Mánudagsblaðið - 07.06.1976, Blaðsíða 6

6
Mánudagsblaðið
AJAX skrííar:
10. GREIN
HÉRAÐSRÍGUR
I UTLONDUM
PRÚSSAR OG
BÆJARAR
OFT hefur verið talað um prússa
og bæjára sem mestu andstæðurn-
ar meðal þýsku þjóðarinnar, og
þetta er ekki alveg út í loftið, þó
að það auðvitað komi hér ein-
földun í spilið, eins og alltaf í
slíkum tilvikum. Umheimurinn
hefur skapað sér skýrár, sterkar
og einfaldaðar myndir af ibúum
þessara ríkja, sem áður voru
stærstu ríki Þýskalands. Og mynd-
irnar eru í stórum dráttum svona
Prússinn er fyrst og fremst her-
maður. Hánn er stífur og stramm-
ur, gengur teinréttur og jafnvel
reigður aftur á b&k. Hann er al-
vörugefinn og samanbitinn á svip-
inn og stekkur sjaldan bros á vör.
Hermennskan er hans líf og yndi,
allir aðrir hlutir í lífinu eru hon-
um aukaatriði. Þó er hann góður
lieimilisfaðir, en elur-börn sín upp
í ströngum aga og kennir þcim
guðrækni og góða siði. Hann er
sannur þjóðernissinni og ber
djúpa virðingu fyrir máttarvöld-
unum í sínu þjóðfélagi og hlýðir
öllum skipunum að ofan í biindni.
Hann er ábyggilegur og orðheld-
inn og svíkur aldrei gefin loforð,
þau eru honum heilög. Allt er í
stökuslu röð og reglu hjá honum
og stundvísi hans er frábær. Allt
hans líf og starf er eins og úr-
verk, hann mætir á hárréttum tíma
til alls, sem hann á að gera. Ekki
kann hann að meta gamansemi,
ströng alvara einkennir allt hans
líf og starf. Og útlendingum og
jafnvel öðrum þjóðverjum finnst
hann oftast ósköp leiðinlegur.
Þannig er í stórum dráttum hin
einfaldaða mynd umheimsins af
prússanum. Og auðvitað er hún í
verulcgum atriðum röng. í hæsta
lagi gildir hún að nokkru leyti um
fbúana í hinni fornu Brandenburg
og í austurhéruðunum, sem þjóð-
verjar höfðu unnið af pólverjum.
Hún gilti alls ekki um íbúa Rín-
arlandanna, sem urðu hluti af
Prússlandi í byrjun 19. aldar. Þar
ríkti allt annar hugsunarháttur og
þjóðlíf. Og jafnvel í Brandenburg
og austursvæðunum átti þessi
mynd aðeins við hluta af yfirstétt-
inni, aðallega gósseigendurná eða
júnkarana. Hjá þeim má segja, að
hún hafi gilt að vissu marki, auð-
vitað með undantekningum þó.
Hinar gömlu júnkaraættir lifðu
aðallega fyrir tvennt, góssin sin
og herinn. Mörg góssanna höfðu
gengið að erfðum mann fram að
manni í aldaraðir. Og júnkarar
höfðu stjórnað prússneska og sið-
ar þýska hernum mann fram af
manni. Stéttarvitund þeirrá og
stéttarhroki þeirra voru mikil.
Þeir lilu með djúpri fyrirlitningu
á lágsféttirnar og raunar einnig á
hina nýríku borgarastélt, sem
barst á með kjánalegu brambolti,
eins og slíkum stéttum er lagið.
Nýríkir auðborgarar þurfa á
glingri og glysi að halda til að
breiða yfir sinn óeðla uppruna.
