Mánudagsblaðið - 19.10.1959, Qupperneq 5

Mánudagur 19. október 1959
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
5
Plága i samkvæmislífinu
Öðru hverju kynnumst við
fólki, sem fellur undir einn
af tíu eftirfarandi flokkum:
1) Sá sem grípur l'ram í
og leyfir þér ekki að ljúka
við það, sem þú ætlar að
segja, og þegar þú ert búinn
að bíða eftir að komast að
aftur, tekur hann aftur fram
í fyrir þér .... og aftur og
enn aftur .... Þetta getur
gert mann vitlausan, og fólk,
sem gerir sig sekt um slíkt,
verður að sætta sig við að
verða fyrir ávítum eða menn
hundsi það.
2) Bögubósinn hefur ó-
þægileg áhrif á fólk, af því
það veit aldrei, hvað kann
að detta upp úr honum.
Hann skortir alla háttvísi og
virðist vera alveg minnis-
laus. Hann er til með að
fordæma hjónaskilnaði, en
athugar ekki að meðal á-
heyrenda er fólk, sem er ný-
skilið. Honum er trúandi til
að fitja upp á því samtals-
efni, sem flestum kemur
verst, en sjálfur undrast
hann það mest, hve sjaldan
honum er boðið.
3) Sá þreytandi. Það er
hann, sem talar svo hægt og
með svo bersýnilegri ákvörð
un um, að láta lokkúr sjá allt
í sem skýrustu ljósi, að jafn
vel hversdagslegur atburður
eins og það, að drehgur var
sendur eftir krukku af
mauki, verður svo söguleg-
ur, hvað nákvæmni um smá-
atriði snertir, að fimm mín-
útur fara í það að lýsa því,
hvað furðu lostinn kaupmað
urinn varð, þegar hann var
beðinn um tegund, sem hann
hafði ekki í búðinni hjá sér.
Aðrar fimm mínútur fara í
að lýsa svari drengsins og
hvað hann hafi fylgt fyrir-
mælunum nákvæmlega —
hve fágæt slík hlýðni sé nú
á dögum, og svona er haldið
látlaust áfram. Eins og ein-
hver sagði um einn slækan:
,,Hann segir þúsund hluti, en
segir aldrei: Verið þið sæl.“
4) Véfengjarinn er aldrei
á sama máli og maður sjálf-
ur. Honum finnst það nauð-
synlegt að vera aldrei of viss
um neitt, ekki einu sinni
hversdagslegustu hluti. Segi
maður t. d. „Fína veðrið í
dag,“ svarar hann: „Er það?
Mér finnst það frekar leið-
inlegt.“
Enginn neitar því, að dá-
lítill skoðanamunur geti
kryddað samtalið, en þessi
ávani að vera alltaf nei-
kvæður, er annað mál.
5) Ráðgjafinn getur stund
tim verið skemmtilegur, en
til lengdar verða þessar ó-
umbeðnu ráðleggingar hrein-
asta plága. Ef maður er kvef
aður og kvartar um, að mað
ur sé smávegis slæmur í háls
inum, þekkir hann óhrigðult
meðal og skipar manni að
skrifa það upp á stað og
stundu. Maður verður líka
að fara í sérstaka lyfjabúð,
því þar eru meðölin öll ný og
afgreiðslan gerð með sam-
vizkusemi. Maður segir ho'n-
um, að maður hafi þegar
samskonar meðal, en h.ann
lætur sem hann heyri það
ekki og tekur af þér loforð
um að fara að hans ráðum.
6) Sá spuruli yfirheyrir
mann. ,,Eg hafði þetta í
kaup síðastliðið ár. Hvað
mikið höfðuð þér?“ Og ef
hann hefur flutt í nýja í-
búð, vill hann bera saman
leiguna hjá sér og hjá öðr-
um gestum og vill umsvifa-
laust fá að vita, hvað þú
borgar í leigu. Og sjái hann,
að fötin á þér fari vel, spyr
hann fyrst um, hvaða klæð-
skera þú hafir, og svo spyr
hann án þess að roðna, hvað
þau hafi kostað. Það er ekki
til sá hlutur, sem hann get-
ur ekki orðið óviðeigandi for
vitinn um, og aðeins beint
afsvar getur fengið hann til
að þegja.
7) Gullhamrasmiðurinn á-
líta flestir, að hljóti að vera
vinsæll. Og sannleikurinn er
sá, að fléstu fólki þykir hól-
ið gott. En þó fer það eftir
því, hvernig það . er sagt.
Sumir eru svo grófir smjaðr-
arar og smyrja hólið svo
þykkt, að það verður manni
óþægilegt, einkum ef fleiri
eru viðstaddir.
