Morgunblaðið - 29.06.2005, Side 26

26 MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
E
r ekki óvenjulega
komið í menningar-
lífinu þegar einu rit-
höfundarnir (það er
að segja, fólk sem
vinnur fyrir sér með skrifum) sem
raunverulega eru umdeildir og fá
harkaleg viðbrögð eru hægrisinn-
aður háskólaprófessor og gam-
alreyndur slúðurblaðamaður? Sú
var tíðin að það var partur af hlut-
verki skáldsagnahöfunda, ljóð-
skálda og annarra listamanna að
vekja umtal og jafnvel reiði. Ætli
Megas hafi ekki verið síðasta
skáldið í þeim skilningi – sem með
skáldskap sínum vakti með sumum
hrylling og jafnvel ótta um að ung-
dómurinn eða (það sem verra
væri) tungumálið myndi spillast
varanlega af áhrifunum?
En svo voru Megasi gefin verð-
laun og allt féll í ljúfa löð. Árum
saman hefur engin skáldsaga eða
ljóðabók sem út hefur komið á Ís-
landi vakið deilur sem nokkurt bit
hefur verið í. Menn „skrifa
skammtinn sinn og skila honum á
markaðinn“, svo lítillega sé breytt
ljóðlínum Þórarins Eldjárns. Jóla-
vertíðin gengur yfir og þá er þetta
búið þar til næsta haust. Einu
bókatíðindin milli jólavertíða eru
sölutölur af Arnaldi Indriða í
Þýskalandi.
Ekki svo að skilja að þetta sé
endilega eitthvað slæmt. Bara
breyttir tímar. Að vísu mætti, ef
maður vildi það við hafa, telja þetta
til marks um breytt hlutverk
skáldskapar og lista í samfélaginu.
Skáldsögur og ljóðabækur eru
orðnar að skreytilist og markmið
höfunda er einfaldlega ekki lengur
þjóðfélagslegt, heldur miða þeir að
því að ná hverjum og einum les-
anda á vald sögunnar. Það er líka
greinilega það sem lesendur sækj-
ast eftir og má þeirri fullyrðingu til
stuðnings aftur nefna sölutölur af
Arnaldi Indriða – nema að þessu
sinni innanlands. (Sama mætti
reyndar segja um listmálara, sem
núorðið virðast helst miða að sölu í
banka).
Með því rithöfundar hætta að
hugsa um þjóðfélagið og einbeita
sér að lesendum verður líka önnur
breyting sem eðlileg má teljast, og
hún er sú, að skáldsagnahöfundar
og skáldsögurnar sem þeir skrifa
verða sjálfhverfari. Einar Kára
skrifaði um hvernig rithöfundur er
búinn til; Hallgrímur Helga skrif-
aði um Halldór Laxness og ef
marka má það sem frést hefur af
væntanlegri skáldsögu Stefáns
Mána er framangreindur Hall-
grímur persóna í henni. Spurning
hvort þessi saga Stefáns verður
einhvers konar krýningardjásn
sjálfhverfunnar í íslenskum skáld-
skap, og skal því hér spáð að hann
hljóti bókmenntaverðlaunin fyrir
hana. Þessi aukna sjálfhverfa er
sennilega eðlileg afleiðing þess að
rithöfundar hugsi meira um les-
endur sína (verði lesendavænni)
vegna þess að lesendur þeirra eru
líklega fyrst og fremst aðrir rithöf-
undar að athuga hvort minnst sé á
sig. Aðrir lesendur eru allir farnir
að lesa Arnald Indriða. (Og svo
skal ég ekki minnast oftar á hann í
þessum pistli.)
Nú má velta því fyrir sér hvort
þessi þróun sé séríslensk eða al-
þjóðleg, og þá er loksins komið að
kjarna málsins: Hún er ekki al-
þjóðleg. Eða kannski öllu heldur:
Hérlendis er þróunin einu skrefi á
eftir til dæmis Frakklandi, þar
sem eini rithöfundurinn sem
eitthvað kveður að og hefur náð
alþjóðlegri metsölu, Michel
Houellebecq, er umdeildari og
vekur sterkari tilfinningar meðal
lesenda en háskólaprófessorinn og
slúðurblaðamaðurinn til samans
gera á Íslandi.
Hann hefur verið sakaður um
kynþáttahatur, kvenhatur, klám,
fordóma gegn samkynhneigðum,
tómhyggju og viðbjóð, að ekki sé
nú minnst á að fyrir nokkrum ár-
um var hann, líkt og sumir á Ís-
landi, lögsóttur, nema það var fyrir
níð um múslíma. Hann hafði í við-
tali sagt um íslam hluti sem ekki
eru hafandi eftir. En líkt og gerst
hefur á Íslandi var hann sýknaður.