Júnkararnir þurftu ekki á neinu
slíku að halda. T æðum þeirra
rann blátt blóð mann fram af
manni, öld eftir öld.' Það var
miklu minna um það í Þýskalandi
en Englandi, að braskarar úr
dreggjum þjóðfélagsins væru aðl-
aðir, ef þeim tókst með svindli að
verða milljónamæringar. Enskir
lávarðar í hópatali eru synir eða
sonarsynir tuskusafnara' eða
smyglara, sem snýttu sér með
fingrunum, en urðu vellauðugir á
misjafnlega heiðarlegan hátt. Ekk-
ert slíkt átti sér stað meðal prússn-
esku júnkaranná, þeir voru hrein-
ræktað aristokrat. Það var stíll yf-
ir þeim, þó að þeir væru oft
þröngsýnir og íhaldssamir. Nas-
isminn átti ekki við junkarana, þó
að þeir yrðu því að vísu fegnir;
þegar Hitler fór að endurreisa
þvska herinn. En hin móðursjúku
miðstéttareinkenni á nasismanum
áttu ckki vjð þá. Flestir þeirra
fyrirlitu brambolt nasista, þó að
•' þáír. þý"rðu''ékki 1 áffi;látd'fftikite &
því bera. Og það voru junkararn-
ir, sem reyndu að steypa Hitler af
stóli sumarið 1944. Eftir þá mis-
heppnuðu uppreisn drápu nasistar
junkara í hundraðá- eða þúsunda-
tali.
Og þar á eftir kom kommún-
isminn í Austur-Þýskalandi og
junkarastéttin hvarf úr sögunni,
góssin voru tekin af þeim. Sumir
þeirra hafa gengið í lið með 'aust-
urþýsku kommúnistunum, aðrir
hafa flúið til Vestur-Þýskalands.
Junkarastétlin gamla er horfin úr
sögunni, enda var hún orðin el-
ger tímáskekkja. En hvað sem um
hana má segja, var stíll yfir henni,
en það er meira en hægt er að
segja um yfirstéttirnar í iðnaðar-
þjóðfélögum nútímans. Slík ó-
hugnanleg flatneskja voru junkar-
arnir aldrei.
Þessi einkenni junkaranna giltu
auðvitað ekki um allan þorra
fólksins í hinum gömlu austurhér-
uðum Þýskalands. Alþýðufólkið á
þessum svæðum vár ósköp fátækt
og spakt, sóðalegt og litlaust. Flest
af því leit með respekt upp til
sinna yfirboðara áður fyrr og ef-
laust er afstaða þess til hinna
kommúnistísku stjórnvalda nú á
dögum eitthvað svipuð. í þess
augum hafa yfirvöldin alltaf mátt-
inn og dýrðina, hvort sem þau
eru íhaldssamir junkarar, nasistar
eða kommúnistískir embættismenn.
Mynd umheimsins af bæjurum
var kannski ekki alveg eins skýr
og myndin af prússum, úllínurnar
voru eitthvað ógreinilegri. Margir
hugsuðu sér bæjarann sem algera
andstæðu prússans. Hann var ekki
sperrtur hernaðarsinni eins og
prússinn. heldur mennskari á flest-
an hátt. Oftast hugsuðu menn sér
hann við öldrykkju, hann var
mátulega hífaður og kátur og
skemmtilegur. Hann var sísyngj-
andi, dansaði fallega þjóðdansa og
gekk gjarnan i þjóðbúningi. And-
lit hans var hýrt og brosleitt, ekki
alvarlegt og samanbitið eins og
á.prússanum. Reyndar skorti hann
reglusemi og stundvísi prússans.
Það gekk ekki allt eftir snúru
hjá bæjurunum, og þeir áttu það
til að koma of seint í vinnuna og
áætlunarbílar fóru ekki endilega
á mínútunni. — Hjá þeim ríkti
,,Schlampsei“ eða slux líkt og hjá
austurríkismönnum. En bæjarar
voru miklu vinsælli en prússar af
útlendingum. Þeir voru allt að því
óskadraumur túristans. Þegár þeir
fóru að syngja og dansa þjóðdans-
ana sína í þjóðbúningum.
