var næstum kominn
heim, opnuðu hásetar hans
pokann af forvitni og þutu
þá mótvindarnir út og
hröktu skip Ödysseifs út á
reginhaf. Enn átti hann eftir
langa og stranga hrakninga.
Auk Ailosar, hins r mikla
vindadrottins, trúðu Grikkir
á persónugervinga vinda
hinna fjögra höfuðátta.
Svipuð trú þekkist hjá fleiri
þjóðum, og sums staðar í
Austurlönduhi eru vind.arnir
taldir átta. Grikkir töldu
vindana fjóra syni Eos^
Gyðju morgunroðans. Þeir,
hétu Bóreas (norðanvindur)^
Sefýros (vestanvindur), Nó-
tos (sunnanvindur) og Evr-
os (austanvindur). Bóreas
norðanvindur lagði ást á
Óriþyíu, kóngsdóttur í
Aþenu, og þegar hann fékk
hana ekki með góðu, brá
hann sér í sinn versta ham,,
blés ákaft og rændi henni.
Sókrates dró sannleiksgildi
þessarar þjóðsögu í efa, og
lögðu sumir honum það til
lasts. I skáldskap koma hin
fornu grísku nöfn á vindun-
um stundum fyrir enn, eink-
um nafnið Sefýros, sem oft
táknar mildan vestanþey. H.
C. Andersen lætur þessa
fornu vindaguði koma við
sögur í einu ævintýri sínu.
Hræsvelgur
Norrænir menn höfðu í
fornöld aðra skýringu á upp
runa vinda. Þeir trúðu því,
áð á norðanverðum himins-
enda sæti jöfunninn Hræ-
svelgur í arnarham. Þegar
hann flýgur, standa vindar
undan vængjum honum. En
ekki gerðu Norðurlandabúar
eins mikið með viridana og
Grikkir, þá vantaði vinda-
guði höfuðáttanna. Sú trú,
að flug Hræsvelgs komi af
stað vindum, er í rauninni
svipaðs eðlis og sagan um
svuntu . kerlingarinnar í
Cornwall og hjátrú sjómann-
anna á Sik'iley. Og þrátt fyr-
ir öll afrek veðurfræðinga er
hin forna þjóðtrú í sambandi
við vindana ekki með öllu
dauð énn.
REYNSLA SÍÐUSTU ÁRA HEFUR SÝNT, AÐ
ÞEGAR SKAMMDEGIÐ FÆRIST YFIR,
FJÖLGAR ELDSVOÐUM. 1
Vér viljum brýna fyrir ölliun, sem-enn eiga ótryggð
innbú og öimur verðinæti, að dra,ga eigi lengur að
tryggja, — heldur gera það strax í dag.
Eins viljum við ítreka við alla, sem tryggja innbú of
lágt, að hækka tryggingar sínar strax — fresta því
ekki til morguns.
Auðveldasta leiðin til þess að tryggja og hækka
tryggingar, er að hringja í síma 1-77-00 — og
þér fáið skárteini sent um hæl.
Tryggið þar sem það er hagkvæmast.
Trygging er nauðsyn.
ALMENNAR TRYGGINGAR h.f.
Austurstræti 10 — Símj 1-77-Oð.
Umboðsmenn um land allt.
"T
-~T