Í umfjöllun um Houellebecq í
tímaritinu LA Weekly nýverið var
haft eftir útsendara bókaforlagsins
Knopf í París: „Maður getur ekki
gert sér í hugarlund hversu mikil
áhrif Houellebecq hefur haft á
franskar bókmenntir. Núna eru
allir að herma eftir honum. Áður
en Houellebecq kom til sögunnar
skrifuðu franskir rithöfundar um
sjálfa sig.“
Af greininni í LA Weekly má
ráða að Houellebecq sé kannski
dálítið illa haldinn af sjálfshatri, og
þess vegna er ef til vill ekki und-
arlegt að hann hafi engan áhuga á
að skrifa um sjálfan sig. Nema þá
óbeint með því að hann leggur eld
að eigin rótum – kynslóð foreldra
sinna og þeirri firringu sem tækni-
væðingarlífshættir hennar hafa
leitt yfir samfélagið. Greinarhöf-
undur segir Houellebecq hafa orð-
ið málsvara „firrtra skrif-
stofuþræla“ sem skáldsagna-
höfundar hafi fram að því virt að
vettugi. Og þessi svæsna þjóð-
félagsádeila selst eins og heitar
lummur. (Á Íslandi kemst enginn í
hlutfallslegan hálfkvisti við
Houellebecq nema sá sem hér að
ofan var lofað að minnast ekki oft-
ar á).
Höfundur greinarinnar í LA
Weekly leiðir reyndar að því get-
um að það sem reki Houellebecq
áfram sé ef til vill fyrst og fremst
djúpstæð tortryggni og hefnd-
arhugur. Þegar hann hafi verið
barn hafi móðir hans, sem var
hippi, yfirgefið hann og gerst
múslími. Hann hafi alist upp hjá
ömmu sinni. Þessi bitra reynsla
hafi innprentað Houellebecq van-
traust og jafnvel hatur í garð fólks
yfirleitt. Nú nýti hann bitru æðina
í sálinni á skapandi hátt með því að
skrifa þjóðfélagsádeilur.
Nú er það spurningin hvort þró-
unin verði eins í íslenskum bók-
menntum. Hverfa íslenskir höf-
undar frá sjálfhverfu skreyti-
listinni og taka upp grimma
þjóðfélagsrýni sem selst í metupp-
lögum? Kannski eru þeir ekki nógu
bitrir. Eða er bara ekki yfir neinu
að kvarta?
Sjálf-
hverfa
Hann hefur verið sakaður um kynþátta-
hatur, kvenhatur, klám, fordóma gegn
samkynhneigðum, tómhyggju og við-
bjóð, að ekki sé nú minnst á að fyrir
nokkrum árum var hann lögsóttur.
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
ÁKVÖRÐUN sjávarútvegs-
ráðherra að fara nú eftir tillögum
Hafrannsóknastofnunar eru mikil
afglöp! Ráðherrann
var – og er enn –
skyldugur til þess að
leiða faglega umræðu
um þau líffræðilegu
ágreiningsefni sem
fyrir liggja!
Staðan hjá þorsk-
stofninum á Íslands-
miðum er sú í dag, að
það virðist mikið til af
hungruðum og tvístr-
uðum þorski víða um
landgrunnið. Sönnun
fyrir þessu er Íslands-
met í línuveiði – nán-
ast allt í kring um
landið! Meðalvigt pr.
bala (420 króka) er sú
hæsta sem nokkru
sinni hefur verið sl. 5
ár – þrátt fyrir lækk-
andi meðalvigt þorsks
og að minna sé um
stórþorsk! Skv. „línu-
ralli“ er því þorskstofninn í há-
marki!
Rökrétt skýringin á mældri
minnkandi stofnstærð skv. mæl-
ingum í togararalli virðist því m.a.,
að þorskurinn hafi tvístrast um
landgrunnið í ætisleit (breytilegur
veiðanleiki), hluti stofnsins hafi
drepist úr hungri og/eða sjálfát
stóraukist.
Þetta virðast – líffræðilega séð –
beinar afleiðingar af of lítilli þorsk-
veiði undanfarin ár og vitað að
fæðuskilyrði voru léleg. Fallandi
vaxtarhraði þorsks rökstyður þetta
enn frekar. Náttúran virðist hvað
eftir annað gefa til kynna, að
þorskstofninn bregðist við auknu
veiðiálagi með því að fjölga fiskum
og bæta nýliðun. (Dæmi: 1973,
1983, 1984 og 1993.) Á sama hátt
eru fyrirliggjandi end-
urtekin dæmi um að
náttúran bregðist við
minnkandi veiðiálagi
með því að afföll
hækki (dánarstuðull)
og/eða ungþorski
fækkar – „léleg nýlið-
un“ eins og gerðist
1999–2002 og hefur
enn endurtekið sig,
skv. síðustu ástand-
sskýrslu. Yfirhylming
um fyrirliggjandi mis-
tök í veiðiráðgjöf get-
ur orðið refsivert at-
hæfi, verði ekki breytt
um stefnu!