8) Brandaramaðurinn, sem
ryður upp -úr sér fyndni
í tíma og ótíma, er hreinasta
plága. Og hann missir virð-
ingu annarra. Sá maður sem
er ávallt að reyna að halda
öllum í krampahlátri, verður
að lokum öllum hvimleiður,
því að þegar lind kímnigáf-
unnar þornar, verður hann
annaðhvort þurr og drumbs-
legur eða keskinn og bitur.
9) Hinn óheflaði birtist í
ýmsum myndum. T. d. get-
um við haft í huga manninn,
sem telur sig hafinn upp yfir
almenna kurteisi. Hann er
frekjutegur og dólgslegur í
framkomu, og kvartar um,
að fólk sé of teprulegt, en í
raun og veru er hann aðeins
að reyna að breiða yfir van-
máttarkennd sína.
10) Hinn sjálfsánægði mið
ar allt við sjálfan sig og er
fullur af rembingi og finnst
skoðanir annarra vera einsk-
is nýtar. Hann er óþolandi
í skemmtanalífinu, og aldrei
dettur honum í hug, að fólk
hlæi að honum. Það þætti
honum guðlast. Sjálfsánægja
birtist í ótal myndum, t. d.
í því hvernig menn haga orð
um sínum. „Þú hefur ekkert
vit á þessu,“ eða „ég þarf
ekki að spyrja neinn að því“
eru slágorð þessa fólks, enda
kafnar það ekki l vinsældum.
Tannskemmdir oq orsakir
þeirra
Tannskemmdir eru svo út-
breiddar að þær eru í raun-
inn þjóðarsjúkdómur í mörg-
um löndum heims. Til dæmis
er talið að T Svíþjóð hafi yfir
99% þjóðarinnar meira eða
minna skemmdar tennur. Hér
á landi liggja ekki fyrir heild-
arskýrslur um útbreiðslu
tannskemmda, en það er þó
álit tannlækna að ástandið
'hér sé engu betra en í Sví-
þjóð. Þó tannskemmdir ásæki
fólk á öllum aldr; eru þær þó
langmestar hjá börnum og
unglingum.
í 7 ára bekkjum í einum
barnas'kóla í Reykjavík skóla-
árið 1957—’58 voru að meðal-
tali rúmlega þrjár fullorðins-
tennur skemmdar í hverju
barni. Meir en þriðja hver
fullorðinstönn, sem komin var
fram var skemmd eða 39%.
Skemmdir í tönnum þekkja
allir og tannpínuna, sem
þeim fylgir,* ef ekki er að
gert í tíma. En svo geta
tennur haft í för með sér aðra
sjúkdóma svo sem bólgur í
kirtlum, augnbólgu, kjálka-
holubólgu, gigt og jafnvel
hjarta og nýrnasjúkdóma.
Tannskemmdir eru þjóðfé-
lagsvandamál.
Ótaldar eru þær vimju-
stundir, sem tapast vegna
þess að fólk er óvinnufært
vegna tannskemmda og fyígí-
'kvill.a þeirra, og margar eru
þær vinnustundir, sem eyðast
í að leita sér lækninga á
tannskemmdum og afleiðingr
um þeirra. Hinar töpuðu
vinnustundir eru tap fyrir
einstaklinga og þjóðfélagið í
heild, og. ekki má gleyma
þeim fjármunum, sem í það
fara að • leita sér lækninga á j
tannskemmdum.
Eins og að l'íkum lætur
hafa menn fyrir löngu reynt
að komast fyrir orsakir tann-
skemmda. Um 1890 kom am-
eriski tannlæknirinn Miller
fram með þá tilgátu að tann-
skemmdir orsökuðust af sýru
myndaðri af ba'kteríum
munnsins úr sykri. Hann
sýndi fram á að tennur, sem
lagðar voru í sykurupplausn
blandaðar munnvatni, leyst-
ust upp af sýru. Margt hefur
síðan komið fram við rann-
sóknir á tannskemmdum m.a.
að nauðsynlegt er að fæðan
innihaldi nægileg kalksölt. og
vitamin (A og D) til upp-
byggingar tannanna meðan
þær eru að myndast og vaxa.
Tilgáta Millers, nokkuð
breytt og aukin með tilkomu
nýrra þekkingaratriða, hefur
haldið velli og er nú af flest-
um talin sönnuð vísindalega.
Óteljandi rannsóknir hafa
verið gerðar á efni tannanna
og hvernig þau leysast upp
yið ýmis skilyrði. Tilraunir
með mataræði hafa verið
gerðar á dýrum og mönnum.
