Morgunblaðið - 04.10.2005, Qupperneq 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 4. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
F
yrir löngu síðan
skrifaði ég vanga-
veltur um það að
hver Vesturlandabúi
ætti u.þ.b. þrjá
þræla sem byggju í Afríku og
SA-Asíu. Frjálshyggjumenn
svara þessum vangaveltum æv-
inlega svo, að ef við kaupum ekki
vörur frá þessum heimshluta og
á þessum ósanngjörnu kjörum
þá hafi fólkið það einfaldlega
verra. Okkur beri þannig í raun
skylda til að kaupa ódýrar vörur
sem eru framleiddar af fólki á
sultarlaunum, því annars séum
við að gera því enn meiri skaða.
Þannig sé sú skoðun mín, að
okkur beri að vera meðvituð um
áhrif innkaupa okkar á annað
fólk, í raun mannfjandsamleg og
á misskilningi byggð, þrælahald-
ið sé af hinu góða og fólk eins og
ég sé til þess eins fallið að valda
því skaða.
Eitthvað slær mig við þessa
röksemdafærslu. Einhvers stað-
ar tók maður dæmi um að bóndi
í Asíu hefði 70 sent fyrir af-
urðasölu vinnudags síns en í
verksmiðju hefði manneskja heil
120 sent fyrir vinnudaginn. Þetta
væru frábærar framfarir. En
hversu langur var vinnudagur
bóndans og hversu langur var
vinnudagurinn í verksmiðjunni?
Getur verið að bóndinn hafi unn-
ið sex til tíu tíma á akri sínum
en manneskjan í verksmiðjunni
hafi unnið 12–18 tíma í sinni
vinnu? Er verið að bera saman
epli og appelsínur, því bóndinn í
Asíu getur þó allavega borðað af
akri sínum og á ekki eftir að
kaupa neinn mat, á meðan verk-
smiðjuverkamaðurinn hefur ekk-
ert nema 120 sentin sín. Var
kannski reiknað með því líka?
Nú láta frjálshyggjumennirnir
líka í það skína að heimsku og
afvegaleiddu samviskubósarnir
sem predika um að fólk eigi ekki
að kaupa Nike skó viti bara ekki
betur og vilji ekki að neinn kaupi
neitt frá Afríku eða Asíu. Það er
fráleitt og dæmigerð viljandi
rökvilla. Það er til fyrirbæri sem
heitir Fair trade, þar sem
áhersla er lögð á að kaupa varn-
ing þar sem ljóst er að framleið-
andinn og verkafólk fær sann-
gjarnt verð fyrir sitt framlag.
Þetta þarf ekki endilega að vera
tímakaup sem jafnast á við tíma-
kaup í vestrænu samfélagi, en
kaupmátturinn þarf að vera ein-
hvers staðar á svipuðum nótum,
en ekki rétt nóg til að stoppa í
sultarólina.
Það er fyndið að menn skuli
geta haldið svona hlutum fram
óbrosandi, að hinir meðvituðu
neytendur séu bara svona vit-
lausir og skaði fólk í þriðja heim-
inum með því að kaupa ekki
þrælakistuvarning. Við erum að
tala um upplýsta verslun, ekki
viðskiptabann. Við erum að tala
um að kaupa frekar af þeim sem
borga sanngjörn laun, ekki að
sniðganga alla.
Er kannski frjálshyggjumönn-
um svo þröngt sniðinn vits-
munastakkurinn að þeir geta
ekki komið honum utan um
þennan einfalda sannleik? Ekki
vil ég ætla mönnum slíka
heimsku, svo ég skýt því fram
tillögu í von um sátt. Mér virðist
sem viss misskilnings gæti hvað
varðar hagsmuni fólks í þróun-
arlöndum. Hann virðist mér vera
sá að frjálshyggjumenn haldi að
hinir meðvituðu neytendur vilji
ekki að neinn kaupi neitt frá
þróunarlöndum. Vil ég því leið-
rétta þennan misskilning með
eftirfarandi bón: Við skulum
framvegis reyna að versla með-
vitað, kaupa umhverfismerktar
vörur, sem framleiddar eru með
umhverfisvænum hætti og kaupa
mannvænar vörur, sem fram-
leiddar eru af starfsfólki sem
fær sanngjörn laun fyrir sína
vinnu. Ekki væri verra ef þessi
vara væri frá þróunarlöndum, en
það kæmi ykkur á óvart, les-
endur góðir, hversu mikið af
gæðavöru er hægt að fá með
„Fair trade“ stimplinum. Það er
nefnilega hægt að styðja við hag-
vöxt þróunarlanda og um leið að
friða samvisku sína. Annað úti-
lokar ekki hitt, rétt eins og
frjálshyggjumenn segja alltaf:
Það tapar ekki endilega alltaf
einhver þó annar græði. Ef við
kaupum „Fair trade“ vörur, þá
græða allir. Svo þarf vissulega
að fella niður tolla á vörur frá
þessum blessuðum löndum svo
að þær geti keppt á jafnrétt-
isgrundvelli.
