Mánudagsblaðið - 24.12.1962, Síða 3

Mánudagur 24. desember 1962
Mánudagsblaðið
3
Jónas Jónsson frá Hríflu
saga
Það er liðin allt að því hálf
öld síðan ég byrjaði að kenna
bömum á fermingaraldri í
Reykjavík ýmis bókleg fræði.
Húsi'ð var nýtt, sjálfur Kenn-
araskóli þjðarinnar Öll bygging
in mátti ekki kosta nema 25
þús. Æfingarbekkur skólans
var í kjallaranum, bjartur og
hreinlegur, en ómálaður á þeirri
tíð. Okkur voru send 20 böm
í skólann. Sumir sögðu að þetta
væm óþægustu börnini í bama-
skólanum, en það þætti henta
að hafa þau í litlum og rólegum
krók.
Svo byrjaði skólinn. Börnin
reyndust úrvalsfólk bæði í kjall
aranum og síðar I mannlífinu.
En þeim leiddust sumar kennslu
bækumar, einkum sagara. Þó
var það tiltölulega skemmtileg
bók eftir því sem gerist á lands
prófsöld. Eg tók þá upp gamla
kennsluvenju úr sveitinni og
sagði börnunum hetjusögur.
Fyrst úr fornöldinni. Síðar
komu miðaldir og nýr tími. Eg
sagði hetjusögur frá þúsund
ára skeiði. Börnán mundu tölu-
vert af efninu af því að fræðsl
an var í söguformi. Síðan vom
þættimir gefnir út og em nú
langlífastir allra kennslubóka í
lándinu, ef frá er tekið hið frá
bærlega vel samda guðfræði-
kver Helga Hálfdanarsc>nar sem
er methafi í þeirri grein.
Þegar kom fram að frelsis-
árinu 1874, var ég hættur að
vinna við kennaraskólann. Eg
þóttist fullviss að ýmsir mundu
verða til að skrifa nýja sögu
fyrir börndn og unglingana. En
það varð ekki. Forráðamenn
skólanna hikuðu við að skrifa
um hina nýju frelsisöld bæði
fyrir börn og ungmenni. tJrslit
málsins eru þau að saga lands-
ins eftir 1874 hefur fallið milli
tveggja stóla gleymskunnar. Til
raunir sýna að í sjálfum höfuð
staðnum vita efnilegir unglingar
frá góðum ihaldsheimilum ekk
ert um þann þýðingarmikla
mann sem stofnsetti íhalds- eða
Mbl.-flokkinn og skipulagði þá
miklu byggingu sem stýrir nú
höfuðborginmi og oft öllu land-
inu. Þetta er ekki einstakt fyr
irbæri. Saga þjóðarinnar eftir
1874 hefur verið vanrækt bæði
í heimahúsum og skólum og
hallar jafnt á báða þessa aðila.
Skólakerfi þjóðarinnar gerir
ráð fyrir nokkurri þekkingu um
frelsisöldina 1874—1944 að því
er snertir ártöl og mannanöfn
en mjög lltilli þekkingu á mann
legum athöfnum og viðburðum.
Sama er að segja um skáldskap
og listir Litlum tíma og áhuga
er varið til a'ð kynma ungu
fólki í landinu afrek fyrri kyn-
slóða í þessum efnum. Mér var
ljóst að hér varð að gerast
nc'kkur breyting til umbóta ef
þær kynslóðir sem taka við
stjóm þjóðarinnar og nýmótuðu
lýðveldi vita lítið um þróun Is-
lendinga síðan þeir tóku sér í
hendur stjóm landsins.
Örfámenn þjóð sem vill *Haída"
frelsi og njóta gæða þess ver'ð-
ur að geta ratað hinn vand-
farna veg sjálfstæðs menning-
arlífs. Mér stóð ógn af van-
gæzlu þeirra manna sem ráða
stefnu og aðgerðum í uppeldis-
málum þjóðarinmar. Þeir hafa
látið skeika að sköpuðu í þessu
efni. Hvað eftir annað vekur
það almenna undrun þegar
greindir og skólaþjálfaðir menn
eru mjög vankunnandi um sögu
landsins og sýrailega ókunnir
þeim fræðum.
Eg sá að hér var yfirvofandi
hætta og vildi bæta úr mistök-
unum þótt í smálum stíl væri.
Eg hafði engan embættislegan
rétt til að skipta mér af upp-
eldismálum, en ég hætti á að
segja sögu fyrir böm. Eg hefi
undanfarin ár unnið að nokkr-
um söguþáttum um áhugafólk
sem staðið hefur í fararbroddi
endurreismarmálanna á lands-
höfðingjaöldinni, ég vildi rita
lesbók handa unglingum og
eldri mönnum ef þeir teldu sig
hafa tíma til að lesa sögumar
í von um að frá þessari litlu
byrjun yrði sótt lengra fram
með stuðningi hinraa fjölmörgu
stærri sögurita sem til em í
landinu.
V,
Mér virtist saga landsins
skiptast í þrjá meginkafla.
Fornöldin meðan þjóðin er
frjáls er fyrsti þátturinn, en
raæsti þáttur er hin nýja frels-
istíð 1874—1944. Á báðum þess
um tímabilum myndast margar
hetjusögur. Þjóðin er að mestu
frjáJs um sína stjómarhætti og
þjóðlíf allt. Milli þessara glæsi
timabila em sex aldir. Vissu-
lega er þar ekki um mannlega
afturför að ræða eða sko-rt á
meðfæddri hetjulund en blý-
þung hönd hins eríeiida valds
var hvarvetna til hindmnar.