Skýrslum hefur verið eafnað
um matarræði manna og
bornar saman við tann-
skemmdaskýrslur. Þó að ýms
atriði um orsakir tann-
skemmda séu óljós enn, ber
þó allt að sama brunni, sam-
hengið milli neyzlu sykurs og
mjölmétis og tannskemmda er
óumdeilanlegt.
Sem dæmi skal nefnt að
hjá eskimóum, sem lifa við
sitt upprunalega mataræði
kjöt og fisk eingöngu, þekkj-
ast varla tannskemmdir, en
strax og þeir breyta til og
byrja að neyta sykurs og
mjölmetis skemmast tennur
þeirra.
Sem annað dæmi má nefna
að á stríðsárunum síðustu
1939—’45 minnkuðu tann-
skemmdir hjá skólabömum
mikið í Noregi, Pinnlandi og
Danmörku, en jukust aftur á
árunum þar á eftir.
Á þessum árum var sykur
og sælgætisneyzlan miklu
minni en á friðartímum í
þessum löndum. 1 sumum
þessara landa var matur
jafnvel af skornum skammti
á stríðsárunum.
Til frekari skýringar á
hvernig bakteríur mynda sýr-
ur úr sykri, má nefna að
þegar mjólk súmar, eru það
bakteríur, sem mynda sýru
úr mjólkursykrinum í mjólk-
inni. Ef mjólk er geymd á:
heitum stað súrnar hún £y-rr
en á köldum, því þá- hafa
bakteríurnar betri vaxtarskil-
yrði.
1 munninum er ca. 3ö° hiti.
' Engum dettur í- hug að
geyma mjólk við þann hita.
Það tekur líka bakteríurnar
aðeins fáar mínútur að myndá
sýru úr sýkri i múnninum,
samkvæmt nýjustu' rannsókn-
um. Þetta er einungis sagt
til að skýra sýrumyn(|un úr
sykri en ekki til þess að hafa
á móti mjólkurneyzlu. Mjólk
er einhver hollasta fæðuteg-
und okkar.
Allir geta sannprófað, hafi
þeir ekki burstað tennur ný-
lega, að á tönnum þeirra er
hvít skán. Þessi skán saman-
stendur að mestu af matar-
leifum og bakteríum og á
mikinn þátt í því að sýru-
myndun skeður þétt við yfir-
borð tannarinnar og að sýran
helzt þar lengur en annare
staðar í munninum. í hvert
skipti, sem sykur kemur í
munninn, berast bakteríunum
nýjar birgðir hráefna að
vinna úr, og því lengur sem
sykur er í munninum þvi
lengri verður sýruverkunin.
Þess vegna er sælgætið svo
hættulegt fyrir tennurnar.
Er hægt að. gera nokkuð
í þessu máli? mun margur
spyrja. Fólk tekur stundum
tannskemmdum eins og sjálf-
sögðum hlut. En tannskemmd
ir eru ekki sjálfsagður hlutur
og það er ýmsar ráðstafanir
hægt að gera til þess að forð-
ast þær. Það er ekki hægt að
útiloka sælgætið sem munað-
arvöru eða sykur og korn-
meti sem fæðutegundir, en
það er hægt að umgangast
þessa hluti á þann hátt að
tannskemmdir minnki til
muna frá því sem nú er.
Foreldrar verða að gera sér
Ijóst að sælgætisát eyðilegg-
ur tennur barna þeirra, og
að þeir geta dregið úr þvi og
hamlað á móti að það verði að
vana hjá börnunum. Venj*
ið ekki börnin á mjög sætan
mat, ídragið úr sykurneyzl-
unni. Þá bep að vára við auka-
bitúm milli mátíða svo sem
kéxi, kökum, brauði með á-
vaxtamauki og eætum gos-
drykkjum.
Munið að því lengur sem
sykur og sætindi eru í munn-
inum þeim mun lengri er sýru-
verkunin.
Brauð úr grófmöluðu korni
Framhald á 7. síðu.
Krossqála
Mánudagsblaðsins
SKÝKINGAK:
Lárétt: 1 Iþróttafélag 5 í fjósi 8 Eyjar í Atlantshafi 9
Höll 10 Tíndi 11 Keyra 12 Púkar 14 Biblíunafn 15 Stormur
inn 18 Ösamstæðir 22 Hrak 24 Líffæri 2é Frásögn 28 A
hendi 29 Ekki fyrstur 30 Hægfara. »
Lárétt l:i-'Vátrisfall á Norðurlandi 2 Hæðir 3 Tæmir 4
Klukka 5 Huglaus 6 Ósamstæðir 7 Eldstæði 9 Grjotúrðin
13 Blóm 16 Grænmeti 17 Allur 19 Spilið 21 Á fiski 23'Beita1
25 Á todlíti 27 Bindindisfélag.