En að öðru máli, svona rétt á
meðan maður hefur enn athygli
lesandans. Finnst ykkur haustið
ekki yndislegt? Það er svo frá-
bært að ganga úti í þessu kalda
og ferska lofti, sem er einhvern
veginn hreinna og tærara en
nokkuð annað. Ég mæli svo ein-
dregið með haustinu í fegurð-
arsamkeppni árstíðanna að engin
önnur árstíð kemst í hálfkvisti
við það. Haustið er tíminn sem
syfjan leggst á lífríkið og það
kemur í raun í ljós hversu mikið
kraftaverk það er að við skulum
tóra hér á þessu blessuðu landi.
Að á þrem til fimm mánuðum
skulum við í fyrndinni hafa getað
aflað okkur næstum allrar þeirr-
ar fæðu sem þurfti til að lifa af
kaldan og blautan veturinn.
Kannski er það svoleiðis með
fleira í lífinu. Það eru örfáar
gleðistundir sem gefa okkur
kraftinn sem við þurfum til að
komast í gegnum ótrúlegustu
hremmingar. Við getum gengið
gegnum eld og brennistein og
niður til heljar hér um bil, eins
og segir í kvæðinu, aðeins á
minningunni um fyrstu skref
dóttur eða innilegt faðmlag í
stofu fyrir tveimur árum. Sumr-
in koma alltaf aftur og aftur, við
getum verið viss um það. Og vet-
urnir koma líka aftur og aftur og
við getum líka verið viss um það.
En sumrin eru misgjöful og vet-
urnir misharðir og mikilvægt að
við vinnum vel úr þeim góðu
hlutum sem okkur gefast og
klæðum okkur vel þegar kólnar.
Umvefjum okkur vinum og ætt-
ingjum á erfiðum tímum. Hörk-
um af okkur kuldann með því að
njóta hlýjunnar af hvort öðru.
Nú er tíminn til að sýna sam-
stöðu með hvert öðru og gefa dá-
lítið af okkur.
Sanngjörn
verslun
Það tapar ekki endilega alltaf einhver
þótt annar græði. Ef við kaupum „Fair
trade“ vörur, þá græða allir.
VIÐHORF
Svavar Knútur Kristinsson
svavar@mbl.is
STÚDENTABLAÐIÐ kom inn
um lúguna hjá mér þriðjudaginn
20. september sl. og verð ég að
játa að ég varð fyrir talsverðum
vonbrigðum. Reyndar slíkum von-
brigðum að ég hafði
samband við formann
stúdentaráðs til að
koma athugasemdum
mínum á framfæri.
Það sem fyrst sló
mig var útlit blaðsins,
en fyrirsagnir í
blaðinu eru helzt til
ólæsilegar. Þegar ég
fór að rýna nánar í
texta blaðsins var
mér svo öllum lokið.
Ljóst er að Stúd-
entablaðið, með þessu
fyrsta blaði nýs rit-
stjóra, er að marka sér mál-
efnastefnu sem ákveðinn stjórn-
málaflokkur hér á landi hefur
haldið mjög á lofti. Skýrir það ef
til vill fáskipti formanns stúd-
entaráðs, en hann sat einmitt í
stjórn ungliðahreyfingar Vinstri-
hreyfingarinnar – græns fram-
boðs. Formaðurinn brást hinn
versti við athugasemdum mínum
og bar af sér alla ábyrgð á efni
blaðsins og ritstjórnarstefnu.
Hann sagði reyndar og skýrt að
stúdentaráð skipti sér að engu af
efni blaðsins, þrátt fyrir að skýr-
lega komi fram í blaðinu að stúd-
entaráð Háskóla Íslands sé útgef-
andi þess.