Þessi einfaldaða mynd áf bæj-
aranunt fellur ekki alveg saman
við raunveruleikann. Það er að
vísu rétt, að bæjarar margir eru
fljótteknari og kumpánlegri við ó-
kunnuga en noröurþjóðverjar. Það
var oft meira fjör og líf í tuskun-
um á knæpunum í Munchen en i
Berlín. Þar vair oftar sungið en i
norðurþýsku knæpunum. En ég
skrifa ekki upp á það, að bæjar-
ar séu svo miklu meiri húmoristar
en þjóðverjarnir norðurfrá. Mér
hefur fundist bæjerski húmorinn
yfirborðskenndari og billegri oft-
ast nær, stundum mjög svo barna-
legur. Þá vil ég heldur húmorinn
á knæpunum í Berlín. hann var
oft ismeygilega góður, þó að hann
væri borinn fram af meira hæg-
læti.
Á hinn bóginn eru sögurnar um
slux og óstundvísi bæjara áreiðan-
lega ýktar. Ég hef ekki orðið var
við neinn verulegan mun á þessu
í Munchen og Norður-Þýskalandi.
Kannski er það viss kæruleysis-
bragur í fari bæjarans, sem hefur
komið þessum sögum af stað.
Munchen er nú gerbreytt frá því
sém var fyrir stríð, hún er allt að
flestir bæjarar voru rammkaþólsk-
ir. Reyndar hafa þeir nú orðið áð
þola það, að fjöldi lútherskra
villutrúarmanna er kominn inn í
lánd þeirra með flóttafólkinu að
austan. Enginn vafi er á því, að
hér áður greip trúin í miklu rík-
ara mæli inn í líf bæjarans en
prússans. Kaþólsku prestarnir voru
herrar hver í sinni sveit. Hið dul-
ræna við kaþólskuna heillaði bæj-
ara. Norðurþjóðverjarnir voru
rneiri ráunsæismenn og ekki eins
hneigðir til dulrænu. Það er róm-
antísk æð í bæjaranum. Það er at-
hyglisvert, að draumórar nasism-
því óþekkjanleg, en reyndar gild-
ir þetta um allt Þýskaland. Hún
hefur stækkað mikið, en hún er
lengur varla sérkennilega bæjenska
Þar er nú fullt af flóttafólki frá
austursvæðunum, sem er allt öðru-
vísi í háttum en hinir gömlu bæj-
arar. Meira að segja íramburður
fólksins á þýskunni er breyttur,-
Það er farið að skrolla á r-inu, en
það gerðu gömlu bæjarárnir ekki.
I einum skilningi hafa bæjarar
unnið sigur á erfðaféndum sínum
prússum. Bayern er enn til sem
ríki, en Prússland er horfið, skipt
upp í smærrj ríki. Og ég efa ekki
að bæjárar af eldri kynsl’óðinni
hafi af þessu gaman. Það var ó-
fagurt að heyra, hverni-g margÍT
þeirrá töluðu um prússa. Sumir
sögðu aldrei „Preusse", heldur
„Saupreusse" (svínaprússi), þegar
þeir töluðu um þessa landa síná
norðurfrá. Á bak við þetta leynd-
ust sárindi og vánmáttakennd yfir
því að Prússland hafði vaxi'ð
Bayern yfir höfuð, farið langt
fram úr því, þó að Bayem væri
miklu eldra' ríki. Svo blönduðust
trúmálin inn í þetta. Mikill merri-
hluti prússa var lútherskur, en
áns, rómantískir og dulrænir, áttu
framan af miklu meira fylgi að
fagna í Bayern en í Prússlandi.
Munchen var kölluð „Háuptstadt
der Bewegung" í tíð nasista, þó
að Munchenbúar hafi ekki hátt
um það nú í dág. Nasisminn féll
í rauninni betur inn í hiná bæjj
ersku rómanlík en hið kalda raun-
sæi norðurþjóðverjans. H>itt er svo
annað mál, að eftir að násisminn
var kominn til valda, héldu marg-
ir norðurþjóðverjar tryggð við
stjórnina því áð yfirvöldin hafa
alltaf á réttu að standa, htigsa
þeir. En þá fór að koma kurr í
margá bæjara því að yfirvöltfin
eru ekki eins giniheilög í þeirra
augum.
A-.M'X
Coca-Cola
Þaó er drykkurinn