Versta dæmið í N-
Atlantshafi um minnk-
un þorskstofns við
lækkað veiðiálag er
frá Labrador þar sem
beitt var 20% veiði-
álagi frá 1978–1990.
Allan þann tíma – 12 ár – var ár-
lega beitt fölsunum á fyrri stofn-
stærðarmælingum – aftur í tímann
– til að fela árleg mistök eins og
gert hefur verið hérlendis sl. ár.
Fölsun á fyrri stofnstærðarmæl-
ingum – hérlendis og erlendis – í
stað umræðu um að afföll vaxi við
aukna friðun er kjarni þess ágrein-
ings sem verður að ræða opinskátt
og án frekari yfirhylmingar um
stórfelld mistök veiðiráðgjafa!
Náttúruleg afföll í þorskstofnum
virðast hafa tvöfaldast í sumum til-
vikum eins og t.d. hérlendis frá
1999–2002, þegar náttúruleg afföll
virðast hafa verið 40–50%, en ráð-
gjafar hafa svo falsað öll þessi
auknu afföll sem „ofmat“ á fyrri
mælingum! Þessar falsanir (ofmat)
leiða svo til áframhaldandi hnign-
unar þorskstofnsins!
Í pínulítið ýktri samlíkingu má
líkja líffræðilegum mistökum veiði-
ráðgjafa í þorskveiðiráðgjöf í
N-Atlantshafi við það, að nokkrir
grasafræðingar hefðu reiknað út
„stærðfræðilega grasafræði“. Unnt
væri að fá mun meiri uppskeru
með því að „draga úr slætti til að
byggja upp grasið“. Slá bara með
25% „sláttarálagi“ – slá „ofan af“
grasinu til að auka uppskeruna …
síðar! Útbreiðsla kenningarinnar
þætti svo merkileg „vísindi“ að
þegar væri hafist handa – jafn-
framt skipulagðri kennslu á dell-
unni (heilaþvotti) í háskólum víða
um heim sem vísindalegri „grasa-
hagfræði“.
Þegar kenningin myndi svo
klúðrast endurtekið með minnk-
andi heyforða og hnignun, væri
„stærðfræðileg grasafræði“ látin
reikna „ofmat“ á áður mældu
magni af grasi. Þetta væri end-
urtekið árlega – og alltaf minnkaði
uppskeran! Ekki kæmi til greina
að setja kusk á hvítflibbann með
því að viðurkenna stórfelldan líf-
fræðilegan misskilning í hinni „vís-
indalega“ reiknuðu kenningu!
Samlíking þessi er bara pínulítið
ýkt og einfölduð – en stenst að
öðru leyti vel rökfræðilega. Ég
ætla enn að halda í vonina – að
breytt verði um stefnu í veiðiráð-
gjöf.
„Grasahagfræðin“
Kristinn Pétursson fjallar
um sjávarútvegsmál
’Ég ætla enn aðhalda í vonina –
að breytt verði
um stefnu í
veiðiráðgjöf.‘
Kristinn Pétursson
Höfundur er fiskverkandi
á Langanesi.
Sturla Kristjánsson: Bráð-
ger börn í búrum eða á af-
girtu svæði munu naumast
sýna getu sína í verki; þeim
er það fyrirmunað og þau
munu trúlega aldrei ná þeim
greindarþroska sem líf-
fræðileg hönnun þeirra gaf
fyrirheit um.
Kristján Guðmundsson: Því
miður eru umræddar reglur
nr. 122/2004 sundurtættar af
óskýru orðalagi og í sumum
tilvikum óskiljanlegar.
Sigurjón Bjarnason gerir
grein fyrir og metur stöðu og
áhrif þeirra opinberu stofn-
ana, sem heyra undir sam-
keppnislög, hvern vanda þær
eiga við að glíma og leitar
lausna á honum.
Þorsteinn H. Gunnarsson:
Nauðsynlegt er að ræða þessi
mál með heildaryfirsýn og
dýpka umræðuna og ná um
þessi málefni sátt og með
hagsmuni allra að leiðarljósi,
bæði núverandi bænda og
fyrrverandi.