En hverjar eru þá þessar at-
hugasemdir mínar við efnistök
blaðsins? Jú, ég verð að játa að
það stóð töluvert í mér, þrátt fyrir
að málefnin fyrir botni Miðjarð-
arhafs mættu fá meira vægi í um-
fjöllun fjölmiðla, að stór hluti
blaðsins var tileinkaður Palest-
ínumönnum, og var umfjöllunin
mjög einsleit og ekkert gert í því
að bera málstað Ísraelsmanna á
borð fyrir lesendur. Fylgdi blaðinu
sérstakt aukablað, sem átti að
fjalla sérstaklega um háskólanám í
Palestínu, en þegar
betur er að gáð, þá er
ljóst að af sex blað-
síðna aukablaði er
einungis ein síða sem
kemur inn á háskóla-
menntun þar í landi.
Fleiri greinar blaðsins
voru auk þess að
mínu mati meira til
vanza en hitt.
Ber þar að nefna
grein um mótmæl-
endur Kárahnjúka-
virkjunar. Kemur ber-
lega fram í fyrsta
kafla greinarinnar að höfundur er
algjörlega á móti virkjunarfram-
kvæmdum. Er svo sem ekki neitt
við umfjöllun um Kárahnjúkavirkj-
un eða málefni henni tengd að
amast, væri það gert á hlutlausan
hátt þar sem allar hliðar væru at-
hugaðar í stað þess að slá fram
sleggjudómum og hrapa að álykt-
unum. Tók steininn úr í umfjöll-
uninni þegar höfundur grein-
arinnar sá sig tilknúinn til að vitna
í Adolf Hitler máli sínu til stuðn-
ings.
Þrátt fyrir að ritstjórnargreinar
eigi eðli sínu samkvæmt að vera
beinskeyttar, þá finnst mér þó
sem að ritstjóri Stúdentablaðsins
hafi stigið í vitlausan fótinn þegar
hann páraði niður hugrenningar
sínar til birtingar. Kveður þar við
sama tón og í stærstum hluta
blaðsins. Ég leyfi mér að vitna í
ritstjórann: „Ég fylgdist með inn-
rásarherjum murka líftóruna úr
torfum manna. Ég sá íslenska rík-
isarfa faðma að sér útsendara
fólkmýgisins í Ameríku og horfði
skelfingu lostinn á dáta ættaða úr
Eyjafirði(!) hópast til Afganistans
og Íraks.“ Ég held að svona orð
verði að fá að dæma sig sjálf.
Mér þykir verulega miður að
blað útgefið í nafni stúdenta, er
nema við Háskóla Íslands, standi
svona að efnistökum sínum. Að
mínu viti á blað sem vill kenna sig
við háskóla vissulega að bera á
borð efni sem ýtir við fólki og
hvetur það til umhugsunar! En er
þá ekki lágmarkskrafa að það sé
gert með hætti sem sæmir há-
skólamenntuðu fólki? Á ekki að
velta upp mismunandi hliðum mála
og leyfa lesendum svo að draga
eigin ályktanir? Á blað sem útgef-
ið er af jafn litríkum hópi og stúd-
entum ekki að forðast einsleitni í
efnistökum og gæta sín á því að
hallast ekki að einni stjórn-
málastefnu frekar en annarri,
nema þá ef það þjónar beinum
hagsmunum stúdenta?
Að mínum dómi fær nýr ritstjóri
og ritstjórn Stúdentablaðsins fall-
einkunn. Formaður stúdentaráðs
og stúdentaráð allt fá sömuleiðis
falleinkunn, ef satt er, sem haft er
eftir formanninum, að stúdentaráð
Háskóla Íslands láti sig að engu
varða það efni sem gefið er út í
þeirra nafni!
Stúdentar bera ekki
ábyrgð á Stúdentablaðinu
Páll Heimisson gagnrýnir
ritstjórn Stúdentablaðsins ’Að mínum dómi færnýr ritstjóri og ritstjórn
Stúdentablaðsins fall-
einkunn.‘
Páll Heimisson
Höfundur er laga-
og þýskunemi við Háskóla Íslands.
ÁFENGIS- og vímuefnaráðgjafar
eru stétt sem verið hefur í mótun á
Íslandi í tæp þrjátíu ár. Í upphafi
voru það nær eingöngu ein-
staklingar sem höfðu persónulega
reynslu af áfengissýki, annaðhvort
sem alkóhólistar eða
aðstandendur þeirra,
sem urðu áfeng-
isráðgjafar. Þessir
frumkvöðlar voru
reknir áfram af hug-
sjón til að bæta stöðu
alkóhólista og fjöl-
skyldna þeirra á annan
hátt en gert hafði verið
fram að því. Nýjar
hugmyndir um bata við
alkóhólisma og aukin
læknisfræðileg þekk-
ing á sjúkdómnum
gerði ráð fyrir þessari
nýju stétt manna og kvenna innan
heilbrigðiskerfisins. Í nýjasta ársriti
SÁÁ kemur fram að „Áfengis- og
vímuefnaráðgjafar SÁÁ eru um 40.