Sex aldimar em merkur tími
fyrir þau margháttuðu átök
sem dugandi Islendingar gerðu
á þessum tíma en hlekkimir
sögðu til sín. Þrjátíu kynslóðir
geymdu arfinn og orkuna
handa frjálsri þjóð sem ekki
þekkti hlekki nema úr gömlum
sögusögnum. Þegar ég byrjaði
að skrásetja sögukafla um alda
mótafólkið varð ég hugfanginn
af hinum skapandi landnáms-
hug sem gætti hvarvetna. Ef ég
hefði valið 77 söguhetjur þá
var jafnhægt að bæta við tvenn
um, þrenmum og fernum tugum
úrvalsmanna úr hinni vaknandi
þjóð. Eg gat aðeíns valið örfá-
ar hetjur úr fjölmennum hóp.
Eg valdi Stefaníu leikkonu fyr
ir leikara. Þorlák Johnson kaup
mann fyrir síraa stétt. Guðmund
Hannesson sem fulltrúa þeirra
lækna sem brutust I að byggja
fullkomin sjúkrahús. Skáldin
fengu nokkur sæti á frægðar-
bekknum enda á þau treyst að
vekja svefnsama velværðar-
menn. Eg nefnd tvo skörulega
presta og þjóðforingja. Arnljót
og Þóarin í Görðum. Þá eru
eldar andagiftarinnar víða um
lönd og byggðir. Haraldur Ní-
elsson og Jóra Bjamason í Ame-
ríku. Island átti á þessum tíma
þrjá náttúrufræðinga sem
grundvölluðu jarðfræði lands-
ins, grasafræði og hafrannsókn
ir. Þorvald, Stefán og Bjama.
Sr. Oddur í Grindavik grand-
vallar björguraarstörf. Bændur í
Þingeyjarsýslu sköpuðu fyrstu
verzlun fólksins og SlS. Fram-
sýmar konur hefja jafnréttisbar
áttu og reisa nýja húsmæðra-
skóla í hverjum f jórðungi. Torfi
í Ólafsdal kennir notkun hest-
orku við laradbúnaðinn, en Sig-
urður búnaðarmálastjóri hefst
handa með skógrækt og vél-
knúna rælrtun í helztu sveitum
Aldamótamenn er lesbók fyr-
ir unglinga og vökula borgara.
Foreldrar og kennarar geta
sagt bömunum stutta þætti til
fræðslu og vakningar. 1 skólum
má nota þessar bækur og lands
höfðingjabók Magnúsar Jóns-
sonar til hjálpar við að æfa
ungmenni í ræðumennsku. Aðr-
ir kennarar og áhugamenn um
æskumanmauppeldi geta fetað
sig lengra fram eftir hinni van
ræktu braut þjóðarsögunnar og
komizt lengra heldur en þeir
sem gera fyrstu tilraunina. Eng
in þjóð lifir án hetjusögu. Rúss
ar hugðust geta það en gengu
brátt lengra en góðu hófi
gegndi.
Islendingar munu aldrei
lenda í öfgum, en sögu hafa
þeir samið, sagt og skrifað og
orðið ágætir af þeim fræðum.
Ufvegsbanki islands
ÚTIBÚ Laugavegi 105, Reykjavík
ásamt útibúum á ísafirði, Akureyri, Seyð-
isfirði, Siglufirði og Vestmannaeyjum.
Annast öll venjuleg bankaviðskipti inn-
an lands og utan, svo sem innheimtur,
kaup og sölu erlends gjaldeyris o. s. frv.
Tekur á móti fé til ávöxtunar á hlaupa-
reikningi eða með sparisjóðskjörum,
með eða án uppsagnarfrests.
Ábyrgð ríkissjóðs er á öllu sparifé bank-
anum og útibúum hans.
Athygli skal vakin á því að sparisjóðs-
deild aðalbankans er opin alla virka
daga, nema laugardaga, klukkan 5—
6.30 síðdegis, auk venjulegs afgreiðslu-
tíma.
Nýjustu
barna- og
unglingabækurnar
Í VIIIU DRENGI:
Eidklóin (Bob Moran IV) . . 65.00
Ögnir í lofti (Bob Mornn V) . . 65.00
Fjórir á Fleka................ 65.00
Gömnl ævintýri................ 35.00
Kalli og Klara................. 58.00
(Bókin er bæBi fyrir drengi og telpur).
Kim er hvergi smeykur.........65.00
Kim og blái páfagankurinn . . 65.00
Konni og skátan hans..........65.00
Nasreddin................... 35.00
Skeldýrafána ....... ... ... 120.00
Hrói höttur ....... ..... 45.00
Skinnfeldur ................ 45.00
Síðasti Móhikaninn . . ... . . . 45.00
Andi eyðimerkurinnar ...... 45.00
Anna-Lísa og Ketill ........ 65.00
(Bókin er bæðx fyrir drengi og telpur).
rK
FYRIR TELPITR:
Anna-Lísa og Kctill ........ 65.00
(Bókin er bæði fyrir drengi og telpur).
Eg cr kölluö Kata........... 58.00
Hanna kann rád við öllu .... 65.00
Kalli og Klara ...............58.00
(Bókin er bæði fyrir drengi og telpur).
Lísa-Dísa yndi ömmu sinnar . . 58.00
Matta-Maja á úr vöndu aö ráöa 65.00
Matta-Ma ja gcrist dansmær . . 65.00
Sagan af Snæfríði prinsessu . . 40.00
Stína flugfreyja .............55.00
Stina flugfrcyja i New Vork . . 65.00
Ilurna- og unglinga-
bœhur frá LEIFTRI
eru skemmtilegar og ódgrar.
Prentsmiðjan Leiftur