Dr. Sigríður Halldórsdóttir:
Skerum upp herör gegn
heimilisofbeldi og kortleggj-
um þennan falda glæp og
ræðum vandamálið í hel.
Svava Björnsdóttir: Til þess
að minnka kynferðisofbeldi
þurfa landsmenn að fyrir-
byggja að það gerist. For-
varnir gerast með fræðslu al-
mennings.
Jóhann J. Ólafsson: „Lýð-
ræðisþróun á Íslandi hefur,
þrátt fyrir allt, verið til fyr-
irmyndar og á að vera það
áfram.“
Pétur Steinn Guðmunds-
son: „Þær hömlur sem settar
eru á bílaleigur eru ekki í
neinu samræmi við áður gefn-
ar yfirlýsingar fram-
kvæmdavaldsins, um að
skapa betra umhverfi fyrir
bílaleigurnar.“
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
ÉG VIL með þessu greinarkorni
mínu styðja þá ákvörðun Bubba
Morthens í að fara í mál við þá aðila
sem bera ábyrgð skrifum sem birst
hafa í því auma riti Hér og Nú og
einnig DV. Það er heldur aumt ef
menn hér á þessu fámenna landi
sem býður uppá ýmsa möguleika til
starfa skuli þurfa að hafa af því at-
vinnu að níða niður fjölskyldur
manna og kvenna sem starfa sinna
vegna eru mikið í sviðsljósi fjöl-
miðla
Ég hef orðið þess heiðurs aðnjót-
andi að starfa með Bubba um stund
og verð ég að segja að hvorki fyrr
né síðar hef ég starfað með manni
sem er jafn mikill atvinnumaður í
sínu starfi og nálgast sína vinnu af
mikilli reynslu, kunnáttu og áhuga á
viðfangsefninu og hann. Það er
sjálfsagt fyrir fjölmiðla að flytja
fregnir af fólki en er þetta ekki orð-
ið frekar einelti og glæpamennska
þegar blaðamenn eru að draga fjöl-
skyldur og aðstandendur manna og
kvenna niður í svaðið og skeyta
engu um börn né tilfinningar þeirra
er að þessu fólki standa?
Mín fjölskylda á og rekur lítið
fyrirtæki sem jafnframt ýmsu öðru
hefur þessi blöð til sölu. Við höfum
tekið þá ákvörðun að hætta að selja
þessi blöð og skorum á alla þá sem
eru í þeirri aðstöðu að gera slíkt hið
sama.
Skorum á þjóðina að kaupa ekki
þessi rit eða blöð fyrr en breyting
hefur orðið á ritstjórn þeirra.
Með vinsemd og virðingu fyrir
Bubba og hans fjölskyldu og öðrum
þeim er hafa orðið fyrir áreiti þess-
ara manna.
GUNNAR SIGURÐSSON,
Hólmgarði 54, 108 Reykjavík.
Áfram Bubbi
Frá Gunnari Sigurðssyni leikstjóra
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið, Kringlunni 1, 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
MÁ ÉG undirritaður – í allri hóg-
værð – vekja athygli á þeim and-
styggilega og frekjulega ósið, sem
mjög er í tísku um þessar mundir, að
troða inn á heimili fólks pappírs-
drasli undir nafni hinna og þessara
„ókeypis dagblaða“.
Yfirleitt er þetta að mestu auglýs-
ingaskran og ekki til annars fallið en
að íþyngja fólki við að bera þennan
óumbeðna „póst“ út í sorptunnuna
sem fyrst.
Sem handhafi blaðamanna-
skírteinis númer 40 (fjörutíu) í hinu
gamla og virðulega „Blaðamanna-
félagi Íslands“ (sem nú hefur um 550
manns innan vébanda sinna) tel ég
mig í færum til að láta í ljósi van-
þóknun mína.
Ég geng þess ekki dulinn að of-
anritaðar línur kunna að verða túlk-
aðar sem elli og geðvonska – eða þá
annað enn verra!
Það má virðast óstarfbróðurlegt –
ekki gott „kollegalitet“ – að hripa
upp pistil sem þennan, því útgáfa
þessara blaða er vitaskuld viðleitni
starfsbræðra minna, prýðilegra
blaðamanna – hverja hamingjan
blessi og eru að jafnaði mikið hæfi-
leikafólk – til að halda atvinnu sinni.
Bið ég þá vel að virða og líta ekki á
orð þessi sem neins konar óvirðingu
við störf þeirra.
En í guðanna bænum hættið þess-
ari óþolandi ágengni við þolinmæði
fólks.
ATLI MAGNÚSSON,
Hverfisgötu 68A, 101 Reykjavík.
Í guðanna bænum …!
Frá Atla Magnússyni rithöfundi