Þeir bera hitann og þungann af end-
urhæfingunni sem fer fram á göngu-
deildum og endurhæfingarheim-
ilunum Vík og Staðarfelli.“
Eftir því sem meðferð áfeng-
issjúkra hefur þróast hefur hlutverk
áfengis- og vímuefnaráðgjafar
breyst mjög mikið. Hjá SÁÁ þar
sem ég hef starfað síðan 1997 vinna
ráðgjafar, eins og þeir eru kallaðir
dags daglega, að ákveðnum verk-
efnum sem skilgreind hafa verið inn-
an stofnunarinnar í samvinnu við
lækna og hjúkrunarfólk. Við höfum
ákveðna starfslýsingu sem við störf-
um eftir og nýtum þau tækifæri sem
gefast til að mennta okkur og auka
hæfni okkar í starfi. Til þess að geta
orðið ráðgjafi þá þarf að hafa vilja til
að læra og tileinka sér ákveðnar að-
ferðir sem viðurkenndar eru í vímu-
efnalækningum.
Fagmennska er grundvölluð á
menntun, þekkingu, siðareglum og
faglegum gildum. Þörf er á að móta
frumskuldbindingu starfsins sem
kveður á um tilgang
starfsins og hlutverk
þess í samfélaginu og
þar með þá þjónustu
sem því er ætlað að
veita. Skilgreina sam-
félagslega ábyrgð
stéttarinnar og setja
kröfur um menntun og
færni.
Svo vitnað sé aftur í
ársskýrslu SÁÁ þar
sem stendur „SÁÁ-
samtökin hafa menntað
sína áfengis- og vímu-
efnaráðgjafa sjálf nú
um tveggja áratuga skeið og mynd-
að með því nýja stétt sérfróðra heil-
brigðisstarfsmanna hér á landi.
Smám saman hefur kennslan og
handleiðslan fyrir nýju ráðgjafana
orðið að skipulögðum ráðgjafaskóla
sem SÁÁ starfrækir við sjúkrahúsið
Vog í góðri samvinnu við FÁR, Fé-
lag áfengisráðgjafa.“
Til þess að áfengisráðgjafar,
vímuefnafræðingar eða hvað við
kjósum að nefna okkur geti þróast
og orðið starfsstétt sem gerðar eru
sömu kröfur til og annarra heil-
brigðisstétta þurfa að koma til
reglusetningar og skilgreiningar frá
stjórnvaldinu. Það þarf að setja
þennan hóp niður innan heilbrigð-
iskerfisins og skilgreina hvað þurfi
til, hvað varðar menntun og hæfni,
svo vinna megi með vímuefna-
sjúkum eða aðstandendum þeirra.
Einnig þarf að setja reglur um
hvernig aðkoma stéttarinnar á að
vera að forvörnum og vinnu með
ýmsum sérhópum, s.s. föngum.
Að lokum langar mig að vitna í
siðareglur Félags áfengisráðgjafa
um fagleg gildi áfengisráðgjafar:
„FÁR samanstendur af atvinnu-
ráðgjöfum sem eru ábyrgir atvinnu-
menn í umönnun og trúa á reisn og
virðingu mannsins. Í starfi sínu
leggja þeir áherslu á að sið-
fræðilegar grundvallarreglur sjálf-
ræðis, velvildar og réttlætis verði að
stýra hegðun þeirra. Sem atvinnu-
menn hafa þeir helgað sig meðferð
skjólstæðinga, sem eru háðir hvers-
konar vímuefnum, og fjölskyldum
þeirra. Þeir trúa að þeir geti veitt
meðferð sem virkar á einstaklinga
og fjölskyldur. Áfengisráðgjafar
helga sig því að vinna til heilla sam-
félagsins, skjólstæðinga, starfs-
greinarinnar og starfsfélaga.“
Áfengis- og vímuefnaráð-
gjafar á Íslandi
Magnús Einarsson
skrifar um áfengismál ’Það þarf að setja þenn-an hóp niður innan heil-
brigðiskerfisins og skil-
greina hvað þurfi til
hvað varðar menntun og
hæfni svo vinna megi
með vímuefnasjúkum
eða aðstandendum
þeirra.‘
Magnús Einarsson
Höfundur er áfengisráðgjafi CAC og
hefur starfað hjá SÁÁ í átta ár.